Hendrik IV van Frankrijk
Van Wikipedia
| 1553-1610 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Koning van Navarra | ||||||
|
||||||
| Koning van Frankrijk | ||||||
|
||||||
|
Hendrik van Navarra (Pau (Navarra, nu Frankrijk), 13 december 1553 – Parijs, 14 mei 1610) was als Hendrik III van 1572 tot 1610 koning van Navarra en als Hendrik IV van 1589 tot 1610 koning van Frankrijk.
[bewerk] Navarra en de Hugenoten
Als koning van Navarra, gelegen in de westelijke Pyreneeën, werd Hendrik al snel aanvoerder van de Hugenoten, de Franse protestanten. In deze tijd vochten de protestanten een regelmatig oplaaiende oorlog tegen de katholieken om de hegemonie in Frankrijk, en het al dan niet verkrijgen van vrijheid van godsdienst.
Als bezegeling van de vrede die in 1570 in deze oorlog bereikt was, trouwde Hendrik op 18 augustus 1572 met Marguerite de Valois, de zuster van koning Karel IX. Enkele dagen later echter, op 24 augustus, werden een aantal Hugenotenleiders, waaronder admiraal Gaspard de Coligny, vermoord door radicale katholieken. De bevolking van Parijs breidde het bloedbad nog verder uit, en daarna gebeurde hetzelfde in andere delen van Frankrijk. Hoeveel personen zijn omgekomen is onbekend, maar schattingen lopen in het algemeen in de duizenden. Hendrik zelf werd niet gedood, maar werd wel gedwongen katholiek te worden en verbleef de volgende jaren als een gevangene aan het hof. Deze slachting staat bekend als de Bartholomeüsnacht, zie aldaar.
In 1576 slaagde Hendrik erin te onsnappen, en hij vluchtte naar het Protestantse La Rochelle, waar hij het katholieke geloof opnieuw afzwoor, en als leider optrad van het verbond tussen Hugenoten en 'politiques', gematigde katholieken die vrijheid van religie voorstonden. In mei van dat jaar werd de vrede van Monsieur gesloten, waarbij vrijheid van godsdienst voor de protestanten in geheel Frankrijk behalve de directe omgeving van Parijs werd toegestaan, evenals diverse andere rechten en voordelen voor de Hugenoten en de politiques. De radicale katholieken waren echter gebrand op het uitroeien van het Protestantisme, en het volgende jaar laaide de strijd weer op, onderbroken door een aantal kortdurende perioden van vrede.
[bewerk] Oorlog van de drie Hendriks
In 1584 kreeg de strijd een belangrijke nieuwe wending. De hertog van Anjou, de broer van Hendrik III stierf. Hendrik III had geen kinderen, en volgens de geldende Salische wet kon het koningschap niet over de vrouwelijke lijn overgeërfd worden. Het huis van Valois stond daarom op uitsterven, en volgens de regels van erfopvolging was Hendrik van Navarra, als afstammeling van de 13e eeuwse koning Lodewijk IX, nu de troonopvolger. De katholieken weigerden echter hem te erkennen op grond van zijn protestantse geloof. De hieropvolgende periode staat bekend als de "oorlog van de drie Hendriks", naar de drie belangrijkste spelers in deze periode: koning Hendrik III, Hendrik van Navarra als leider van de Hugenoten en politiques, en Hendrik de Guise als leider van de radicale katholieken.
Aanvankelijk leek Hendrik de Guise hier de sterkste. Hij wist Hendrik III te dwingen om strenge anti-Protestantse wetten in te voeren, en de Guise grote stukken land te geven. Ook stelde paus Sixtus V zich achter de eisen van de radicale katholieken, die Hendrik van Navarra wegens zijn protestantisme van de kroon wilden uitsluiten. De politiques kozen de zijde van Hendrik van Navarra.
In 1588, na een militaire overwinning op Hendrik van Navarra, trok De Guise naar Parijs. De koning werd gedwongen naar het Louvre te vluchten, en De Guise en zijn medestanders controleerden de hoofdstad en de regering. Op 23 december liet koning Hendrik III echter Hendrik de Guise vermoorden, en ook een aantal belangrijke medestanders werden gevangen genomen en/of vermoord. Dit loste echter zijn problemen niet op, de tegenstand bleef.
Uiteindelijk werd de koning in 1589 gedwongen zijn heil bij Hendrik van Navarra te zoeken, die openlijk verklaarde nog steeds de koning trouw te zijn, en de katholieken volle godsdienstvrijheid te willen toekennen. Samen versloegen Hendrik III en Hendrik van Navarra de radicaal-Katholieke legers, en sloegen het beleg voor Parijs, waarvan de bevolking zwaar onder de honger te lijden had, maar weigerde te capituleren voor de leider van de protestantse partij. Op 1 augustus van dat jaar werd de koning bij een moordaanslag gedood. Hendrik van Navarra, die nu de beste rechten op de troon had, liet zich toen als Hendrik IV uitroepen tot koning van Frankrijk. Nog tot 1593 duurde de strijd voort, en slechts zijn uiteindelijke bekering tot het katholicisme bracht hem de eindoverwinning. Op 27 februari werd hij gekroond in de kathedraal van Chartres als koning van Frankrijk. "Parijs is wel een mis waard" zou hij volgens de overlevering opgemerkt hebben.
[bewerk] Koning van Frankrijk
Een van zijn bekendste daden was het Edict van Nantes op 13 april 1598. Hierin regelde hij de religieuze situatie in Frankrijk. Het katholicisme bleef staatsgodsdienst, maar de protestanten kregen vrijheid van religie en het recht in een groot aantal plaatsen openbaar kerkdiensten te houden. Alle ambten waren open voor aanhangers van beide geloven, speciale rechters werden aangesteld om de protestantse belangen te behartigen en de protestanten kregen het recht op een aantal versterkte steden. Hoewel het edict van alle zijden koel ontvangen werd - de protestanten vonden het niet ver genoeg gaan, de katholieken te ver - werd hiermee uiteindelijk wel voor langere tijd de godsdienststrijd in Frankrijk beëindigd. En dat was een hele verademing na 36 jaar burgeroorlog, die aan 1 à 2 miljoen Fransen het leven had gekost.
Hendrik IV staat bekend als een kundige koning, in Frankrijk wordt hij zelfs wel "Hendrik de Grote" en "le bon roi Henri" genoemd. Zijn Sûrintendant des Finances, de hertog van Sully, hervormde het belastingsysteem en bestreed de corruptie. Ook werden nieuwe belastingen ingevoerd. Door deze maatregelen, door een politiek gericht op vergroten van de welvaart, en door een goedkope (afhoudende) buitenlandse politiek werden onder Hendrik IV de Franse staatsfinanciën weer gezond gemaakt.
Hendrik IV was een kleurrijk figuur. Dat het welzijn van het lagere volk hem ter harte ging, blijkt uit zijn opmerking dat hij zou wensen dat elke boerenfamilie elke zondag een kip in de pot kon hebben. In zijn persoonlijk leven hield hij van afwisseling. In de loop der jaren heeft hij er enkele tientallen maîtressen op na gehouden. Wel was de schone Gabrielle d'Estrée vele jaren lang zijn favoriete.
Op 14 mei 1610 werd Hendrik IV vermoord door een fanatieke monnik, François Ravaillac, die geen vertrouwen had in een koning die eens calvinist was geweest. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Lodewijk XIII. Deze was echter nog maar acht jaar oud, en zijn moeder Maria de' Medici trad op als regentes.
Hendrik IV was de eerste Franse koning van het huis van Bourbon. Na hem zouden alle Franse koningen verder tot deze dynastie behoren.
