Antidepressivum
Van Wikipedia
Een antidepressivum is een medicijn dat de intentie heeft de symptomen van een klinische depressie te verminderen.
Antidepressiva verstoren de natuurlijke balans tussen bepaalde stoffen in de hersenen waardoor een nieuw chemisch evenwicht ontstaat en de klachten meestal stabiliseren. Patiënten worden minder somber en krijgen weer plezier en belangstelling voor de dingen om zich heen. De middelen werken doorgaans, maar meestal laat verbetering even op zich wachten. In het algemeen gaan de medicijnen pas na twee tot vier weken werken.
De eerste 2 a 4 weken zijn de geregistreerde bijwerkingen (waaronder droge mond, angstig zijn, vreemd voelen, slecht slapen, depressie en suicide) aanzienlijk en gevaarlijk, daarna stabiliseren de bijwerkingen. Langere termijn bijwerkingen zijn dik worden en verminderd libido. Circa 19 procent van de patiënten komt de eerste 4 weken niet door ten gevolge van de bijwerkingen.
Antidepressiva kunnen, met name door de doelgroep zelf, ook gezien worden als een "medicijn voor de omgeving". Depressief gedrag kan door de omgeving van de patiënt als hinderlijk en vervelend ervaren worden, door het gebruik van anti-depressiva verdwijnt dit weer maar het draagt niet bij aan het bestrijden van de oorzaak van de depressie. Ter illustratie: iemand die het slachtoffer is van stelselmatig pesten (het zogeheten mobbing) kan hierdoor in een ernstige depressie geraken. Door gebruik van antidepressiva kunnen de symptomen van zijn depressie weliswaar bestreden worden, maar zal het pestgedrag zelf niet verdwijnen, met als gevolg dat de patiënt ook na zijn behandeling het mikpunt van pesterijen zal blijven. Antidepressiva kunnen dus nooit beschouwd worden als een daadwerkelijk geneesmiddel, maar uitsluitend als een hulpmiddel. Het is minstens zo belangrijk om de daadwerkelijke oorzaak van de depressie aan te pakken.
Antidepressiva zijn effectief bij 75 tot 80 procent van de patiënten met een ernstige vorm van depressie.
In Nederland worden steeds vaker antidepressiva voorgeschreven. In 2003 kregen 900.000 mensen in totaal 5,9 miljoen recepten tegen depressie voorgeschreven. Het aantal mensen dat antidepressiva gebruikt is sinds 1999 elk jaar met 6 procent gegroeid.
Inhoud |
[bewerk] Indicaties
Een antidepressivum (meervoud: antidepressiva) is een medicijn dat vooral wordt gebruikt om de symptomen van een depressie te verminderen. Daarnaast heeft deze groep medicijnen een gunstig effect bij angststoornissen, zoals de paniekstoornis, de sociale fobie en de obsessief-compulsieve stoornis. Verder worden antidepressiva ingezet bij de behandeling van boulimia nervosa en PMDD (Premenstrual Dysphoric Disorder; een stemmingsstoornis die verband houdt met de menstruatiecyclus).
[bewerk] Werking
Antidepressiva beïnvloeden de neurotransmissie. De meesten doen dit door de beschikbaarheid van serotonine en/of noradrenaline in de hersenen te verhogen. Na verloop van tijd treedt er bij depressies vaak een aanzienlijke verbetering op: patiënten krijgen weer meer plezier in het leven en de belangstelling voor de omgeving neemt toe. In het algemeen treedt het gewenste effect pas na twee tot vier weken op.
Het is niet bekend hoe de anti-depressive werking ontstaat. Mogelijk hangt dit samen met de afname van het aantal receptoren of de aanmaak van groeifactoren, waardoor het neuron meer verbindingen maakt met andere neuronen.
[bewerk] Bijwerkingen
Aanvankelijk zijn het vooral bijwerkingen die op de voorgrond treden. Deze zijn afhankelijk van het gekozen middel en de individuele gevoeligheid. Voorbeelden zijn: droge mond, angst, maagdarmklachten, gejaagdheid en veranderingen in het slaappatroon. Er moet ook rekening gehouden worden met een tijdelijke toename van de suïcidaliteit. De meeste bijwerkingen verdwijnen na een tijdje of verminderen belangrijk. Ze kunnen echter ook aanleiding zijn om voortijdig met het middel te stoppen: circa 19 % staakt het gebruik binnen vier weken. Vaak zijn de korte termijn bijwerkingen milder als de dosering langzaam wordt opgebouwd.
Bijwerkingen die op de lange termijn voor problemen kunnen zorgen zijn gewichtstoename en seksuele stoornissen. De seksuele stoornissen kenmerken zich door vertraging of uitblijven van het orgasme, verminderde libido en erectieproblemen. Vaak zit er niks anders op dan een ander antidepressivum te proberen. Bij erectieproblemen kunnen middelen als Viagra uitkomst bieden.
[bewerk] Bijzonderheden
Als de medicamenteuze behandeling aanslaat moet deze nog enkele maanden worden voortgezet omdat anders de kans bestaat dat de klachten weer terugkomen. Bij recidiverende depressies (depressies die zich meer dan één keer voordoen) wordt aangeraden om (veel) langer door te gebruiken. Bij veel antidepressiva kunnen er, als ze langer dan drie weken worden gebruikt, onthoudingsverschijnselen optreden als ze abrupt worden gestaakt. In die gevallen wordt de dosering langzaam verminderd tot nul. Ook wanneer er wordt overgeschakeld naar een ander antidepressivum is het meestal noodzakelijk om eerst af te bouwen. Soms is een langere “wash-out” periode noodzakelijk, met name bij MAOI’s.
[bewerk] Groepen
Antidepressiva kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld. Hier wordt uitgegaan van: heropnameremmers, MAO-remmers en een restgroep.
[bewerk] Heropnameremmers
Heropnameremmers (Engels: reuptake inhibitors) verhinderen de normale werking van de transporter die de neurotransmitter terugpompt naar het neuron waaruit deze is vrijgekomen. Hierdoor neemt de concentratie transmitterstof in de synapsspleet toe. De werking hangt samen met het feit dat de receptoren van het postsynaptische neuron beter 'gevoed' blijven met de neurotransmitters. De oorzaak van een depressie hangt namelijk (vermoedelijk) samen met een tekort aan bepaalde neurotransmitters in de hersenen. Deze middelen zorgen dus dat dit tekort opgeheven wordt.
Onderscheiden kunnen worden:
- TCA's (Tricyclische antidepressiva) (zo genoemd vanwege hun chemische structuur) en aanverwante verbindingen, zijn oudere middelen die vrijwel allemaal in meerdere of mindere mate de heropname remmen van serotonine en noradrenaline (bijvoorbeeld imipramine, clomipramine). In vergelijking met de modernere heropnameremmers (zie verder), hebben deze middelen een relatief ongunstig bijwerkingenprofiel. Bij overdosering zijn ze ook gevaarlijker (cardiotoxisch). Het voordeel is echter dat er, in de loop der jaren, veel ervaring mee is opgedaan. Daarnaast zijn ze waarschijnlijk effectiever dan antidepressiva die de heropname remmen van slechts één neurotransmitter.
- SSRI’s (Selective Serotonine Reuptake Inhibitors) remmen de heropname van serotonine (bijvoorbeeld fluoxetine en paroxetine).
- NRI's (Noradrenaline Reuptake Inhibitors) remmen de heropname van noradrenaline (bijvoorbeeld reboxetine)
- SNRI’s (Serotonine Noradrenaline Reuptake Inhibitors) remmen de heropname van zowel serotonine als noradrenaline (bijvoorbeeld venlafaxine in hogere doseringen). Omdat SNRI's, evenals de meeste TCA's, op twee neurotransmitters werken, worden ze ook wel "dual reuptake inhibitors" genoemd.
- DNRI’s (Dopamine Noradrenaline Reuptake Inhibitors) remmen de heropname van dopamine en noradrenaline. De belangrijkste vertegenoordiger is bupropion. Dit middel wordt in Nederland gebruikt om het stoppen met roken te vergemakkelijken. Als antidepressivum is het hier niet geregistreerd.
[bewerk] MAO-remmers
Mono-Amino Oxydase remmers verminderen de werking van het MAO-enzym. Hierdoor wordt de afbraak van serotonine, nor-adrenaline en dopamine vertraagd waardoor de concentratie van deze transmitterstoffen stijgt. Men onderscheidt:
- niet-selectieve en irreversibele remmers van mono-amineoxydase (bijvoorbeeld tranylcypromine)
- reversible MAO-A remmers (RIMA's) (bijvoorbeeld moclobemide)
[bewerk] Overige middelen
- NaSSA’s Een "Noradrenerg Specifiek Serotonerg Antidepressivum" verhoogt de beschikbaarheid van noradrenaline en serotonine, o.m. door blokkade van de autoreceptor voor noradrenaline (bijvoorbeeld mirtazapine).
- Agomelatine Een nieuw middel dat in Nederland (nog) niet is toegelaten. Het bijzondere is dat het óók de melatonine receptor beïnvloedt (als agonist).
- St Janskruid Hypericum perforatum of St. Janskruid is een natuurlijk preparaat waarvan de werkzaamheid is aangetoond bij milde en matige depressies. Het wordt goed verdragen en is zonder recept te verkrijgen. Dat betekent overigens niet dat St. Janskruid geen kwaad kan. De effecten van andere medicijnen (onder andere orale anticonceptiva) kunnen erdoor verminderen. Het middel mag niet gecombineerd worden met andere antidepressiva.
[bewerk] Tot slot
Antidepressiva zijn effectief bij het overgrote deel van de patiënten met een (ernstige vorm van) depressie. Het komt voor dat er niet of onvoldoende gereageerd wordt op het eerste middel. In dat geval wordt er overgeschakeld op een antidepressivum uit een andere groep. Werkt ook dat niet, dan kiest men er vaak voor om lithium toe te voegen. Wanneer ook dan een bevredigend effect uitblijft, wordt meestal een irreversibele MAO-remmer voorgeschreven. In sommige gevallen blijkt ook hierdoor de depressie niet (voldoende) op te klaren. Doorgaans wordt dan overgegaan op ECT (elektroconvulsietherapie).
Het spreekt voor zich dat er, naast het voorschrijven van antidepressiva, aandacht geschonken moet worden aan psychosociale factoren, voor zover deze een oorzakelijke of onderhoudende rol spelen. De behandeling van depressies kan zich nooit beperken tot een biologische aanpak alléén.
