Concentratiekamp
Van Wikipedia
Een concentratiekamp is een kamp waar mensen meest onder militaire dwang bijeengebracht worden. Het is een inrichting, om politieke tegenstanders of anderszins ongewenste mensen op grond van etnische, religieuze of sociale kenmerken te isoleren en psychisch en/of fysiek te breken, in sommige gevallen te doden. Het insluiten in een kamp gebeurt doorgaans voor onbepaalde tijd, door administratieve handelingen, zonder tussenkomst van een rechtbank en rechtshulp en zonder enig recht op inspraak. Het begrip concentratiekamp is voor een groot deel bepaald door het gebruik ervan tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarin het vaak gelijkgesteld is met vernietigingskamp.
Inhoud |
[bewerk] Begrip
Met het begrip concentratiekamp worden in het spraakgebruik vaak verschillende zaken aangeduid: interneringskamp, werkkamp, reserveringskamp en vernietigingskamp, die elk een andere bestaansgrond hebben en die soms in elkaar overlopen:
[bewerk] Interneringskampen
In interneringskampen staat de controle op politieke tegenstanders of politiek onbetrouwbaar geachte bevolkingsgroepen centraal. Krijgsgevangenkampen zijn eveneens interneringskampen, waarbij hier echter steeds internationaalrechtelijke normen dienen te worden nageleefd.
[bewerk] Werkkampen
In werkkampen verrichten inzittenden dwangarbeid (in tegenstelling tot vernietigingskampen, waar niet arbeid maar de directe dood het doel is), ze sterven vaak als gevolg van zware dwangarbeid, ondervoeding en ziekte.
[bewerk] Reserveringskampen
Reserveringskampen zijn kampen die niet bedoeld zijn voor de vernietiging of internering van mensen, maar worden gebouwd om mensen te 'reserveren' om met hen een ander doel te bereiken. In de Tweede Wereldoorlog werden in de reserveringskampen joden geplaatst die volgens de bezetter een speciale betekenis hadden voor de maatschappij, zoals ex-militairen en kunstenaars. Andere joden die dachten kans te kunnen maken op een plek in zo'n kamp, zouden zich dan niet snel voor de Duitsers verbergen, waardoor zij gemakkelijk te deporteren waren.
[bewerk] Vernietigingskampen
Vernietigingskampen hebben de vernietiging van mensen tot doel. Een ongeëvenaard voorbeeld zijn de tussen 1941 en 1942 gebouwde vernietigingskampen tijdens het Duitse nationaal-socialisme. Het doel van deze kampen was de zo snel mogelijke en grootschalige vernietiging op welhaast industriële wijze, van joden, met name door middel van gifgas. Ook Roma en mensen van Slavische afkomst belandden in vernietigingskampen.
[bewerk] Geschiedenis
Concentratiekampen zijn een Britse uitvinding en worden vaak toegeschreven aan Lord Kitchener en Robert Baden-Powell de latere oprichter van scouting. Zij werden voor het eerst toegepast in de Boerenoorlog van 1899-1902. In de uitgestrekte Transvaal, waar de Britse troepen de grootste moeite hadden de guerrillatactieken van de Boeren het hoofd te bieden, dwongen zij de vrouwen en kinderen van de strijders in zulke kampen bijeen. De tactiek had succes, maar was voor de getroffen bevolking een verschrikkelijke ervaring. Men zou kunnen zeggen dat daarmee de oorlogvoering van het slagveld naar de burgerbevolking verschoof. In de verdere 20e eeuw zou die ontwikkeling alleen nog maar sterker worden. Ook Nederland had in Indonesië concentratiekampen, zoals Boven Digul op Nieuw Guinea, waar nationalisten onder onmenselijke omstandigheden werden opgesloten. In Nederland was er voor de oorlog officieel ook een concentratiekamp, nl. Fort Honswijk waar communistische vluchtelingen uit Duitsland werden opgesloten. Maar er was daar behalve de vrijheidsberoving geen sprake van mensonterende toestanden.
[bewerk] Tweede Wereldoorlog
Met name in de Tweede Wereldoorlog werd het concentratiekamp als strijdmiddel tegen burgers op grote schaal toegepast. De meest beruchte vorm daarvan waren ongetwijfeld de vernietigingskampen die in Nazi-Duitsland werden ingericht met als doel het vernietigen (genocide of volkerenmoord) van joden en andere bevolkingsgroepen. Daarnaast waren er echter vele andere toepassingen.
Het eerste Duitse concentratiekamp werd in 1933 ingericht bij Dachau. Hier werden vooral communisten en in mindere mate sociaal-democraten gestopt, spoedig gevolgd door joden. In plaats van de tot dan gebruikelijk grijs-witte pakken kregen de gevangen de bekende gestreepte gevangeniskleding. Tevens waren de verschillende groepen gevangenen te onderscheiden aan verschillend gekleurde driehoeken die op de linkerborsthelft en op de rechterdij moesten worden genaaid. Een rode driehoek voor politieke gevangenen, een groene voor beroepsmisdadigers, een blauwe voor emigranten, een paarse voor Jehova's getuigen, een roze voor homoseksuelen, een zwarte voor 'asocialen' en een gele voor Joden. Deze kentekens werden in de andere concentratiekampen nagevolgd.
In de driehoek werd met een letter de nationaliteit aangeduid: F voor Fransen, R voor Russen, N voor Noren en H voor "die Holländer". Onder de driehoek een wit lapje stof met daarop het gevangenennummer.
De Duitse concentratiekampen waren over het algemeen wreder dan de Japanse. De Duitsers hadden drie verschillende categoriën concentratiekampen. Dachau en Auschwitz waren kampen van de eerste, lichtere, categorie. De zwaarste categorie was de derde, maar ook daarbinnen waren nog grotere verschillen. Speciale concentratiekampen waren de Nacht und Nebel-kampen Natzweiler en Gross-Rosen. Het doel van de Nacht und Nebelkampen was de mensen spoorloos te laten verdwijnen, verwanten zouden in principe niets van het overlijden mogen vernemen. Gross-Rosen was van de hoofdkampen ongetwijfeld veruit het wreedste met in 1942 een sterftepercentage boven de 50% per jaar en voor politieke gevangenen een gemiddelde overlevingstijd van 2 maanden. Auschwitz heeft voor de meeste mensen een zeer gruweljke betekenis, maar dat komt niet door het kamp zelf, maar door de aangrenzende gaskamers waar vooral joden massaal op industriële wijze vermoord werden.
Ook in de door Japan bezette gebieden waren de kampen, waarin onder anderen de Nederlanders van voormalig Nederlands-Indië opgesloten werden, oorden die het begrip 'een hel op aarde' maar al te dicht benaderden.
Hoewel het lot van mensen van Japanse afkomst in de Verenigde Staten en Canada niet op dezelfde lijn gesteld kan worden (zij werden in elk geval relatief goed verzorgd), werden ook velen van hen in een concentratiekamp gestopt. Het heeft vele jaren geduurd voor hun leed erkend werd.
In Nederland hebben de Duitsers een officieel concentratiekamp gesticht, nl. Vught (KZ Herzogenbusch). Kamp Amersfoort was officieel geen concentratiekamp, maar een doorgangskamp (Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort), maar de behandeling van de gevangene deed sterk denken aan die in een concentratiekamp, zij het iets minder slecht dan in de Duitse concentratiekampen. Daarnaast zijn er ook kampen als Haaren geweest, waar voornamelijk gijzelaars werden opgesloten die vrij goed behandeld werden; maar er hebben ook politieke en joodse gevangenen gezeten die ernstig mishandeld werden. Vaak wordt het kamp Westerbork concentratiekamp genoemd, maar dit is onjuist. Het was een verzamelplaats voor voornamelijk joden op doorgang naar een vreselijk lot in Polen. Behalve de vrijheidsberoving vonden er geen ernstige wandaden plaats.
[bewerk] Duitsland
De zeven Nazi-vernietigingskampen:
- Auschwitz-Birkenau in Polen
- Belzec in Polen
- Chelmno (Duits: Kulmhof) in Polen
- Majdanek bij Lublin in Polen
- Maly Trostenets in Wit-Rusland
- Sobibór in Polen
- Treblinka in Polen
Andere Duitse concentratiekampen waar veel Nederlanders, voornamelijk verzetsmensen, het leven verloren hebben zijn:
- Bergen-Belsen
- Buchenwald
- Dachau
- Flossenbürg
- Groß-Rosen (onder anderen voor Nacht und Nebel-gevangenen)
- Mauthausen
- Natzweiler (voornamelijk voor Nacht und Nebel-gevangenen)
- Neuengamme
- Oranienburg
- Ravensbrück (voornamelijk voor vrouwen)
- Sachsenhausen
In het veengebied langs de grens met Nederland (Groningen en Drenthe) werden een vijftiental kleinere kampen ingericht waarin voornamelijk Duitse communisten (Moorsoldaten) en Oost-Europese krijgsgevangen werden gehuisvest. Hoewel de aantallen gehuisvesten hier aanmerkelijk kleiner waren, waren de omstandigheden voor de getroffenen niet minder erg. Vluchtelingen uit die veenkampen die de Nederlandse grens overkwamen, werden overbiddelijk teruggestuurd, terwijl bekend was dat velen om het leven kwamen.
[bewerk] Italië
Vernietigingskamp:
Italiaanse concentratiekampen sinds begin 1942:
- Rab, eiland in Dalmatië
- Chiesanuova bij Padua
- Molat, eiland in Dalmatië
- Monigo bij Treviso
- Renicci di Anghiari bij Arezzo
- Visco bij Palmanova
[bewerk] Kroatië
Vernietigingskamp:
[bewerk] Nederlands Indië
- Boven Digul
[bewerk] Nederland
[bewerk] Na WOII
Met het einde van de Tweede Wereldoorlog was het verschijnsel concentratiekamp niet voorbij. De overlevenden kregen vaak last van het concentratiekampsyndroom.
Maar ook bleven en blijven nog dit soort kampen bestaan. In de Sovjet-Unie waren jarenlang kampen te over, soms aangeduid met psychiatrische inrichtingen. Op de 'Velden des Doods' in Cambodja en tijdens oorlog in Bosnië en Herzegovina kwam het beeld van uitgemergelde mensen weer voor het oog van de camera. Noord-Korea is berucht om de aanwezigheid van meerdere strafkampen met een zeer hard regime. Het leger van Rusland maakte gebruik van 'filtratiekampen' in zijn aanpak van terrorisme in de Kaukasus. Het omstreden detentiekamp Guantánamo Bay van de Verenigde Staten wordt ook wel gezien als concentratiekamp.
Nederland heeft direct na de oorlog plannen gemaakt om 8000 Nederlandse communisten in een kamp in Schoorl op te sluiten. Dat aantal is eerst verlaagd tot 1500 en vervolgens helemaal afgelast.
