Berk
Van Wikipedia
| Berk | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| geslacht | |||||||||||||||||
| Betula L. (1753) |
|||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||
 berkenwants |
|||||||||||||||||
 Kanker |
Berken zijn bomen die tot het geslacht Betula horen. De bomen van dit geslacht komen verspreid voor over het Noordelijk halfrond: ze zijn uiterst winterhard. Ze zijn de enige inheemse boomsoorten op Groenland en IJsland. Björk is berk in het IJslands. De berk is een echte pioniersplant.
Kenmerkend voor de berk is het in horizontale banden afbladderen van de bast op de stam. De nieuwe bast is soms wit, maar kan afhankelijk van de soort ook rood of zoals bij de meeste soorten bruin zijn.
De mannelijke bloeiwijze van berken heeft gele, hangende rupsvormige katjes, die reeds voor de winter aanwezig zijn. De staande vrouwelijke bloeiwijzen onder aan de mannelijke bloeiwijzen zijn met knopschubben omgeven. De vrucht is een klein dubbelgevleugeld nootje.
Berken hebben voor en bij het uitkomen van het blad een zeer sterke sapstroming en kunnen daarom alleen in de herfst en winter gesnoeid worden.
Inhoud |
[bewerk] Groeiplaats
Bij voorkeur groeit de berk in moerassige streken, maar hij stelt weinig eisen aan zijn omgeving en komt dus in alle milieus en grondsoorten voor. In het hoge noorden of tegen de boomgrens kan de berk zich niet meer overeind houden en kruipt dan als een struik over de grond. Daar is deze dwergberk (Betula nana) één van de laatste bomen die nog opgewassen is tegen de barre omstandigheden. Ook in de toendra krimpt ze tot het formaat van een kleine struik.
[bewerk] Symbiose
Berken leven in symbiose met bodemschimmels en moeten daarom met een grote kluit verplant worden. Alleen tot drie jaar oude bomen kunnen nog zonder kluit verplant worden. Één van deze schimmels is de vliegenzwam.
[bewerk] Ziekten en plagen
Berken kunnen aangetast worden door bladroest (Melampsoridium betulinum) dat gele vlekjes op de bladeren en vroegtijdige bladval veroorzaakt.
Een andere schimmel groeit in de schors en zet de berk aan tot het maken van veel twijgen. In berken zijn daarom soms dikke takkenbossen te zien die op vogelnesten lijken. In de volksmond worden deze heksenbezems genoemd.
De berkenzwam (Piptoporus betulinus) komt alleen op berken voor.
De berkenwants zuigt uit het floeem assimilaten op. Ook de jonge dieren (nimfen) leven van deze plantensappen.
Ook kan de boom aangetast worden door kanker.
[bewerk] Gebruik
De buitenste laag van de schors van een berk is voortdurend bezig zich te vernieuwen en valt soms in dunne repen naar beneden. Deze repen hebben een groot weerstandsvermogen tegen bederf en dit omdat de schors betuline bevat. Deze eigenschap maakt het mogelijk om van de schors kano's, schoenen en dakspanen te maken. In Amerika en de Scandinavische landen werd de schors als dakbedekking gebruikt omdat deze licht, waterafstotend en zeer duurzaam is. De Saami gebruikten traditioneel de schors voor jassen en beenbekleding en de Zweden maken tasjes en mandjes van gevlochten repen berkenschors. Het sap wordt ook wel toegepast in berkenwater. Dit kan gebruikt worden als algemeen versterkingsmiddel en als middel ter bevordering van de haargroei. Daarnaast worden ook de knoppen en bladeren gebruikt om er werkzame stoffen aan te ontlenen, zoals: saponinen (zeepstoffen), looistof, hars, vluchtige olie en glycosiden (suikerachtige stoffen). Sommige berken bevatten een aromatische olie. Het wintergroen dat verwant is aan het salycilzuur uit de wilgenbast, wordt gebruikt als geurstof in de snoepindustrie. Berkenhout is wit tot licht gekleurd en wordt gebruikt voor fineer, meubels en modelvliegtuigbouw.
[bewerk] Volksgebruiken
In Noorwegen, Zweden en Schotland worden op de midzomeravond van 23 juni de huizen versierd met berkentakken.
Op sommige plaatsen in Engeland worden op de eerste pinksterdag de huizen en kerken versierd met berkentakken.
De meiboom was oorspronkelijk een berk. In Noord-Duitsland kent men het zgn. "Maibaumpflanzen", waarbij in de tuin van mensen die in ondertrouw zijn, op het punt staan communie te doen, vrijgezellen en bij zelfstandigen 's nachts een berkentak in de tuin wordt gezet. De dag erop gaat men alle huizen weer langs om de "boom" te begieten. Er wordt aan de deur een lied gezongen en als beloning krijgt men een drankje aangeboden.
[bewerk] Sagen & Mythen
De berk was een mysterieuze en een heilige boom van de Noorse volkeren. De geest van de berk was een rijpe vrouw die af en toe vanuit de wortels verscheen. Als een mens van haar melk dronk vertienvoudigd zijn kracht. Bij de Finnen zat de wereldgeest als adelaar op de berk. Voor de Germanen was de berk de boom der wijsheid. Zij kenden aan bladeren, twijgen en sap magische en geneeskrachtige eigenschappen toe. Zij geloofden dat berken de aardse behuizing vormden van de godin Freya. Bij de Kelten is de berk gewijd aan Bergha of Brigit, godin van het onderricht in de dichtkunst, waarzeggen, geneeskunst en smeedwerk. De heilige Bridget van Kildare was de godin van de wedergeboorte. Op 1 februari wordt in Ierland nog steeds het feest van de Heilige Bridget gevierd. Een oud Fins liedje beschrijft hoe berken klagen en wenen omdat kinderen elke lente opnieuw hun stammen openrijten en uit hun buiken de levenssappen roven, dat de herders uit hun witte gordel korven maken, de meisjes hun takken afsnijden om er bezems van te maken. Bonifatius noemde de berk een duivelse boom omdat hij hoopte daarmee de heidense gebruiken uit te roeien.
[bewerk] Etymologische betekenis
Berk is afgeleid van het Oudindische woord bharg wat glanzend betekent en waarschijnlijk betrekking heeft op de witte schors. Betula heeft te maken met het Keltische woord betu wat slaan betekent en betrekking heeft op het slaan met berketakken op het lichaam na een sauna om de bloedsomloop te stimuleren.
[bewerk] Soorten & Cultivars
- Betula albosinensis - Chinese berk
- Betula aetnensis
- Betula ermanii - Goudberk
- Betula ermanii 'Holland'
- Betula lenta - Suikerberk
- Betula maximowicziana - Grootbladige berk
- Betula medwediewii - Transkaukasische berk
- Betula nana - Dwergberk
- Betula nigra - Zwarte berk of Rode berk
- Betula occidentalis
- Betula papyrifera - Papierberk
- Betula pendula syn. Betula verrucosa - Ruwe berk, Scherpe berk, Gewone berk of Zandberk
- Betula pendula 'Laciniata'
- Betula pendula 'Youngii' (Priëelberk)
- Betula pendula 'Tristis' (Treurberk)
- Betula pendula 'Fastigiata' (Zuilberk)
- Betula platyphylla - Aziatische berk
- Betula populifolia - Populierbladige berk
- Betula pubescens - Zachte berk
- Betula utilis
- Betula utilis 'Doorenbos' of Witte Himalayaberk syn. Betula utilis subsp. jacquemontii of Betula jacquemontii
In Nederland zijn alleen de ruwe berk en de zachte berk inheems.
| Bronnen en referenties: |
|
[bewerk] Externe links
- Betula in de Flora of North America
- Betula in de Flora of China
- Betula in de Flora of Pakistan
- Betula in de NCBI Taxonomy Browser
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Betula van Wikimedia Commons. |
