Februaristaking
Van Wikipedia
De Februaristaking was een staking op 25 en 26 februari 1941 die begon in Amsterdam en die zich later uitbreidde tot enige andere steden in Noord-Holland en de rest van Nederland. Zij was de eerste grootschalige verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Nederland.
Inhoud |
[bewerk] Aanleiding
Vanaf begin februari 1941 had de CPN overwogen om actie te voeren tegen een mogelijke (en door hen gevreesde) Mussert-regering van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Op 17 februari 1941, toen de metaalstaking in Amsterdam-Noord op haar hoogtepunt was, besprak de partijleiding van de CPN de mogelijkheden om voor de volgende dag een algemene staking uit te roepen. Omdat de Duitse bezetter echter zwichtte voor de eis om de uitzending naar Duitsland van Nederlandse metaalarbeiders te staken, verviel de noodzaak voor de staking.
In begin februari vonden enkele acties van de nationaal-socialistische Weerbaarheidsafdeling van de NSB in de Amsterdamse Jodenbuurt plaats. Dit leidde tot de dood van een van de NSB'ers, Hendrik Koot. Op 19 februari 1941 vielen de Duitsers ijssalon Koco binnen aan de Van Woustraat. De eigenaren Kohn en Cahn (beide Joodse vluchtelingen uit Duitsland) verzetten zich tegen de Duitsers, daarbij geholpen door een aantal vaste bezoekers van de ijssalon. Een van de eigenaren van de ijssalon werd gearresteerd en als eerste in Nederland terechtgesteld. Als represaille voor de gebeurtenissen in ijssalon Koco vonden op zaterdag 22 februari en zondag 23 februari 1941 in de Jodenbuurt razzia's plaats. Hierbij werden 425 Joodse mannen tussen 20 en 35 jaar opgepakt en - naar later bleek - naar het concentratiekamp Mauthausen afgevoerd. Op zondag 23 februari was het zondagsmarkt in de Jodenbuurt, daardoor waren vele niet-joodse Amsterdammers getuige van de razzia. De Amsterdammers waren verbijsterd en hun woede over het optreden van de Duitsers was groot. De CPN zag haar kansen: wat op 18 februari niet was doorgegaan, zou nu misschien wel lukken. De CPN zag voldoende aanleiding 'om de gehele massa te mobiliseren, daar de gehele massa tegen deze anti-semitische actie was'. De CPN greep zodoende niet slechts terug op het idee van een staking die ze al op 17 februari overwogen had, maar gebruikte ook dezelfde motivering: de dreigende machtsovername van de NSB door middel van de jodenvervolging moest worden voorkomen. Wellicht zou de Duitse bezetter door een algemene staking in gaan zien dat de jodenvervolging in Nederland een doodlopende weg was en zeker geen middel om de NSB aan de macht te brengen.
[bewerk] Staking
Stratenmaker Willem Kraan en Piet Nak van de stadsreiniging, beiden lid van de CPN, stellen de Amsterdamse partijleiding voor een staking op 24 februari te organiseren. Na instemming van de partijleiding informeren Kraan en Nak hun partijgenoten bij Publieke Werken en de Stadsreiniging. Besloten wordt om als de staking mislukt, die avond op de Noordermarkt bijeen te komen. De staking mislukt inderdaad. Die avond besluit men het de volgende dag opnieuw te proberen. De afgesproken doelstelling was: twee dagen staken, dinsdag zoveel mogelijk de overheidsbedrijven en woensdag een algemene staking, dus incluis het bedrijfsleven. Op de ochtend van 25 februari 1941 stonden de trams stil in Amsterdam, tegelijkertijd verspreiden aanhangers van de CPN het manifest: 'Staakt, staakt, staakt!!!' onder Amsterdamse bedrijven. De staking verspreidde zich als een olievlek over de stad. Rond het middaguur van de 25e was de algemene staking een feit, eerder dan de organisatoren hadden verwacht en anders dan zij hadden voorzien. Na Amsterdam sloeg de staking over naar de Zaanstreek, het Kennemerland, Het Gooi en de stad Utrecht. Er is ook een poging geweest van de communistische Vonk-groep om de februaristaking in Den Haag tot stand te brengen. Er zijn pamfletten met een stakingsoproepen bij de tramremise uitgereikt, maar er was geen stakingsbereidheid bij het personeel van de HTM.
[bewerk] Einde staking
De Duitsers braken de staking met geweld, intimidatie en meedogenloos ingrijpen. Hierbij vielen negen doden en 24 zwaargewonden en talloze stakers werden gevangen genomen. Na twee dagen was de staking ten einde. Dit was een gevolg van de combinatie van enkele factoren: het Duitse ingrijpen, de stakingsparolen van de CPN (de staking mocht slechts twee dagen duren) en de druk van het Amsterdamse gemeentebestuur om het werk te hervatten.
[bewerk] Vervolging CPN
Na de staking openden de bezetters de jacht op CPN-leden, vanwege hun deelname aan en het initiëren van de staking. Hierdoor kon een nieuwe staking, die op 6 maart van start zou gaan, niet meer doorgaan. Op 13 maart 1941 werden op de Waalsdorpervlakte bij Scheveningen de eerste drie communistische Februaristakers (Joop Eyl, Ward Hellendoorn en Herman Coenradi) door een Duits vuurpeloton gefusilleerd. Naast de drie communisten werden ook 15 leden van de Geuzen-verzetsgroep, die niets met de staking te maken hadden, gefusilleerd. Verder werden een tiental communisten in processen tot langdurige tuchthuisstraffen veroordeeld, die in Duits gevangenissen moesten worden uitgezeten. Naar aanleiding van de executies van de 'Februaristakers' schreef Jan Campert het gedicht 'De achttien doden'. Sommige historici schrijven dat na de Februaristaking de Duitsers een jacht op de communisten openden, maar de massale arrestaties van communisten vanaf het voorjaar van 1941 hadden andere achtergronden.
[bewerk] Herdenking
De Februaristaking wordt jaarlijks herdacht bij het beeld van De Dokwerker op het Jonas Daniël Meijerplein. Het bronzen beeld - dat een staker voorstelt - werd in 1952 gemaakt door Mari Andriessen. De Dokwerker staat symbool voor het verzet van 'de kleine man' tegen een grote macht. Het verhaal wil dat arbeiders spontaan in verzet kwamen omdat zij het lijden van hun Joodse medeburgers niet aan konden zien. Dat het initiatief voor de staking van de zijde van de CPN kwam, is bij velen niet bekend. Ook het verhaal van de ijssalon - aanleiding voor de razzia's - kennen de meeste mensen niet. Aan de zuidzijde van de Noorderkerk is een plaquette aangebracht die herinnert aan de verboden openbare bijeenkomsten op de Noordermarkt.
[bewerk] Film
In 1985 werd er een film over de Februaristaking uitgebracht, De IJssalon.
[bewerk] Externe links
- Literatuur
- Website van het organisatiecomité
- De achttien doden van Jan Campert
- Typisch Februaristakin op amsterdam.nl
| Bronnen en referenties: |
|
