Val van het communisme in Oost-Europa
Van Wikipedia
Inhoud |
[bewerk] Achtergrond
Onder invloed van de ideologie van glasnost (politieke openheid; vrijheid) en perestrojka (economische vernieuwing; geleidelijke overgang naar vrije markteconomie), ingevoerd door Gorbatsjov in 1986, ging er een nieuwe wind waaien in de communistische regimes. Gorbatsjov besefte dat de oude vorm van het communisme had afgedaan. Het volk werd onderdrukt, vrije meningsuiting bestond niet en het ging economisch erg slecht al vanaf de jaren 70, mede door de enorme uitgaven aan de wapenwedloop die door Ronald Reagan was geinitieerd. De Sovjet-Unie stond op de rand van de economische afgrond, dit dwong Gorbatsjow tot radicale wijzigingen. Door deze nieuwe ideeën kwam een einde aan de almacht van de communistische partij in de Sovjet-Unie. Omdat het Oostblok onder directe invloed lag van de Sovjet-Unie, zagen ook deze landen in dat de tijd rijp was voor hervormingen én dat de Sovjet-Unie niet meer zou binnenvallen om een revolutie te belemmeren, zoals dat vroeger het geval was, bijvoorbeeld in Tsjechoslowakije: zie de Praagse Lente. In 1989, het jaar van de revoluties, werden bijna alle communistisch regimes van de voormalige Oostbloklanden omvergeworpen. De val van de Berlijnse muur, hét symbool van de Koude Oorlog, viel op 9 november 1989. Dit historische feit wordt symbolisch gezien als de val van het communisme. Tegen 1990, in de tijdsspanne van een paar maanden, waren deze landen overgestapt naar de democratie. Door deze gebeurtenissen werd de voedingsbodem van de Koude Oorlog weggenomen, de deze eindigde in 1991.
[bewerk] Revolutiejaar 1989
- Polen: 4 juni 1989. De vakbond Solidariteit, Pools: Solidarność, dwingt de communistische regering door middel van stakingen en onderhandelingen tot vrije verkiezingen. Op 4 juni is het eindelijk zover: de eerste vrije verkiezingen achter het ijzeren gordijn. De communistische partij leed zware verliezen. Op 25 augustus wordt de niet-communist Tadeusz Mazowiecki als premier geinstalleerd. Op het laatste partijcongres van de Poolse communistische partij (PZPR), in januari 1990, hief deze zichzelf op.
- Hongarije: oktober 1989. Revolutie in Hongarije, de meest liberale staat van het Warschaupact. Sinds 1988 werd al gesproken over een terugkeer naar een meerpartijenstelsel. In 1989 werden de leiders van de opstand van 1956 in ere hersteld. De Hongaarse regering onderstreepte vanaf nu de relaties met het Westen en het IJzeren Gordijn, de grens met Oostenrijk werd opengezet op 23 augustus 1989. In oktober 1989 hief de Volksrepubliek zich op en werd vervangen door de Republiek Hongarije.
- Duitse Democratische Republiek: 9 november 1989. De Berlijnse muur valt. De DDR voert maatregelen uit die de bevolking meer vrijheid gunt, maar er gaan al een tijdje stemmen op voor de Duitse hereniging.
- Bulgarije: 10 november 1989. Todor Zjivkov wordt afgezet als partijleider en op 16 november volgde zijn ontslag als staatshoofd. Hij werd in beide functies opgevolgd door de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, Petar Mladenov. Zjivkov werd vervolgens in staat van beschuldiging gesteld wegens wanbeleid en schending van de mensenrechten. Het Politbureau, de regering en andere machtsorganen werden eind 1989 gezuiverd van aanhangers van Zjivkov. Begin 1990 begon de communistische partij na massale protestdemonstraties van de bevolking een rondetafeldialoog met de oppositie. Die gesprekken resulteerden in het toelaten van nieuwe politieke partijen, vrije verkiezingen in juni 1990 en het schrappen van de leidende rol van de communistische partij uit de grondwet.
- Tsjechoslowakije: 17 november 1989. Na het zien van de gebeurtenissen in de rest van het Oostblok, beginnen de Tsjechen met massale demonstraties. Op 28 november geeft de Tsjechische Communistische partij haar monopolie-positie op en op 29 december wordt Vaclav Havel tot president gekozen. Het succesvolle einde van de vreedzame Fluwelen Revolutie.
- Roemenië: 21 december 1989. Op 16 december 1989 leidde de poging om dominee Lásló Tökays, een etnische Hongaar, te deporteren tot grote onrust en openlijke demonstraties in Timişoara, waar de veiligheidsdienst Securitate dagenlang strijd leverde met de bevolking. Grote protesten breken uit in de Roemeense hoofdstad Boekarest. 80000 tot 100000 verzamelen voor het hoofdkwartier van de communistische partij. Het leger weigert het vuur te openen op de massa. Ceauçescu’s laatste toespraak op 22 december, vanop zijn paleis (het grootste in de wereld) liep uit op een volksopstand tegen de dictator. De Roemeense dictator Nicolae Ceauçescu en zijn vrouw Elena moeten vluchten, ze ontsnappen hun paleis via helikopter. Ze worden opgepakt na enkele uren. Op kerstdag van 1989 worden ze beiden geëxecuteerd, na een schijnproces van enkele uren.
- Joegoslavië: januari 1990. Na de dood van de Joegoslavische dictator Josip Tito in mei 1980, werd het nationaliteitenprobleem in de Balkan, dat Tito jarenlang probeerde te onderdrukken, weer duidelijker. Op het congres van de Joegoslavische communistische partij in januari 1990 wilden de Sloveense communisten een meerpartijenstelsel en daarnaast meer autonomie voor de communistische partijen van de diverse republieken. De Servische communisten vreesden opsplitsing van Joegoslavië (en aantasting van hun macht). Uiteindelijk gaf de Joegoslavische communistische partij haar leidende rol op. Voor de Slovenen was dit niet genoeg. Slovenië en Kroatië, de meest welvarende deelstaten van Joegoslavië wilden echter hun onafhankelijkheid. De Sloveense communistische partij besloot op haar eigen congres in februari dat zij een nieuw sociaal-democratisch verkiezingsprogramma zou gaan ontwerpen. Zij veranderde haar naam in Partij van Democratische Vernieuwing. In april 1990 hadden in Slovenië en Kroatië de eerste vrije verkiezingen plaats, die werden gewonnen door de anticommunistische coalities.
- Albanië: juni 1991. In Albanië, waren er in december 1989 en januari 1990 demonstraties voor democratische hervormingen die met geweld werden uiteengeslagen. In juli 1990 mochten bijna 5000 Albanezen, die in buitenlandse ambassades hun toevlucht hadden gezocht, het land verlaten. In maart 1991 vonden onder toezicht van westerse waarnemers vrije verkiezingen plaats.
- Sovjet-Unie: 25 december 1991. De Sovjet-Unie houdt op te bestaan. In 1991 besloot de Sovjet-Unie bij meerderheid van stemmen dat zij niet meer bestond. Voor die tijd kregen hervormingsgezinde politici de leiding over de Communistische Partij en werden er vele hervormingen doorgevoerd.
[bewerk] Gevolgen
De gevolgen van deze omwenteling verschilden van land tot land. Dit was deels te wijten aan de verschillende transities van een plan-economie naar een markteconomie en deels aan de mate van democratisering na de omwenteling. Zo onderging Polen van alle landen de hardste transitie van een plan-economie naar een markteconomie (shocktherapie) maar koos het bewust om geen, algemene, zuivering van het communistische apparaat door te voeren. Hongarije en Tsjechië deden dat grotendeels wel. Bijna alle landen voerden wel direct de democratische vrijheden in, dat wil zeggen persvrijheid, algemeen kiesrecht, enz. De bevolking die bijna allemaal achter de omwentelingen stond was aanvankelijk zeer enthousiast, maar dat temperde enigszins toen ze de gevolgen van de nieuwe markteconomie meemaakten. Desondanks is er weinig nostalgie voor de periode vóór de omwenteling en is er een groeiende middenklasse in de meeste voormalige Oostblok-landen.
[bewerk] Rest van de wereld
Anno 2007 hebben nog vijf landen een communistisch bewind: China, Laos, Vietnam, Cuba en het meest geïsoleerde land ter wereld: Noord-Korea.
