Јупитер

Од Википедија, слободна енциклопедија

За богот Јупитер, видете Јупитер (бог). За други употреби на терминот Јупитер, Јупитер (други значења).

Јупитер е петтата планета од Сонцето, и убедливо најголема во Сончевиот систем. Покрај Јупитер има уште три гасни џинови во сончевиот систем - Сатурн, Уран и Нептун.

[уреди] Објаснување

Јупитер е најчесто четвртиот најсветол објект на небото (после Сонцето, Месечината и Венера); со тоа што понекогаш Марс може да биде посветол.

Груба споредба на димензиите на Земјата, Јупитер, и големата црвена точка.

Јупитер е 2.5 пати помасивен од сите други планети заедно, до толку што неговиот центар на маса со Сонцето всушност лежи над сончевата површина (1.068 соладни радии од центарот на сонцето). Тој е 318 пати помасивен од Земјата, со дијаметар 11 пати поголем од земјиниот, и со волумен 1300 пати поголем од земјиниот. Природно, Јупитеровото гравитационо влијание доминирало во еволуцијата на сончевиот систем: мнозинството од планетарните орбити лежат поблизу до Јупитеровата орбитална рамнина отколку до сончевата екваторијална рамнина, мнозинството кратко-временски комети припаѓаат на Јупитеровата фамилија (резултат од Јупитеровата маса и релативната брзина), Кирквудовите дупки во астероидниот појас во најголема мера се предизвикани од Јупитер, дури и се смета дека е можно да е одговорен за касното тешко бомбардирање на внатрешноста на сончевиот систем. Некои го опишуваат сончевиот систем како Сонцето, Јупитер и останатите парчиња.^[1] Некои го опишуваат Јупитер како правосмукалка на сончевиот систем поради огромната гравитациона сила.

Колку и да е импресивна јупитеровата маса, забележани се дури и помасивни планети вон сончевиот систем. Не постои јасно разграничување помеѓу огромните масивни планети како Јупитер, и кафените џуџе - ѕвезди, и покрај тоа што вторите имаат доста специфични спектрални линии. Во поново време, ако супермасивен објект е над 12 јупитерови маси, односно доволно масивен за да може да согорува деутериум, тогаш тој се смета за кафена џуџе ѕвезда; под таа маса - планета. Јупитер има максимален можен дијаметар за планета со таков состав; додатна маса би резултирала со понатамошна гравитациона компресија, што теоретски води кон отпочнување нуклеарна фисија и создавање нова ѕвезда. Ваквото размислување било повод некои астрономи да го наречат Јупитер "пропадната ѕвезда", иако Јупитер треба да биде дури седумдесет пати помасивен да би можел да стане ѕвезда.

Јупитер, истотака ротира најбрзо од сите планети во сончевиот систем. Комплетна ротација околу сопствената оска прави за нешто помалку од 10 часови. Како резултат има екваториална дефомација што лесно може да се види дури и низ аматерски телескоп од Земјата. Јупитер е перцептивно покриен со слој облаци, составени од кристали на амониак и можеби амониум-хидросулфиди, и возможно е воопшто да нема никаква цврста површина. Неговото најпознато обележје е Големата Црвена Дамка, олуја поголема од Земјата што за прв пат била набљудувана од Галилео пред четири века. Изненадувачки, математичките модели укажуваат на тоа дека оваа олуја е стабилна и можеби трајна карактеристика на планетата.^[2] Во 2000-та, три помали дамки се споија и формираа една поголема , наречена "Oval BA", која подоцна доби црвена боја многу слична на Големата Црвена Дамка.^[3] Јупитер околу својата оска се завртува за 10 часа а околу Сонцето за 11,86 години.Најпознати сателити на Јупитер се:IO,EUROPA,GANYMEDE,CALLISTO.

[уреди] Историски осврт

Јупитер е познат уште од дамнешни времиња и е видлив со голо око на ноќното небо. Римјаните го именувале по богот од Римската митологија Јуптер(богот), уште познат и како Јова. Астрономскиот симбол за планетата е стилизирана репрезентација од боговската грмотевица.

Кинезите, Кореанците, Јапонците, и Виетнамците ја нарекуваат оваа планета дрвена ѕвезда, 木星,^[4] базирано на Кинеските Пет Елементи (интересно, низ мал телескоп и наликува на попречно пресечено дрво со Големата Црвена Дамка како чвор на дрвото). Во Ведик астрологијата, Хинду астролозите го нарекуваат Јупитер "Гуру" што значи "Умниот".

Во 1610, Галилео Галилеј ги открил четирите најголеми природни сателити месечини на Јупитер, Ио, Европа, Ганимед и Калисто (познати како Галилеови месечини) користејки телескоп. Тоа било првото набљудување на месечини различни од земјината. Истотака, ова било првото откритие на небеско орбитално движење чиј центар не е земјата. Тоа било клучен аргумент во корист на Коперниковата хелиоцентрична теорија за движењето на планетите; Галилеовата несомнена поддршка на Коперниковата теорија го довела во неволја со Инквизицијата.

[уреди] Физички својства

[уреди] Состав на планетата

Јупитер е составен од релативно мало карпесто јадро, опкружено со метален водород, опкружен со течен водород, кој пак е опкружен со гасен водород. Нема јасна граница меѓу трите агрегатни состојби на водородот - приближувајки се кон јадрото преодот од гас во течност е постепен. Јупитер во потесна смисла е составен од:H(90%)и од He(10%).

[уреди] Атмосфера

Лажно-обоен детал од Јупитеровата атмосфера, сликан од Војаџер 1, прикажувајки ја Големата Црвена Дамка и поминувачкиот бел појас.

Јупитеровата атмосфера е составена од ~81% водород и ~18% хелиум, сметано по број на атоми. Атмосферата е ~75%/24% по маса; со ~1% од масата составен од други субстанции - внатрешноста содржи погусти материјали како на пример сооднос ~71%/24%/5%. Атмосферата содржи траги од метан, водена пара, амонјак, и "карпи". Има истотака, траги од јаглен, етан, водороден сулфат, неон, кислород, фосфин, и сулфур. Најнадворешните слоеви од атмосферата содржат кристали на замрзнат амонјак.

Атмосферскиот состав е многу сличен на составот на сончевата маглина. Сатурн има сличен состав, но Уран и Нептун имаат многу помалку водород и хелиум.

Јупитеровата атмосфера поминува низ диференцијална ротација, ефект што бил забележан за прв пат од Џованини Доменико Касини, 1690 година. Ротацијата на Јупитеровиот поларен регион на атмосферата е ~5 минути подолг од оној на екваторијалната атмосфера. Уште повеќе, групи на облаци на различни висини, познати како тропски региони, се дрижат во спортивна насока од моментните ветрови. Интеракцијата на овие конфликтни Атмосферски циркулации предизвикува олуи и турбуленции. Ветрови со брзини од 600 км/ч се неретки. Особено силна олуја, околу три пати поголема од земјиниот дијаметар, е позната како Големата Црвена Дамка, и досега е набљудувана од земјата повеќе од три векови.

Единствениот вселенски брод кој влегол во Јупитеровата атмосфера заради научни мерења е Галилео - вселенскиот брод. Тој прати атмосферска сонда во Јупитер по пристигнувањето во 1995, и подоцна и самиот влезе во Јупитеровата атмосфера и согоре во 2003.

Форми на облаци на Јупитер.

[уреди] Планетарни прстени

Шаблон:Главно

Јупитер има тенок планетарен прстен составен од прашина што потекнува од неговите месечини при судир со метеори. Главниот прстен е создаден од прашина од сателитите Адреста и Метис. Два широки пофини прстени го опкружуваат главниот прстен, и потекнуваат од Тиб и Амалтеа. Истотака постои и многу тенок и оддалечен надворешен прстен што кружи околу Јупитер во обратна насока. Неговото потекло е непознато, и можеби е составен од меѓупланетарна прашина.

[уреди] Магнетосфера

Јупитер има многу голема и јака магнетосфера. Всушност, при набљудување на Јупитеровото магнетно поле од земјата, тоа ќе изгледа пет пати поголемо од полната месечина на небото, и покрај огромното растојание. Ова магнетно поле абсорбира огромен флукс од радијацијата во Јупитеровиот радиационен појас, како и продукцијата на драматичен гас торус и флукс цевка поврзана со Ио. Јупитеровата магнетосфера е најголемата планетарна структура во сончевиот систем.

Сондите Пионер потврдија дека Јупитеровото енормно магнетно поле е 10 пати појако од земјиното и содржи 20,000 пати повеќе енергија. Осетливите инструменти во сондите открија дека северниот пол на Јовианото магнетно поле е во планетната географска јужна страна, со оска на магнетното поле отклонета за 11 степени од Јовианата ротациона оска и распон од центарот на Јупитер на начин сличен на оската на магнетното поле на земјата. Пионерите ја измерија границата до која доаѓа сончевиот ветер до Јовианите планети, на распон од 26 милиони километри, со магнетна опашка што се протега подалеку и од Сатурновата орбита.

Податоците покажаа дека магнетното поле флуктира рапидно во димензии на Јупитеровата страна насочена кон сонцето поради варијации на притисокот во сончевиот ветер, ефект кој беше проучуван подетално со двата Војаџер вселенски бродови. Истотака, беше откриено дека протоци од високо-енергетски атомски честички се зрачат од Јовиановата магнетосфера кои патуваат дури и до орбитата на земјата. Енергетски протони беа пронајдени и измерени во Јовианиот радиационен појас и протоци на електрична енергија помеѓу Јупитер и некои од неговите месечини, особено Ио.

[уреди] Истражување на Јупитер

Јупитер до сега беше посетен од неколку сонди.

[уреди] Пионер пролетувачките мисии

Пионер 10 пролета покрај Јупитер во декември 1973, следен од Пионер 11 точно една година покасно. Тие испратија нови важни податоци за Јупитеровата магнетосфера, и направија фотографии со ниска резолуција од планетата.

[уреди] Војаџер пролетувачките мисии

Војаџер 1 ја направи оваа слика додека беше на повеќе од 40 милиони километри оддалеченост. Кликнете на сликата за повеќе.

Војаџер 1 пролета во Март 1979 следен од Војаџер 2 во Јули истата година. Војаџерите драстично го подобрија разбирањето за Галилеовите месечини и ги открија Јупитеровите прстени. Тие истотака ги направија првите блиски слики од атмосферата на планетата.

[уреди] Улс протелувачки мисија

Во фебруари 1992, Улс соларната сонда изведе пролетување покрај Јупитер на растојание од 450,000 километри (6.3 Јовиани радии). Пролетувањето се очекуваше да постигне поларна орбита околу Сонцето. Сондата спроведе студии за Јупитеровата магнетосфера. Бидејки немаше камери, сондата не направи никакви фотографии. Во фебруари 2004, сондата повторно дојде во близина на Јупитер. Овој пат растојанието беше многу поголемо, околу 240 милиони километри.

[уреди] Мисија Галилео

Единствениот вселенски брод што орбитирал околу Јупитер е вселенскиот брод Галилео, кој влезе во орбитата на Јупитер на 7.Декември 1995. Тој орбитираше околу планетата преку седум години и направи повеќе пролетувања на Галилеевите месечини, и месечината Амалтеа. Вселенскиот брот истотака сведочеше на судирот на кометата Шоемејкер-Леви 9 со Јупитер како што се приближуваше кон планетата 1994, давајќи уникатна шанса за набљудување на овој спектакуларен настан. Додека информациите собрани за Јовианиот систем од Галилео беа детални, неговиот капацитет во првобитниот дизајн беше ограничен поради неуспехот за инсталирање на високоопсежна радио трансмитерска антена.

Јупитер виден од вселенската сонда Cassini. Ова е најдеталниот портрет во боја на Јупитер било кога составен.

Атмосферска сонда беше пуштена од вселенскиот брод во Јули, 1995. Сондата влезе во атмосферата на 7.Декември 1995. Таа се спушти 150км низ атмосферата, собирајќи податоци 57.6 минути, пред да биде смачкана од екстремниот притисок на кој беше изложена. Таа би се стопила и испарила набрзо по тоа. Галилео орбитерот имаше поекстремна верзија на истата судбина кога намерно беше насочен кон планетата на 21.Септември 2003 при брзина од преку 50км/сек, со цел да избегне било каква можност за рушење и можеби загадување на месечината Европа, една од Јовианите месечини. 123456879

[уреди] Касини пролетувачката мисија

Во 2000, сондата Касини-Хигенс, на пат кон Сатурн, пролета покрај Јупитер и испрати неколку слики од планетата со највисока резолуција било кога направени.

vzi ne prakame гречка

[уреди] Идни сонди

НАСА планира мисија за истражување на Јупитер подетално од поларната орбита. Наречен е Џуно (вселенски брод), и планиран за лансирање до 2010.

По откривањето на течен океан на Јупитеровата месечина - Европа, постои голем интерес за проучување на ледените месечини подетално. НАСА предложи мисија посветена на нивно истражување. Се очекуваше Орбитерот на Јупитеровите ледени месечини да биде лансиран некаде после 2012. Сепак, мисијата беше оценета како преамбициозна и финансирањето беше укинато.

Во 2007, Јупитер ќе биде накусо посетен од сондата Нови хоризонти, на пат накај Плутон.

[уреди] Природни сателити

Четирите Галилеови месечини на Јупитер, во композитна слика за споредба на нивните големини и големината на Јупитер (Големата Црвена Дамка е видлива). Од горе надоле тие с: Калисто, Ганимед, Европа, и Ио.

Јупитер има барем 63 месечини.

Четирите големи месечини, познати како Галилеови месечини, се: Ио, Европа, Ганимед, Калисто.

[уреди] Galilean moons

The orbits of Io, Europa, and Ganymede, the largest moon in the solar system, form a pattern known as a Laplace resonance; for every four orbits that Io makes around Jupiter, Europa makes exactly two orbits and Ganymede makes exactly one. This resonance causes the gravitational effects of the three moons to distort their orbits into elliptical shapes, since each moon receives an extra tug from its neighbors at the same point in every orbit it makes.

A picture of Jupiter and its moon Io taken by Hubble. The black spot is Io's shadow.

The tidal force from Jupiter, on the other hand, works to circularize their orbits. This constant tug of war causes regular flexing of the three moons' shapes, Jupiter's gravity stretches the moons more strongly during the portion of their orbits that are closest to it and allowing them to spring back to more spherical shapes when they're farther away. This flexing causes tidal heating of the three moons' cores. This is seen most dramatically in Io's extraordinary volcanic activity, and to a somewhat less dramatic extent in the geologically young surface of Europa indicating recent resurfacing.

[уреди] Класификација на месечините на Јупитер

Пред откритијата на мисијата Војаџер, месечините на Јупитер биле подредени во четири групи од по четири. Од тогаш, големиот број на нови надворешни планети ја искомплицира оваа слика. Сега се смета дека има шест групи, иако некои се поразлични од другите. Во основа поделбата е помеѓу осум внатрешни регуларни месечини со скоро кружни орбити близу до Јупитеровиот екватор, за кои се верува дека се формирани заедно со Јупитер, и непознат број на мали нерегуларни месечини, со елиптични и накривени орбити, за кои се верува дека се астероиди или фрагменти од астероиди фатени од гравитацијата на Јупитер.

Европа, еден од многуте Јупитерови природни сателити - месечини.

1. Регуларни месечини
   1. Внатрешната група од четири мали месечини, сите имаат дијаметри помали од 200 km, орбити во радиус помали од 200.000 km, и имаат орбитални отстапувања помалку од половина степен.

1. 1. Четирите Галилеови месечини се откриени од Галилео Галилеј, со орбити помеѓу 400,000 и 2,000,000 km, и вклучуваат некои од најголемите месечини во Сончевиот систем.

1. Нерегуларни месечини
   1. Темисто е во нејзината група, орбитирајки на пола пат меѓу Галилеовите месечини и следната група.
   2. Групата Хималиа е тесно групирана група месечини со орбити околу 11-12,000,000 km од Јупитер.
   3. Карпо е друг изолиран случај на внатрешната страна на Ананке групата, кружи во соодветната насока.
   4. Ананке група е група на сателити, одалечена околу 21,276,000 km од Јупитер со просечна инклинација од 149 степени.
   5. Карме група е сосема различна група, на просечна оддалеченост од 23,404,000 km од Јупитер, со просечна инклинација од 165 степени.
   6. Пасифи група е група на сателити дисперзирана во надворешниот појас.

Се смета дека групата на надворешни сателити / месечини секоја посебно си има свое потекло, најверојатно како поголема месечина или како заробено тело од гравитацијата на Јупитер.

Сателити на Јупитер се:ADRASTEA,METIS,AMALTHEA,THEBE,IO,EUROPA,GANYMEDE,CALLISTO,LEDA,HIMALIA,LYSITHEA,ELARA,ANANKE,CARME,PASIPHAE,SINOPE.

---

Сончев систем

Ѕвезда: Сонце Планети: Меркур | Венера | Земја | Марс | Јупитер | Сатурн | Уран | Нептун Џуџести планети: Церера | Плутон | Ерида

Појас на астероиди | Кајперов појас | Ортов облак