Normen en waarden
Van Wikipedia
Voor andere betekenissen van norm, zie aldaar.
De begrippen "waarden" en "normen" hebben een verschillende en duidelijk afgebakende betekenis. Vaak worden de termen in de politiek en media als één enkel containerbegrip aangeduid, of anders onterecht als synoniemen door elkaar gebruikt. Over het algemeen betreft het omgangsvormen en principes waarmee publiekelijk en in sociaal verband voor de dag kan worden gekomen.
Uit één waarde kunnen meestal meerdere normen worden afgeleid, die onderling zelfs kunnen botsen. De waarde 'respect voor het menselijk leven' impliceert voor sommigen dat geweld onder geen voorwaarde is toegelaten, anderen vinden dat wettige zelfverdediging daarmee te verenigen valt, nog anderen oordelen dat het bewust doden van mensen tijdens oorlogshandelingen met die waarde overeenstemt. Het debat tussen voor- en tegenstanders van de legalisering van euthanasie of abortus levert een andere illustratie van hoe deze algemene waarde tot verschillende normen leidt, naar gelang van de definitie die aan dit menselijk leven wordt gegeven. Christenen gaan regelmatig in discussie over wat naastenliefde aan gedragsvoorschriften impliceert: volstaat particuliere liefdadigheid of moeten regels van sociale rechtvaardigheid via de wetgeving worden uitgebouwd?
Inhoud |
[bewerk] Normen
Normen komt van het Latijnse woord norma hetgeen winkelhaak, richtsnoer, maatstaf of regel kan betekenen.
Normen zijn concrete richtlijnen voor het handelen. Ze vormen de verbinding tussen de algemene waarden (zoals vrijheid, rechtvaardigheid) en de concrete gedragingen; het zijn opvattingen over hoe men zich wel of niet moet gedragen in concrete omstandigheden. Normen zijn gedragsregels; ze regelen het dagelijks sociaal verkeer.
De belangrijkste normen zijn wetten en mores (zeden of morele normen). Christelijke en joodse normen zijn onder meer weergegeven in de tien geboden, islamitische normen zijn beschreven in de sharia, liberale, socialistische en sociaal-democratische normen zijn de (democratisch) vastgestelde regels zoals grondrechten en wetten.Omdat ze zo belangrijk zijn voor het voortbestaan van een samenleving, worden 'mores' vaak in wetten gegoten en door formele instanties zoals politie en gerecht gecontroleerd en gesanctioneerd. We kunnen kort zeggen dat alle normen voort komen uit religie of levensovertuiging.
'Folkways' of gebruiken zijn zwakkere normen, met een geringe mate van afdwingbaarheid en sanctionering. Folkways sturen het dagelijkse handelen, zoals: welke kledij te dragen voor welke gelegenheid, wat waar hoe te eten, de duur van het oogcontact. Ze zijn vrij tijdsgevoelig, onderhevig aan modes. Indien een folkway wordt overtreden, vormt dit geen maatschappelijk probleem, zolang de dagelijkse interactie daardoor niet grondig wordt verstoord. Afwijking wordt slechts gesanctioneerd door informele middelen zoals ridiculisering of gelach.
Normen kunnen positief zijn (geboden) of negatief (verboden). Ze kunnen een verschillende reikwijdte hebben: ze kunnen gelden voor iedereen in een bepaalde maatschappij, slechts in bepaalde sociale groepen gangbaar zijn of vrij te kiezen. Verschillen inzake precisie betekent dat normen niet noodzakelijk exacte gedragsvoorschriften zijn, maar gewoon grenzen kunnen stellen aan mogelijke gedragingen. Vaak gaat het over ongeschreven regels. Zo bestaat er geen handleiding die zegt hoe je je in de lift moet gedragen, maar de meeste mensen gedragen zich toch hetzelfde. Ze kijken vooruit, raken elkaar niet aan, praten of lachen niet, lezen de nummers van de verdieping. Ook hebben wij geen geschreven regels die aangeven hoe groot de fysieke afstand (proxemics) moet zijn tussen mensen wanneer zij in gesprek zijn of hoe lang je een gesprekspartner in de ogen kunt kijken zonder dat deze het vervelend vindt. Toch deinzen we terug als een vreemde binnen onze 'persoonlijke afstand' komt en vermijden we het van andere mensen te lang te fixeren. Zo zijn er duizenden sociale spelregels die ons gedrag sturen. Hoe meer overeenstemming er is over een norm, hoe dwingender deze lijkt te zijn.
Normen zijn sterk afhankelijk van iemands religieuze, culturele, sociale en maatschappelijke achtergrond. Wat binnen de ene context als volstrekt verwerpelijk wordt beschouwd, kan in een andere context betekenisloos zijn of zelfs positief gewaardeerd worden. Het kan dus voorkomen dat twee verschillende groepen eenzelfde feit totaal tegenovergesteld waarderen. Dit leidt dan vaak tot heftige, emotionele conflicten.
[bewerk] Waarden
Waarden zijn de achterliggende idealen en motieven voor de normen. Bij waarden moeten we denken aan zaken als gerechtigheid, liefde, vrijheid en gelijkheid. Het zijn de motieven en idealen waarop de concrete normen gebaseerd zijn. Het zijn ook de grootheden die met de normen bereikt willen worden. Er zijn normen en regels om idealen (waarden) te bereiken.
Ethische waarden zijn zaken die belangrijk zijn omdat ze goed zijn uit zichzelf. Het zijn universele waarden, ze gelden overal en altijd.
[bewerk] Voorbeelden van waarden
In de christelijke geloofsleer ligt achter de concrete normen de waarde van de liefde. Het gaat dan om de liefde tot God en de liefde tot de naaste. De belangrijkste waarde in het wegverkeer vinden veel mensen veiligheid. In de samenleving kan worden gedacht aan leefbaarheid en betrokkenheid.
[bewerk] Bronnen voor waarden
De waarden in onze samenleving komen uit verschillende bronnen.
- Christelijke waarden komen uit de Bijbel. In de Bijbel is de liefde de belangrijkste waarde.
- Joodse waarden komen uit de Thora. In de Torah is rechtvaardigheid de belangrijkste waarde.
- Islamistische waarden komen uit de Koran. In de Koran is onderwerping aan de wil van God de belangrijkste waarde.
- Liberale waarden zijn ontleend aan het gedachtegoed van de Verlichting. Binnen deze traditie is vrijheid een belangrijke waarde.
- Socialistische of Sociaal-Democratische waarden zijn afgeleid van het socialisme. Binnen deze traditie is vooral de gelijkheid een belangrijke waarde.
[bewerk] Nederlands publiek debat
Het begrip Normen en waarden werd in juli 2002 in de Nederlandse politiek geïntroduceerd door Herman Heinsbroek (LPF), minister van Economische Zaken in het eerste kabinet Balkenende. In de Nederlandse samenleving en in de politiek is er gedurende het eerste kabinet Balkenende dus een discussie op gang gekomen over normen en waarden. In de media wordt er ook over geschreven en gesproken. Het kabinet beschouwt het als een belangrijk politiek aandachtspunt.
In een notitie aan zijn partij en het kabinet pleitte hij voor een voorlichtingscampagne voor respect in de samenleving. De overheid moest hierbij het goede voorbeeld geven: "Politielogo met die waakvlam moet weg, het zijn geen verwarmingsmonteurs of pijpfitters. Strak in het uniform, geen oorringetje, staartjes enz."
In de regeringsverklaring van het kabinet werd het begrip opgenomen. Het ontbrak vooralsnog aan uitwerking. Het bleef stil totdat premier Balkenende eind 2004 een Europese conferentie rond het begrip organiseerde. Daar bleek dat hij veel ideeën ontleende aan de Amerikaanse socioloog Amitai Etzioni. Een praktisch gevolg van de conferentie was een website, die is opgezet door de Rijksvoorlichtingsdienst.
Korte tijd na de conferentie werd Theo van Gogh vermoord. Dat leidde opnieuw de aandacht af, waardoor de discussie over normen en waarden niet echt van de grond kwam.
[bewerk] Gerelateerde onderwerpen
- Lijst van waarden
- Now's the time, een spel over normen en waarden.
- Tolerantie, de mate van toegestane vrijheid in de normen bij bepaalde waarden.
