Monopolie
Van Wikipedia
Een monopolie is een situatie waarin een product of dienst slechts door één (markt)partij wordt aangeboden. De prijs ervan wordt dan niet door marktwerking bepaald, maar vastgesteld door de enige aanbieder, die dan veel winst kan maken. In een zuiver monopolie is er geen enkel alternatief.
Inhoud |
[bewerk] Zuiver monopolie
Een zuiver monopolie is in de praktijk zeldzaam. Zo had de NS jarenlang het monopolie op het vervoer van reizigers over het spoor, maar een reiziger kan ook de auto nemen. De NS had dus wel een monopolie op het vervoer van reizigers over spoor, maar niet op het vervoer van reizigers in het algemeen.
Voor taken die door de verschillende lagen van de overheid worden uitgevoerd, bv. uitgave van paspoorten of andere documenten, is sprake van een monopolie. Ook de uitgifte van geld door een centrale bank kan worden gezien als een monopolie (het octrooi van De Nederlandsche Bank bijvoorbeeld). Zeker als dit gepaard gaat met wetgevende maatregelen die eisen stellen aan betaalmiddelen en manieren waarop men aan een schuld kan voldoen. Bij een zuiver monopolie ontbreken vaak de economische prikkels die kunnen leiden tot kostenbesparing en efficiënte werkwijzen.
Een voorbeeld van een monopolie in ruimere, want niet puur economische zin is de situatie in de ruimtevaart gedurende een groot deel van 2003. De Russen hadden toen het monopolie op het vervoer van astronauten naar de ruimte: door de ramp met de Space Shuttle lag het Amerikaanse ruimteprogramma stil en verder was er geen land technisch in staat astronauten de ruimte in te brengen.
[bewerk] Ontstaan
Een monopolie kan op verschillende manieren ontstaan. In veel landen wordt door de overheid een monopolie gecreëerd, bijvoorbeeld om de eigen industrie te beschermen of om de kwaliteit of de onafhankelijkheid van bepaalde dienstverlening te garanderen. Zo heeft in Nederland TPG het monopolie op de bezorging van brieven tot een bepaald gewicht. Als tegenprestatie garandeert TPG dat deze brieven in heel Nederland worden bezorgd en opgehaald, ook in dunbevolkte gebieden.
Een monopolie kan ook een technische oorzaak hebben: indien en zolang niemand anders in staat is het product te maken, is er sprake van een (technisch) monopolie. Dit komt vaak voor bij nieuwe producten.
Ook door het gebruik van intellectuele monopolies als octrooien of patenten kan men monopolies creëren. Dit is echter vrij duur en is aan een maximum aantal jaren gebonden. Het is ook mogelijk om gebruik te maken van het handelsgeheim om een monopolie te handhaven. Een bekend voorbeeld van een door een handelsgeheim beschermd product is Coca Cola.
[bewerk] Beperkte tijd
In de praktijk kan een monopolie – behoudens geweld of misbruik – slechts een beperkte tijd bestaan. Als een bepaald product of een dienst met veel winst verkocht wordt, komen er na enige tijd vanzelf concurrerende aanbieders op de markt die proberen een marktaandeel te verwerven door een beter en/of goedkoper product te verkopen. Als een nieuwe aanbieder hierin slaagt, is het monopolie voor dit product of deze dienst verdwenen.
[bewerk] Theorie
De huidige economische doctrine leert dat monopolies inefficiënt zijn voor een land als geheel. Een bedrijf met een zuiver monopolie kan zijn prijs zo hoog maken als het zelf wil: de klant moet de dienst toch afnemen. Ook bestaat bij het bedrijf geen prikkel om klanten zo goed mogelijk te helpen. Toen KPN nog een zuiver monopolie had op (vaste) telefonie, was de klantenservice traag, bleven monteurs soms weg en waren er veel klachten over de service. Nu KPN de hete adem van de concurrenten voelt, kan het zich dit niet meer permitteren, en ziet het zich genoodzaakt betere service te bieden. Daarnaast kan een monopolist de markt afsluiten. Wanneer een nieuwe speler op de markt komt, kan hij zijn prijzen sterk verlagen (waardoor iedereen bij hem koopt), om ze vervolgens te verhogen als de concurrent van de markt gedrukt is. Ten slotte zijn monopolies zeer schadelijk voor de technische vooruitgang en vernieuwing. Een bedrijf heeft immers geen reden om een nieuw product op de markt te brengen als iedereen het oude moet afnemen.
[bewerk] Bekende monopolies in verleden en heden
- Thales van Milete huurde alle olijvenpersen vóór het begin van de oogst zo dat hij er woekerprijzen voor kon vragen
- KPN in Nederland tot in de jaren 90 aanbieders van mobiele telefonie op de markt kwamen.
- ANWB tot in 2004 Route Mobiel op de markt kwam.
- Bell Telephone of U.S. Steel in de Verenigde Staten. Gedwongen opgebroken door de regering.
- Standard Oil van Rockefeller. Gedwongen opgebroken door de regering.
- Microsoft, hoewel dit geen zuiver monopolie is: er zijn ook andere aanbieders van software in de markt. Omdat het bedrijf echter een zeer sterke positie heeft op de software- en pc-markt, zijn veel consumenten gedwongen zich aan de keuze voor Microsoft-producten te houden die anderen (bijvoorbeeld scholen en bedrijven) hebben gemaakt. Ook wordt het overgrote deel van alle computerspellen alleen voor Windows en de spelcomputers uitgebracht, waardoor iemand die computerspellen speelt vrijwel gedwongen wordt een Microsoft-besturingssysteem aan te schaffen.
[bewerk] Zie ook
- Mededinging
- Mededingingsrecht
- Mededingingsautoriteit
- Directoraat-Generaal Mededinging
- Concurrentiebeleid
- Transparantie (markt)
| {{{afb_links}}} | Gerelateerde onderwerpen | {{{afb_rechts}}} | {{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
economie - markt - handel - marktwerking - marktfalen - marktaandeel - perfecte markt - vraag en aanbod - elasticiteit - prijs - prijsafspraak - prijsmechanisme - mededinging - geld - oligopolie - monopolie |
