Spoorweg
Van Wikipedia
 |
|
|
Een spoorweg (of spoorbaan) is een weg, bestaande uit twee parallelle ijzeren staven, rails geheten. De baan wordt op breedte gehouden door (meestal houten of betonnen) dwarsliggers. Zij is bedoeld om een of een reeks gekoppelde voertuigen, een trein of rangeerdeel, met ijzeren wielen over deze staven zich te laten voortbewegen. Aan de binnenkant van de wielen van een trein zit de wielflens, een opstaande rand die de trein in het spoor houdt. Een gewone spoorweg wordt ter onderscheiding van de tandradspoorweg en de spoorsystemen met rubber banden ook wel adhesiespoorweg genoemd.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Spoorwegen zijn in het begin van de 19e eeuw in Engeland ontstaan als innovatie in de mijnbouw. Werk in kolenmijnen was zwaar en gevaarlijk, en dus bestond er grote behoefte aan hulpmiddelen om dit werk te verlichten. Een hulpmiddel was het gebruik van karretjes die over spoor reden, om de kolen in te vervoeren; dan hoefden de kolen niet meer in manden op de rug vervoerd te worden. Aanvankelijk werden houten rails gebruikt, later kwamen rails van gietijzer beschikbaar. Het gebruik van rails zorgde ervoor dat de rolweerstand laag was, zo konden meer kolen vervoerd worden. De karretjes werden verplaatst met handkracht, met paardenkracht of door ze op zwaartekracht van de helling te laten rollen. Een ander hulpmiddel was de stoommachine. In de mijnen was behoefte aan kracht om grondwater weg te pompen en om liften te bewegen. Aanvankelijk werd hiervoor handkracht, paardenkracht of waterkracht gebruikt.
Uiteraard bedacht men dat je de stoommachine ook voor het vervoer van de kolenkarretjes zou kunnen gebruiken. Richard Trevithick was in 1804 de eerste die een stoommachine op rails zette. Zijn probleem was dat de gietijzeren rails niet bestand waren tegen het gewicht van de stoommachine en geregeld braken. Later is dit opgelost door gewalste stalen rails te gebruiken.
In 1825 opende de Stockton and Darlington Railway, bedoeld als verbinding om kolen van de mijn naar de haven te brengen. Locomotiefbouwer George Stephenson bewerkstelligde dat voor deze verbinding stoomtractie en geen paardentractie gebruikt werd. Bovendien werd besloten de lijn openbaar toegankelijk te maken, zodat hij ook voor andere zaken dan het vervoer van kolen gebruikt kon worden. Het was min of meer een verrassing dat de lijn ook voor reizigersvervoer erg in trek bleek. Door dit succes werd de lijn een voorbeeld voor andere spoorwegen, die spoedig volgden.
Zoals begin 21e eeuw de telecommunicatie als de drijvende industrie wordt gezien, gold dat in de 19e eeuw voor de spoorwegen.
[bewerk] België
Op 5 mei 1835 reed de eerste trein op het Europese vasteland: tussen Mechelen en Brussel. België had zich in 1830 van Nederland afgescheiden en kon daardoor geen gebruik meer maken van waterwegen op Nederlands grondgebied. Het gevolg was dat de haven van Antwerpen afgesneden raakte van haar Duitse achterland en dus had België met spoed een alternatieve vervoerwijze nodig. Men koos voor de toen revolutionair nieuwe spoorwegtechniek en men koos ervoor een spoorwegnet van staatswege aan te leggen. Omdat de spoorwegen door de staat aangelegd werden, kon het natuurlijk niet zo zijn dat alleen Antwerpen daarvan profiteerde: het moest een nationaal dekkend netwerk worden. Zo ontstond een netwerk met een Noord-Zuidlijn en een Oost-Westlijn die elkaar in Mechelen kruisten; Mechelen werd het middelpunt van het Belgische spoorwegnet. In 1843 werd de Duitse grens bereikt.
In België ligt 3518 km spoorlijn met een spoorwijdte van 1435 mm, waarvan 2934 km geëlektrificeerd is. 2563 kilometer is dubbelsporig. De sporen in België worden beheerd door Infrabel. Belangrijke stations zijn onder meer Station Brussel-Zuid, Station Brussel-Centraal, Station Brussel-Noord, Station Antwerpen-Centraal, Station Gent-Sint-Pieters en Station Luik-Guillemins.
 Zie ook: Belgische Spoorwegen en Spoorlijnen in België. |
[bewerk] Nederland
In Nederland reed op 20 september 1839 de eerste trein tussen Amsterdam en Haarlem. Het was een initiatief van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij. De locomotief De Arend vertrok die dag vanuit station d'Eenhonderd Roe aan de rand van Amsterdam met een sleep van negen rijtuigen. Ook stoomlocomotief De Snelheid reed mee voor het geval dat een van de twee locomotieven uit zou vallen. Na een klein half uur arriveerde de collonne onder muzikale begeleiding en een groot aantal genodigden, in Haarlem. Het afgelegde traject bedroeg 16 kilometer. De rit was zeer succesvol en de Machinisten, stokers en conducteurs werden beloond met een bonus ter hoogte van een half weekloon. Vier dagen later werd de lijn voor het publiek opengesteld.
De eerste concrete stappen voor een spoorlijn in Nederland dateren al uit 1838. Koning Willem I kondigde op 30 april 1838 per Koninklijk Besluit de aanleg van de Rhijnspoorweg aan. Deze verbinding tussen Amsterdam en Arnhem was in 1843 af en werd gebruikt door de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS). Willem I had zich persoonlijk garant gestelt voor de rente en aflossing van de lening die nodig was voor de financiering van de aanleg van deze spoorverbinding.
De eerste vier stoomlocomotieven die in Nederland reden, waren door de HSM besteld bij Michael Longridge uit Engeland. Hij was een concurrent van Stephenson en had de bestelling te danken aan het feit dat Stephenson zoveel bestellingen ontving in die tijd, dat hij de vraag niet meer aankon. De ontwikkelingen gingen snel, waardoor de vier locomotieven uiteindelijk in twee nieuwe varianten werden geleverd. Het eerste ontwerp was die van de Snelheid en de Hoop. En het tweede ontwerp leverde de Arend en de Leeuw op. De eerste locomotief die in 1839 werd geleverd, was de Snelheid. Later volgden de Arend, de Leeuw en de Hoop. Een replica van de Arend is te bezichtigen in het Nederlands Spoorwegmuseum. De originele Arend is in 1857 gesloopt, omdat hij overbodig was geworden door nieuwere ontwerpen. De replica is in 1938 gebouwd ter ere van het 100 jarig bestaan van de spoorwegen in Nederland. Daarbij is gebruik gemaakt van de ontwerptekening van de Leeuw, welke wat betreft ontwerp gelijk was aan de Arend.
Nederland heeft nu (in 2006) 2809 km spoorlijn met een spoorwijdte van 1435 mm, waarvan 2061 km geëlektrificeerd is en 931 km enkelsporig. De hedendaagse spoorwegen in Nederland worden namens de Rijksoverheid beheerd door ProRail. Belangrijke stations zijn onder meer Amsterdam Centraal, Den Haag Centraal, Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal.
| Zie ook: Nederlandse Spoorwegen en Spoorlijnen in Nederland. |
[bewerk] Suriname
In Suriname werd in het begin van de twintigste eeuw de Lawaspoorweg gebouwd. Deze liep van Paramaribo naar het eindpunt bij Sarakreek. De lijn, die een grootste lengte van 173 kilometer kende, is gedurende de twintigste eeuw verschillende malen ingekort, tot in 1987 de laatste trein reed.
| Zie Lawaspoorweg voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
[bewerk] Spoorwegtechniek
Een spoorweg bestaat uit een onderbouw en een bovenbouw:
De onderbouw is de ondergrond waar de spoorlijn op wordt aangelegd. Dit kan dus een spoordijk, een brug of een viaduct zijn.
De bovenbouw komt op de onderbouw en bestaat uit een ballastbed (bijvoorbeeld steenslag van porfier). Op de ballast worden dwarsliggers (in vaktaal houten) aangebracht. Vroeger werden vooral houten dwarsliggers gebruikt. Ook stalen dwarsliggers zijn enige tijd gebruikt. In Duitsland zijn deze op regionale spoorlijnen nog steeds aan te treffen. Tegenwoordig gebruikt men steeds meer betonnen dwarsliggers. Een houten dwarsligger wordt ook wel "biels" genoemd. Op de dwarsliggers worden de spoorstaven bevestigd. Een onderstopmachine wordt gebruikt om de ballast goed onder de spoorstaven te stoppen zodat de rails goed ligt. Bij de bovenbouw worden ook de spoorwegbeveiliging (overwegbeveiliging, seinen en treinbeïnvloeding) en de elektrische tractie-energie-voorziening (bovenleiding of derde rail) gerekend.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
 |
Voor woordenboekinformatie, zie de pagina spoorweg op WikiWoordenboek |
