Kelten
Van Wikipedia
De Kelten is de naam van een Indo-Europese bevolkingsgroep die in de eenentwintigste eeuw op delen van de Britse Eilanden en het schiereiland Bretagne wonen. In het verleden bewoonden zij echter een veel groter gebied en was hun aantal relatief gezien ook vele malen groter. Het Keltische taal- en cultuurgebied strekte zich ooit over Europa uit van Ierland tot aan Thracië, en voorbij Europa in Anatolië, maar is tegenwoordig beperkt tot enkele kleine gebieden in West-Europa.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] Oorsprong
1: Oorsprongsgebied ten noorden van de Alpen
L: La Tène
H: Hallstatt
2: Grootste verspreiding in ongeveer 400 v. Chr.
B: Britse eilanden
G: Galatië in Klein-Azië
I: Iberisch schiereiland
De Kelten waren afkomstig uit Midden-Europa, vermoedelijk benoorden de Alpen. Zij waren afkomstig uit de driehoek Slowakije, Polen, Oekraïne met als centraal punt de plaats "Lemberg" welke nog steeds bestaat. Hun voorouders trokken van de Zwarte Zee naar Oost-Europa in ongeveer het 3e millennium v. Chr.. Bekend is dat zij als huurleger de staat Galatië hebben gesticht in het huidige Turkije. Ze zijn verwant aan de Germanen, Grieken, Latijnen en andere Indo-Europeanen wier voorouders in dezelfde groep 'emigranten' zaten. Over hun profilering van de andere Indo-Europeanen als aparte groep is weinig met zekerheid te zeggen maar vermoedelijk gebeurde dit tussen 2000 en 1000 v. Chr. Belangrijke opgravingen uit het oorsprongsgebied van de Kelten werden in het begin van de 20ste eeuw gedaan in La Tène en Hallstatt. Vanaf ongeveer 750 v. Chr. begonnen zij zich in noordwestelijke richting te bewegen tot zij rond 400 v. Chr. het grootste deel van West-Europa bewoonden. Waarschijnlijk gingen de niet-Indo-Europese volkeren die ze tegenkwamen na verloop van een paar generaties in de Kelten op. In de 3e eeuw v. Chr. vielen Kelten zelfs Griekenland en Turkije binnen. Daar werden ze bekend als de Galaten. In de 4de en 3de eeuw voor Chr. bezetten de Kelten Noord-Italië en de gebieden van de Etrusken en bedreigden ook de toen nog kleine Romeinse Republiek. Een Keltische stam onder leiding van Brennus bezette zelfs de stad Rome en was slechts bereid te vertrekken nadat de Romeinen een grote afkoopsom aan hem betaald hadden.
Dat de Kelten zich over een zeer groot gebied gevestigd hadden, is nog aan veel woorden zoals eigennamen te herkennen waar het element "Gal" voor "Kelt" in voorkomt:
- Galicië (Spanje)
- Gallië (oude naam voor Frankrijk, België, stukje van Nederland, Zwitserland, Duitsland, ... )
- Galatië (streek in Klein-Azië, thans Turkije)
- Gaelic (Gaelische familie Keltische talen, waaronder Schots-Gaelisch, Iers-Gaelisch)
[bewerk] Assimilatie van de Kelten
Vanaf 100 v. Chr. veroverden de Romeinen - die hun imperium aan het uitbreiden waren - de meeste Keltische gebieden in Europa behalve de meest westelijke delen in tegenwoordig Ierland en Schotland. In het Romeinse Rijk kwam een proces van romanisering op gang. Dit werd niet actief aangemoedigd door de Romeinen maar dit was eerder een spontaan proces. Zo verdwenen de Keltische taal en cultuur binnen een paar generaties van het toneel. Alleen in afgelegen streken op het minder dicht bevolkte platteland wist de Keltische identiteit zich langer te handhaven. In Gallië ontstond een Gallo-Romeinse mengcultuur.
[bewerk] Cultuur
Of er werkelijk sprake is geweest van een volk waarvan de leden zichzelf beschouwden als "Kelt" is niet zeker. Waarschijnlijk was de eerste groep waarvan hun identiteitsgevoel uitging hun eigen plaatselijke stam, die vaak met andere Keltische stammen rivaliseerde, en was een meer "universeel" Keltisch gevoel niet zo belangrijk. Wel is zeker dat er sprake is geweest van een Keltische cultuur met veel gemeenschappelijke elementen. De Kelten maken vaak gebruik van prehistorische bouwwerken om er hun eigen feestelijkheden in te houden (bijvoorbeeld in de steenkringen in Carnac, Frankrijk en in Stonehenge in Wiltshire, Verenigd Koninkrijk). Zo vermengt hun cultuur zich met die van nog oudere bevolkingsgroepen. Daarnaast hadden ze ook heilige bomen waar ze hun religie bedreven.
[bewerk] Krijgers
Volgens verslagen van Romeinse schrijvers waren de Kelten zeer krijgshaftig: ze streden dikwijls naakt met hun haren met kalk en leem opgestijfd tot een soort 'punkkapsel'. Vaak werkten de strijders zich op tot een staat van razernij/extase waardoor ze in de strijd geen vermoeidheid of angst meer voelden en doorgingen tot ze overwonnen of sneuvelden. Ook bij de Germanen worden deze 'berserkers' waargenomen door de Romeinen. Hun uiterlijk wordt beschreven als over het algemeen grote gespierde kerels, roodharig of blond met hangsnorren en vaak tatoeages op hun lichaam. Bij de strijd verfden ze hun lichamen met "oorlogskleuren".
[bewerk] Meestersmeden
Om hun nek hadden veel Kelten een gouden gevlochten halsband, torques. Metaalbewerking was bij de Kelten trouwens tot een zeer hoog niveau ontwikkeld en de Romeinen en Grieken spraken hier vol bewondering over. Opgravingen van kunstig bewerkte metalen voorwerpen bevestigen dit beeld. Volgens de schriftelijke bronnen was de bewerking van textiel eveneens van hoog niveau, maar daarvan is bijna niets teruggevonden.
[bewerk] Keltische feestdagen
Het religieuze jaar was in vier verdeeld door telkens een belangrijke overgangsdag, waarop werd feest gevierd, meestal meerdere dagen. Deze speelden een rol in de Keltische mythologie:
- Imbolc: de vooravond van 1 februari, gewijd aan de vruchtbaarheidsgodin Brigit.
- Beltain: de vooravond van 1 mei, ter ere van de god van leven en dood Bel
- Lugnasa of Lughnasadh: in augustus, voor de zonnegod Lugh
- Samain of Samhain: de vooravond van 31 oktober, als einde van het jaar en begin van het nieuwe.
[bewerk] Druïden
De druïden namen een zeer belangrijke plaats in binnen de Keltische samenleving. Het waren meer dan priesters: zij traden ook op als rechters en als raadsheren van de Keltische leiders. Zij waren zeer nauw verbonden met de natuur en baseerden hun raadgevingen en voorspellingen voornamelijk op (voor-)tekenen uit de natuur. Ze fungeerden eveneens als het 'geheugen' van de stam. Iedereen kon druïde worden, in de zin dat de functie niet erfelijk was . De enige voorwaarde was een heel groot aantal verzen van buiten leren. Zo bleven sommigen 20 jaar in de leer. Helaas zijn er pas veel later, in de Vroege Middeleeuwen, Keltische mondelinge overleveringen op schrift gesteld. Tegen die tijd waren de meeste Kelten al christen geworden en stelde de Kerk de druïden in een slecht daglicht. Zo verdween de druïdenklasse en met hen ook hun kennis. Het meeste wat we van hen weten zijn verhalen en mythen van de Ierse en Britse Kelten. Van die van de Gallische, Iberische en overige 'continentale' Kelten weten we bijna niets meer.
[bewerk] Tegenwoordig Keltisch taal- en cultuurgebied
|
|
|
|
Tot op heden zijn de laatste levende Keltische talen terug te vinden in de uiterst westelijke delen van Europa:
Hoewel het Gallisch mogelijk nog tot in de Frankische tijd her en der gesproken werd, is de aanwezigheid van een Keltische taal in Bretagne (afgeleid van Britannia; de Romeinse naam voor het huidige Groot-Brittannië) toch eerder terug te voeren op vluchtelingen/immigratie vanuit Groot-Brittannië veroorzaakt door de Angelsaksische invasies in de 5e eeuw van dat eiland.
Bretagne (Frankrijk)
Cornwall (Verenigd Koninkrijk), (Engeland)
Ierland (Ierland)
Het eiland Man (Verenigd Koninkrijk)
Schotland (Verenigd Koninkrijk)
Wales (Verenigd Koninkrijk)
Onder de moderne Kelten worden tegenwoordig vaak Ieren, Welsh en Schotten verstaan. Het Engelse woord Welsh is verwant aan het Nederlandse woord Waals; beide betekenen vreemd, buitenlands althans in de ogen van de Germaanstalige buren.
De Keltische talen zijn kleine talen die met uitsterven bedreigd zijn, ze worden steeds meer verdrongen door de officiële veel grotere landstalen Engels (Ierland en V.K.) en Frans (Frankrijk), al geldt het Iers wettelijk als de eerste taal van Ierland, en bezitten het Welsh en het Schots officiële status. Deze talen worden tegenwoordig beschermd door de Europese Unie, die minderheidstalen steunt. De talen zijn in het openbare leven steeds vaker te zien en de media besteden meer tijd aan Keltische talen. Het Manx, gesproken op het eiland Man in de Ierse Zee, was eigenlijk al sinds de jaren 60 uitgestorven, maar is nieuw leven ingeblazen. Het Cornish, dat reeds sinds de 18de eeuw uitgestorven was, is op kunstmatige wijze gereconstrueerd en kent heden ten dage, in zijn nieuwe vorm, enkele honderden sprekers. De situatie van het Iers is het meest positief; het wordt volop onderwezen en de taal is erkend als een officiële taal in de E.U. Daarnaast is door middel van volkstellingen vastgesteld dat de praktische kennis van het Welsh tussen 1991 en 2001 in Wales is toegenomen met ruim 7%. Belangrijk bij het reanimeren van een zeldzame taal is dat men de taal in het alledaagse leven betrekt; het onderwijzen ervan is immers op zichzelf ontoereikend, zolang de taal in kwestie niet in de normale omgang van alledag wordt gestimuleerd.
[bewerk] Kelten in de Lage Landen
[bewerk] Keltische woorden in het Nederlands
Hoewel het Nederlands vrijwel geheel op het Germaans is terug te voeren zijn er nog wel een paar Keltische woorden in aan te treffen, bijvoorbeeld ambt, ambacht, kar en gijzel- en eed. Ook de namen van metalen zoals ijzer en lood zijn waarschijnlijk op de Kelten -die als smeden beroemd waren- terug te voeren. Plaatsnamen op -ik, -rijk (Doornik, Kortrijk, Kamerijk) komen van Keltisch -acum en hetzelfde geldt voor -dunum als in Loosduinen.
[bewerk] Keltische goudschat in België
Tijdens graafwerkzaamheden in oktober 1995 in het Belgische plaatsje Beringen (Belgisch Limburg) vond men een "torque" (halsring), twee fragmenten van "torques", een halve armband en 25 munten, alle van massief goud.
Archeologisch onderzoek wees uit dat het hier ging om wat de munten betrof om zgn. 'regenboogschoteltjes'. De datering van dergelijke muntjes, overigens zonder opdruk, is ongeveer 90 v. Chr.. Opmerkelijk is dat vrijwel identieke "torques" halsringen zijn gevonden in Niederzier (bij Düren in de Eifel) in 1978. Mogelijk is in beide gevallen dezelfde goudsmid aan het werk geweest. Van belang is echter dat de Belgische vondst de meest noordelijke is van de goudvondsten uit de (late) ijzertijd op het Europese vasteland.
In België is het gebruikelijk de bevolking van de late ijzertijd te omschrijven als Kelten. Nederlandse archeologen volgen deze gewoonte niet, en behelpen zich hooguit met een vage term als Keltisch-Germaanse bevolking. Toch is een aanduiding als 'Keltische goudschat' niet ongegrond. Uit Romeinse bronnen weten we dat dit gebied in de late ijzertijd werd bewoond door de Eburonen. Zowel de naam van de stam als de namen van de aanvoerders die Julius Caesar in 50 v. Chr. versloeg - Ambiorix en Catuvolcus - zijn Keltisch. Daar komt bij dat verschillende archeologische vondsten, waaronder deze uit Beringen, wijzen op nauwe culturele contacten met het Duitse midden-Rijn gebied en met het noordoosten van Frankrijk. Die streken waren onmiskenbaar Keltisch, zodat we tenminste in cultureel opzicht ook in Beringen met redelijke zekerheid van Kelten mogen gewagen.
De provincie verwierf de schat voor de som van vier miljoen frank (ongeveer 100.000 euro) en stelde ze permanent tentoon in het bekende Provinciaal Gallo-Romeins Museum in Tongeren.
[bewerk] Keltische munten in Nederland
In maart 2005 zijn er 17 Keltische munten gevonden in het plaatsje Echt (Limburg). De munten stammen uit 50-20 voor Christus. Het gaat om zilveren munten, vermengd met koper en goud. De munten behoren tot de groep van de Rijnlandse 'regenboogschoteltjes'. Kenmerkend is het schotelvormige profiel met specifieke afbeeldingen, zoals een driebeen. In de afgelopen decennia zijn er in Zuid- en Midden-Nederland regelmatig losse Keltische munten gevonden, maar nooit zoveel tegelijk. De munten zijn in de Maasvallei in Limburg gevonden. Volgens archeologen bevestigt dit dat de Maasvallei tot de invloedssfeer van de Keltische La Tènecultuur behoorde.
[bewerk] Keltische volkeren
- Britten
- Bretoenen
- Cornish
- Cumbriërs
- Gaels
- Galaten
- Galliërs
- Galumben
- Ieren
- Kelt-Iberiërs
- Leponten
- Manx
- Picten
- Sequani
- Welshmannen
