Civil society
Van Wikipedia
Civil society of burgermaatschappij kan bondig worden omschreven als het institutionele domein van vrijwillige associaties. Het is een aanduiding van organisaties of instituties buiten de sfeer van de overheid, de markt en de verbanden van familie en vrienden. Mensen maken er vrijwillig deel van uit. De civil society staat bovendien voor politieke en maatschappelijke wensbeelden, zoals betrokkenheid van burgers bij de publieke zaak, vergroting van maatschappelijk zelfbestuur ten koste van de politiek, beperking van commerciële invloeden en versterking van gemeenschapszin en tolerantie.
Inhoud |
[bewerk] Civil Society in 'de democratische driehoek'
Met behulp van de ‘democratische driehoek’, een term van Anton Zijderveld, kan de positie van de civil society naast de markt en de staat worden geïllustreerd. De samenstellende delen van deze driehoek bestaan uit de staat (overheid), de markt (economie) en de civil society (burgermaatschappij). Ieder element kent zijn eigen inhoud en kracht, maar is tevens in zijn werking afhankelijk van de andere twee samenstellende delen:
De kerntaak van de staat binnen deze driehoek bestaat uit het ordenen van de samenleving door het ontwikkelen van solide wet- en regelgeving; hierdoor worden de rechten en plichten van burgers gedefinieerd. De kerntaak van de markt bestaat eruit, om via onderlinge concurrentie handel en bedrijvigheid te genereren teneinde te voorzien in materiele zekerheid en voorspoed. De kerntaak van de burgermaatschappij tenslotte bestaat uit het ontwikkelen van zin- en betekenisvolle instituties, aan de hand waarvan mensen hun individuele en collectieve identiteit ontlenen. Staat, markt en burgermaatschappij zijn derhalve de samenstellende delen van de democratische driehoek, en geen van de drie heeft in theorie enig primaat. Integendeel, ‘Idealtypisch’ komen de kernkarakteristieken van ieder element alleen dan tot optimale ontwikkeling, als er geen sprake is van enige dominantie van de een ten opzichte van de andere. Zo voert overvloedige staatsinterventie tot een ondermijning van de vrije markt en een uitholling van de betekenis van mediating structures in de samenleving. Teveel markt vervolgens leidt een wereld, waarin het recht van de sterkste de maat wordt en onderlinge saamhorigheid en solidariteit plaatsmaken voor tot het uiterste doorgevoerd individualisme. Teveel ‘burgermaatschappij’ tenslotte kan leiden tot onvoorwaardelijk groepsconformisme, waarin geen plaats meer is voor individueel initiatief en waarin wet- en regelgeving gezien wordt als een overbodige inbreuk op de interne gemeenschapsverhoudingen.
[bewerk] Historische achtergrond van het begrip
De term civil society werd al in de klassieke tijd benut in het denken over de Griekse stadstaat. Civil society is een letterlijke vertaling van het door Aristoteles gebruikte 'politiké koinonia' (Latijn: 'societas civilis'). Het begrip wordt in de klassieke tijd echter voornamelijk door filosofen gebruikt om een beperkt segment van het maatschappelijk leven aan te duiden.
De moderne invulling van het begrip ontwikkelt zich pas vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw. In Europa voltrekt zich dan overal een belangrijke verandering van de publieke sfeer. Onder invloed van de Verlichtingsidealen wordt door burgers in koffiehuizen, genootschappen en gezelschappen, in talloze pamfletten en spectatoriale tijdschriften gediscussieerd over de wenselijke inrichting van de maatschappij. De publieke opinie en het maatschappelijk debat zijn geboren. Het begrip civil society wordt gebruikt met de doelstelling de invloedssfeer van absolutistische vorsten te beperken, ten gunste van de verbanden van de opkomende burgerlijke maatschappij. Het eerste moderne gebruik van de term wordt vaak toegeschreven aan Adam Ferguson, die in 1767 een essay schreef met de titel: An Essay on the History of Civil Society. Ferguson maakt dan nog geen onderscheid tussen de staat en de maatschappij. De filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel maak dit onderscheid wel in zijn Grundlinien der Philosophie des Rechts (1821). In dit boek wordt de civil society (Duits: 'Zivilgesellschaft') behandeld als fase in de dialectische relatie tussen twee de twee extremen staat (macro) en familie (micro). Vanaf dan splits de betekenis van civil society zich, gelijk de volgelingen van Hegel. Ter linkerzijde gebruikt Karl Marx het begrip voor de Bourgeoisie. Antonio Gramsci maakt later, voortbouwend op het werk van Marx en Benedetto Croce, onderscheid tussen de civiele maatschappij (società civile) en de politieke (società politica). Volgens Gramsci oefent de bourgeoisie in een kapitalistisch systeem niet alleen politieke, economische en militaire overheersing uit, maar ook civiel, intellectueel en moreel leiderschap, oftewel hegemonie. Deze hegemonie (civil society) is vóór en tijdens, maar ook na de revolutie nodig om de instemming van de meerderheid te verkrijgen en zo steviger in het zadel te zitten. Wil het proletariaat zijn eigen revolutie bewerkstelligen, dan moet het op dezelfde manier hegemonie verkrijgen.
Rechts of conservatief georiënteerde denkers gebruiken het begrip civil society om alle niet statelijke aspecten van de samenleving te beschrijven. Tot die laatste groep kan Alexis de Tocqueville worden gerekend, die in 1835 in zijn werk over de democratie in Amerika ("De la démocratie en Amérique") de samenhang beschrijft tussen de civil society en de democratie in Amerika.
In de twinstigste eeuw mag de bijdrage aan het debat van Jürgen Habermas niet onvermeld blijven. Hij gebruikt de term niet in de eerste plaats als een antitotalitaire of strikt politieke begrip, maar in de eerste plaats meer omvattend, als een aanduiding voor een algemeen culturele sfeer, een sfeer waarbinnen een communicatieve competentie beoefend en geoefend werd die op alle mogelijke gebieden van het maatschappelijk leven inzetbaar zou zijn, niet alleen op het niveau van de politiek.
Recent heeft ook de politicoloog Robert Putnam een warm pleidooi gehouden voor de civic society, door te stellen dat ook de niet-politieke organisaties in de public society vitaal zijn voor de democratie. Deze organisaties dragen in belangrijke mate bij aan het sociaal kapitaal, het vertrouwen en de gedeelde waarden en helpen zo de samenleving bijeen te houden.
[bewerk] Voorbeelden van civil society
- Beroepsverenigingen
- Buurtorganisatie
- Clubs en verenigingen
- Consumentenorganisaties
- Coöperatie
- Culturele en Religieuze groeperingen
- Liefdadigheidsinstellingen
- Media
- Milieugroeperingen
- Non-profit organisaties
- Niet-gournementele organisaties (NGOs)
- Onderzoeksinstellingen
- Vakbonden
- Virtuele gemeenschappen
- Vrijwilligersorganisaties
Deze lijst is een beknopte versie van de lijst op de Engelstalige Wikipedia [1]. Over de vraag of in de lijst genoemde instituties per definitie deel zijn van de Civil Society bestaat discussie. Sommige onderzoekers hanteren bijvoorbeeld het criterium dat alleen instituties die een tegenkracht vormen, behoren tot de Civil Society. Aanvullende eisen voor organisaties kunnen ook zijn pluriformiteit en openbaarheid. De eis van pluriformiteit sluit monopolies uit (zoals een eenheidsvakbeweging, een staatskerk, soms feitelijk de katholieke kerk). Een eis van openbaarheid kan worden vertaald in criteria van gerichtheid op het/een algemeen belang of op de publieke opinie. De civil society wordt dan vooral gezien als een (buitenstatelijke) politieke ruimte, waarin voor recreatieve verbanden eigenlijk geen plaats is. Afhankelijk van de gehanteerde definitie zal een lijstje voorbeelden variëren.
[bewerk] Referenties
- Dekker, P. (2002) ) De oplossing van de civil society. Over vrijwillige associaties in tijden van vervagende grenzen. SCP rapport 20020709.
- Edwards, M. (2004) Civil Society. Cambridge, England: Polity Press.
- Zijderveld, A.C. (1999) The Waning of the Welfare State: The End of Comprehensive State Succor New Brunswick, Transaction Publishers.
- Reverda, N. (2005) De staat, de markt en burgermaatschappij: Een korte inleiding. Maastricht, CESRT, Hogeschool Zuyd.
- Putnam, R.D. (2000) Bowling Alone. The collapse and revival of American community, New York: Simon and Schuster.
