Қазақстан

Қазақша Уикипедияның мағлұматы

Қазақстан Республикасы
Байрағы Елтаңбасы
Ұраны: Алаш! (тарихи) Алға Қазақстан! (ресми емес)
Әнұраны: Менің Қазақстаным таспа (?·тыңдау)
Елордасы		Астана 51°10′N, 71°30′E
Ең ірі қаласы		Алматы (1185,9 мың)
Ресми тілдері		Қазақша — мем., Орысша
Этникалық топтары		Қазақтар, Орыстар, Украиндар, Өзбектер, Ұйғырлар, Татарлар, Немістер
Өкімет түрі		Президенттік-Парламенттік Республика
—	Президенті	Нұрсұлтан Назарбаев
—	премьер-министрі	Кәрім Мәсімов
Тәуелсіздігі		КСРО елінен
—	1-ші хандық	1361 ж. Ақ Орда
—	2-ші хандық	1428 ж. Өзбек Ордасы
—	3-ші хандық	1465 ж. Қазақ хандығы
—	Жарияланғаны	1991 ж. желтоқсанның 16
—	Түгелденгені	1991 ж. желтоқсанның 25
—	Су (%)	1.7
Жұрты
—	2006 ж. шілденің 1 сарап.	15 301,4 мың (62-ші)
ЖІӨ (АҚТ)		2005 сарап.
—	Бүкіл	125.5 млрд (56-шы)
—	Тұлға басына	$8318 (70-ші)
АДИ (2004)		0,0774 (орташа) (79-шы)
Ұлттық пұлы		Қазақстан теңгесі (KZT)
Уақыт белдеу(лер)і		(UTC+5, +6)
Интернет үйшігі		.kz
Телефон белгілемесі		+7
Радио белгілемесі		UN—UQ

Қазақстан (Қазақстан Республикасы) — Еуразия құрылығының қақ ортасында орналасқан мемлекет.

Солтүстігінде Ресей Федерациясымен (6 467 км), оңтүстігінде Түрікменстан (380 км), Өзбекстан (2 300 км) және Қырғызстан (980 км) республикаларымен, шығысында Қытаймен (1 460 км) шектеседі, батыста Каспий теңізімен, оңтүстікте Арал теңізімен шайылады. Жер көлемі — 2717,3 мың шаршы километр.

Жұрт саны 15301,4 мың (2006 шілде 1). Оның 9 008,0 мың немесе 58,9 % қазақтар құрайды. Республикада 131 ұлт пен ұлыстың өкілдері тұрады.

Елордасы — Астана қаласы. Әкімшілік жағынан 14 облысқа бөлінеді. Мемлекеттік тілі — қазақ тілі.

Мазмұны 1 Атауы 2 Жағрапиясы 3 Әкімшілік бөлінісуі 4 Жұрты 4.1 Жұрт саны 4.2 Ұлттық құрамы 4.3 Діні 5 Тарихы 6 Саясат жайғасы 6.1 Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару 7 Экономикасы 7.1 Энергетикасы 8 Мәдениет және қоғам 8.1 Бұқаралық ақпарат құралдары 9 Әлеуметтік саласы 10 Қарулы күштері 11 Түсініктемелер 12 Тағы қараңыз 13 Сыртқы сілтемелер

[өңдеу] Атауы

[өңдеу] Жағрапиясы

Толық мақаласы: Қазақстан жағрапиясы

[өңдеу] Әкімшілік бөлінісуі

Әкімшілік-аумақтық құрылысы: Төменгі кестеде. Ауылдық аймаққа бiрiккен 7719 ауылдық елдi мекендер бар (2003).

Қазақстан әкімшілік аумақтары

Аумақ күйі	Саны
Облыс	14
Қала	85
Қала ауданы	?
Аудан	160
Кент	176
Ауылдық аймағы	2237

Қазақстан облыстары

Облыстар	Аумағы	Тұрғын жұрты	Орталығы	Орталық тұрғын жұрты
Ақмола			Көкшетау
Ақтөбе			Ақтөбе
Алматы			Талдықорған
Атырау			Атырау
Батыс Қазақстан			Орал
Жамбыл			Тараз
Қарағанды			Қарағанды
Қостанай			Қостанай
Қызылорда			Қызылорда
Маңғыстау			Ақтау
Оңтүстік Қазақстан			Шымкент
Павлодар			Павлодар
Солтүстік Қазақстан			Петропавл
Шығыс Қазақстан			Өскемен

Қазақстан Республикалық маңызы бар қалалары

Қала	Аумағы	Тұрғын жұрты
Алматы
Астана
Байқоңыр¹
¹Байқоңыр қаласы «Байқоңыр космодромы» мен бірге 2050 жылға дейін Ресей арендасында.

• Қазақстан қалалары
• Қазақстан аудандары

[өңдеу] Жұрты

Толық мақаласы: Қазақстан жұрттануы

[өңдеу] Жұрт саны

2006 ж. жылдың шілденің 1 күнінде Қазақстанда халық саны 15 301,4 мың адамды құрады.

Оның ішінде, 8763,9 мың (57,3%) адамды қалалық тұрғындар, 6537,5 мың адамды (42,7%) ауылдық тұрғындар құрап отыр.

2006 жылдың қаңтар-маусым аралығында республика халқының табиғи өсімі 63370 адамды құрады. Табиғи өсімнің жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 8,3 (8,1) адамнан келді.

Ағымдағы жылдың қаңтар-маусымында АХАЖ органдары тіркелу көрсеткіші бойынша 143210 (138882) туу фактілерін тіркеді. Туғандардың саны қалалық және ауылдық елді-мекендерде өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда, 3,3%-ға және 2,9%-ға өсті де, тиісінше 83566 және 59644 адамда құрады. Бала туудың жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 18,6 (18,4) сәбиді құрады.

Осы кезең ішінде өлгендер саны 79840 (80978) адамды құрап отыр, соның ішінде қалалық елді мекендер үлесі — 51186 (51661) және ауылдық жерлер — 28654 (29317). Өлімнің жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 10,29 (10,33) адам.

Өлімінің негізгі себептері қан айналымы жүйесі аурулары болып табылады, олардың үлесіне барлық тіркелген өлім оқиғаларының 52,9% (52,5%) тиесілі екендігі хабарланып отыр.

Осы кезең ішінде республикада 1 жасқа дейінгі 2049 (2087) баланың шетінеуі тіркелген. Нәрестелер өлімінің коэффициенті 1000 туғанға 14,7 (14,5) шетінеу. Перинаталдық кезеңде пайда болатын жағдайлар нәрестелер өлімінің ең көп тараған себептері болып табылады, одан ағымдағы жылдың қаңтар-маусымында 1037 (1021) нәресте шетінеді. Цифрлар тілімен айтқанда, барлық нәрестелер өлімінің 50,6% (48,9%)-ы осы жағдайға тиесілі болып табылады.

Биылғы жартыжылдықта некелесу мен ажырасулар саны, тиісінше 54994 және 17467 (48271 және 15183) құрады. Некелесу мен ажырасудың жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 8,5 (7,7) некені және 2,3 (2,1) ажырасуды құрады.

Елде халық көші-қонының оң айырымы сақталып келеді, 2006 жылдың 1 жартыжылдықтағы оның шамасы 18746 (14148) адамды құрады. 2006 жылы қаңтар-маусым аралығында Қазақстанға келгендер саны 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 5008 адамға немесе 13,2%-ға, ал Қазақстаннан кеткендер саны 9606 адамға немесе 1,7 есе азайды. ТМД елдерінен келгендер мен сол елдерге қоныс аударғандар үлесі олардың жалпы санына шаққанда, 86,1% және 87,9% (88,7% және 66,4%) құрады.

Ал ел ішіндегі көшіп-қонушылардың саны 137220 (131019) адамды құрап отырған жайы бар.

[өңдеу] Ұлттық құрамы

Қазақстанда 120-дан астам ұлт (этностар мен этникалық топтар) өкілдері тұрады. 2006 жылдың 1-шілдесіндегі жағдай бойынша қазақтардың саны 9008,0 мың адамды, орыстар — 3962,1 мың, украиндар — 444,7 мың, өзбектер — 433,5 мың, ұйғырлар — 231,4 мың, татарлар — 229,1 мың, немістер — 222,5 мың адамды құрады. Республика халқының жалпы санында ең көп үлес салмақты қазақтар — 58,9% және орыстар — 25,9% алып отыр. Басқа этностар мен этникалық топтар үлесіне республика халқының 15,2% тиесілі болып табылады.

2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдаймен салыстырғанда қазақтар саны 94,7 мың адамға, немесе 1,1%,-ға, тиісінше өзбектер — 4,6 мың, немесе 1,1%-ға, ұйғырлар — 1,6 мың, немесе 0,7-%-ға өсті; ал орыстардың саны 17,2 мың адамға, немесе 0,4%-ға, тиісінше украиндар — 4,1 мың, немесе 0,9%-ға, татарлар — 0,5 мың, немесе 0,3%-ға және немістер — 0,2 мың, немесе 0,1%-ға азайды.

[өңдеу] Діні

Қазақстан жұртында 69 % мұсылмандар, 28 % православ христиандар, 2 % протестанттар бар

[өңдеу] Тарихы

Толық мақаласы: Қазақстан тарихы

• Батыс түркі қағандығы
• Түркеш қағандығы
• Хазар қағандығы
• Оғыз мемлекеті
• Қимақ қағандығы
• Қыпшақ одағы
• Қарахан мемлекеті
• Хорезм шахтығы
• Жошы ұлысы
• Шағатай ұлысы
• Ақ Орда
• Көк Орда
• Ноғай Ордасы
• Сібір хандығы
• Өзбек Ордасы
• Моғолстан
• Қазақ хандығы
• Қоқант хандығы
• Хиуа әміршілігі
• Бөкей хандығы
• Алаш Орда
• Қазақ АКСР
• Қазақ КСР

[өңдеу] Саясат жайғасы

Қазақстан — 1995 жылғы тамыз 30 республикалық референдумда қабылданған Конституция бойынша — өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады. Қазақстан Республикасы — президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет. Республиканың ең жоғары өкілді органы — Парламент. Ол республиканың заң шығару қызметін жүзеге асырады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.

Сенат әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының елордасынан екі адамнан, тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика елордасының бірлескен отырысында сайланатын депутаттардан құралады. Сенаттың 15 депутатын Парламент өкілеттігі мерзіміне Республика Президенті тағайындайды.

Мәжіліс дәрежелi өкiлеттiлiк және бiртұтас жалпыұлттық сайлау округiнiң аумағы бойынша партиялық тiзiм негiзiнде сайланған 98 депутаттардан құралады, және 9 депутатты Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.

Президент Үкіметті Мәжілістегі көпшілік алған партия ұсынысымен құрады. Республика Премьер-Министрі тағайындалғаннан кейінгі он күн мерзім ішінде Премьер-Министр Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентіне ұсыныс енгізеді. Премьер-Министр Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар өкімдер шығарады.

Казақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі жеті мүшеден тұрады, олардың өкілеттігі алты жылға созылады. Конституциялық Кеңестің Төрағасын Республиканың Президенті тағайындайды.

Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті соттары Республиканың соттары болып табылады.

[өңдеу] Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару

Жергілікті мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты жергілікті өкілдік (мәслихат) және атқарушы органдар (әкімдік) жүзеге асырады.

[өңдеу] Экономикасы

Толық мақаласы: Қазақстан экономикасы

Дамыған Алматы

Қазақстан теңгесі

Kazakhstan 1960s.jpg Астық байлығы

[өңдеу] Энергетикасы

Толық мақаласы: Қазақстан энергетикасы

[өңдеу] Мәдениет және қоғам

Толық мақаласы: Қазақстанның мәдениеті

[өңдеу] Бұқаралық ақпарат құралдары

Толық мақаласы: Қазақстанның бұқаралық ақпарат құралдары

[өңдеу] Әлеуметтік саласы

Толық мақаласы: Қазақстанның әлеуметі

[өңдеу] Қарулы күштері

Толық мақаласы: Қазақстанның Қарулы күштері

[өңдеу] Түсініктемелер

1. ↑
   • К.А. Акишев «Курган Иссык, Искусство саков Казахстана» Москва Искусство 1978
   • АКИШЕВ А. К. КОСТЮМ «ЗОЛОТОГО ЧЕЛОВЕКА» И ПРОБЛЕМА КАТАФРАКТАРИЯ
   • Акишев К. А., Акишев А. К. Происхождение и семантика иссыкского головного убора. — В кн.: Археологические исследования в Казахстане, Алма-Ата, 1979

[өңдеу] Тағы қараңыз

[өңдеу] Сыртқы сілтемелер

• Президенттің ресми торабы
• Парламенттің ресми торабы
• Үкiметтiң ресми торабы
• Қазақстан Республикасының электрондық үкiметi
• Всемирный Исторический Проект:Казахстан (Орысша)
• Қазақстан Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)

Жоғрапия бағыттауышы

қ • т • ө Орталық Азия елдері Ауғанстан • Қазақстан • Қырғызстан • Қытай • Моңғолия • Өзбекстан • Тәжікстан • Түрікменстан қ • т • ө Азия елдері Егеменді елдер: Арабстан • Ауғанстан • Әзірбайжан1 • Әрменстан • Баңладеш • Бахраин • Бруней • Бұтан • Виетнам • Гүржістан1 • Жапония • Иран • Ирақ • Исраел • Йемен • Куайт • Қазақстан1 • Қамбоджия • Қатар • Құрама Араб Әміршіліктері • Қыбыр • Қырғызстан • Қытай • Лаос • Лубнан • Малайзия • Малдивтер • Мианма • Моңғолия • Мысыр3 • Непал • Оңт. Көрея • Өзбекстан • Пәкістан • Пилипинес • Ресей1 • Сингапур • Солт. Көрея • Сүрия • Таиланд • Тайуан4 • Тәжікстан • Тимор-Лесте2 • Түркия1 • Түрікменстан • Ұман • Ұрдония • Үндінезия2 • Үндістан • Шри-Ланқа Тәуелді және басқа аумақтар үшін Тәуелді аумақтар тізімін және Танылмаған елдер тізімін қараңыз. Жоғрапия аңғартпалар: (1) Аздап Еуропада; (2) Аздап не бүкілі Океанияда; (3) Аздап Африкада; (4) Тайуан күйін қараңыз. қ • т • ө Еуропа елдері Албания • Алмания • Андорра • Аустрия • Әзірбайжан1 • Әрменстан2 • Беларус • Белгия • Босна-Гершек • Бұлғарстан • Гүржістан1 • Дания • Естония • Ирландия • Исландия • Испания • Италия • Қазақстан1 • Құрама Патшалық • Қыбыр2 • Латуия • Лихтенштейн • Литуания • Лүксембор • Мажарстан • Македония • Малта • Молдова • Монако • Недерландия • Норуегия • Польша • Портуғалия • Ресей1 • Румыния • Сан-Марино • Слоуакия • Слоуения • Сербия • Түркия1 • Украина • Уатиқан • Финландия • Франция • Хорватия • Черногория • Чехия • Швеция • Швейцария • Грекия Тәуелді және басқа аумақтар үшін Тәуелді аумақтар тізімін және Танылмаған елдер тізімін қараңыз. Жоғрапиялық аңғартпалар: (1) Бір бөлігі Асияда; (2) Толығымен Азияда, бірақ қауымдастық-саясаттық жағынан Еуропаға қатысты; (3) Солтүстік Қыбырды тек Түркия танады.

Халықаралық ұйымдар

қ • т • ө TÜRKSOY (Түркі мәдениетін және өнерін дамыту Халықаралық Ұйымы)1 Мүше елдер:  Әзірбайжан2 •  Қазақстан •  Қырғызстан •  Өзбекстан3 •  Түркия •  Түрікменстан Қараушы елдер:  Алтай4 •  Башқұртстан4 •  Гәгәузия5 •  Саха4 •  Солт. Қыбыр6 •  Татарстан4 •  Тыуа4 •  Хақасстан4  Аңғартпалар: (1) Ұйымға кірмеген аумақтарды басқа түркі тілді аумақтар тізімінен қараңыз; (2) Құрамына Сурет:Flag of Nakhchivan.svg Нахшыван Аутономиялық Республикасы кіреді; (3) Құрамына  Қарақалпақстан Аутономиялық Республикасы кіреді; (4) Ресей Федерациясының федералды субъекті; (5) Молдова Республикасының аутономиялық аумақ бірлігі; (6) Солтүстік Қыбыр Түрік Республикасын тек Түркия Республикасы таниды, халықаралық қауым бұны Қыбыр Республикасын аумағы деп санайды. қ • т • ө Исләм Маслихаты Ұйымы (ИМҰ) Албания • Арабстан • Ауғанстан • Әзірбайжан • Баңладеш • Баһрайн • Бенин • Бруней • Буркина-Фасо • Гинея-Биссау • Ғабон • Ғайана • Ғамбия • Екуатор Гинея • Жезаир • Жибути • Ирақ • Иран • Йемен • Кот-д-Ивуар • Куейт • Қазақстан • Қамерун • Қатар • Қоморлар • Құрама Араб Әміршіліктері • Қырғызстан • Либия • Лубнан • Мағрип • Малайзия • Малдивтар • Мали • Мозамбик • Моритания • Мысыр • Найжирия • Нижер • Өзбекстан • Паластин • Пәкістан • Сенегал • Сиерра-Леоне • Сомалия • Судан • Суринам • Сүрия • Ташад • Тәжікстан • Того • Тунисия • Түркия • Түрікменстан • Уганда • Ұман • Ұрдония • Үндінезия Қараушы елдер: Босна және Герсек • Орта Африка Республикасы • Ресей • Таиланд Қараушы мұсылман ұйымдары және қауымдар: Моро Ұлт Азаттылығы Майданы • Солтүстік Қыбыр Қараушы халықаралық ұйымдар: Араб Бірлігі • Африка Бірлігі • Біріккен Ұлттар • Економикалық Ынтымастық Ұйымы • Қосылмау Қозғалысы қ • т • ө Еуразия Економикалық Қауымдастығы (ЕЕҚ) Сурет:EURASEC-Flag.png Беларус • Қазақстан • Қырғызстан • Өзбекстан • Ресей • Тәжікстан Қараушы елдер: Әрменстан • Молдова • Украина қ • т • ө Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД) Әрменстан • Әзірбайжан • Беларусь • Гүржістан • Қазақстан • Қырғызстан • Молдова • Өзбекстан • Ресей • Тәжікстан • Украина Қауымдасты ел: Түрікменстан қ • т • ө Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы (ШЫҰ) Қазақстан • Қырғызстан • Қытай • Өзбекстан • Ресей • Тәжікстан Бақылаушы елдер: Иран • Моңғолия • Пәкістан • Үндістан