Xenophon

Van Wikipedia

Xenophon van Athene (Grieks: Ξενοφῶν) is een Griekse schrijver en auteur van onder andere de Anabasis.

[bewerk] Biografie

Xenophon werd rond 430 v. Chr. (434? / 427?) geboren in Erchia, in de buurt van Athene. Vermits hij stamde uit een welgestelde aristocratische familie, werd zijn intellectuele vorming afgewerkt met onderricht bij de sofisten. Zijn afkomst leidde ertoe dat hij zich steeds onwennig heeft gevoeld in het democratische Athene, en er zich enigszins als dissident gedroeg.

De twee gebeurtenissen die zijn schrijversleven hebben bepaald, zijn enerzijds het contact met de wijze Socrates, tot wiens vriendenkring hij toetrad en die hij levenslang bewonderde - via Xenophon kunnen we over Socrates heel wat informatie vergaren, vermits hij zelf nooit iets opschreef -, en anderzijds de Peloponnesische oorlog (431 tot 403 v. Chr.). In deze verscheurende oorlog stond de jonge Xenophon, omdat hij een aristocraat was en dus voorstander van een oligarchische staatsvorm, eerder aan de kant van de Spartaansgezinden.

Toen er in 403 v. Chr. een einde kwam aan de Peloponnesische oorlog, en Athene na een vernederend vredesakkoord ingenomen en bezet werd door de Spartanen, kwam er een Spartaans gezinde oligarchie aan de macht, de "Dertig", die een antidemocratisch schrikbewind voerden. Xenophon kreeg een baan als administratief medewerker. Het was ook in deze periode dat hij terechtkwam in de filosofische vrienden-leerlingenkring rond Socrates.

Rond de eeuwwisseling ondernam de Perzische prins Cyrus een poging tot staatsgreep om zijn broer koning Artaxerxes II van de troon te stoten. Tijdens de Peloponnesische oorlog had deze Cyrus de Spartanen financieel gesteund, en dus rekende hij voor zijn onderneming op een wederdienst vanwege Sparta. Ook een zekere Thebaan, Proxenus genaamd, nam deel aan deze Tocht van de tienduizend. Deze wist zijn vriend Xenophon er toe te overhalen om, na het herstel van de democratie, als "waarnemer" deel te nemen aan de expeditie. Dat gaf Xenophon de gelegenheid om voor enkele jaren uit Athene te verdwijnen en een reis te maken door het Perzische binnenland. De veldtocht is uiteindelijk op niets uitgedraaid. Nadat Cyrus in de strijd gesneuveld was, nam Xenophon op algemeen verzoek de leiding van de ver van huis aan hun lot overgelaten Griekse huurlingen op zich, en bracht hen na jarenlange omzwervingen behouden terug in Griekenland. De memoires van deze expeditie (401-399 v.C.) zou hij later neerschrijven in zijn beroemde boek "Anábasis".

In Athene had men Xenophons optreden met lede ogen aangezien: hij werd dan ook door een verbanningsdecreet getroffen. Maar dat bleek niets eens nodig: bij zijn terugkeer in Griekenland, besloot Xenophon, diep ontgoocheld door de gebeurtenissen tijdens zijn afwezigheid (o.a. het doodvonnis van Socrates en zijn eigen verbanning), voorgoed met zijn vaderstad te breken en liep over naar de Spartanen, die hem gastvrij onthaalden. Hij bracht het tot persoonlijke vriend en raadsman van koning Agesilaüs II, die hij op diens militaire campagnes begeleidde, en voor wie hij nog een lijkrede zou schrijven.

Voor bewezen diensten kreeg hij van Sparta een landgoed te Scillus (Grieks Σκιλλούς, nu Σκιλλουντία, nabij Olympia, in de landstreek Elis), waar hij zich in 390 v. Chr. terugtrok, en er leefde als hereboer en schrijver. Daar beleefde hij samen met zijn vrouw en zijn twee zonen de twintig gelukkigste jaren van zijn leven. Bijna al zijn boeken kwamen dáár tot stand. Maar het noodlot sloeg toe... Toen Sparta in 371 v. Chr. tegen de Thebanen een zware nederlaag leed in de slag bij Leuctra, werd Xenophon door de politieke gevolgen van de nederlaag gedwongen Scillus weer te ontruimen. Zijn oudste zoon Gryllos zou in dienst van Sparta sneuvelen in de Slag bij Mantinea. Ondanks de amnestie die hij intussen in Athene had gekregen, wenste hij er nooit meer terug te keren. Hij vestigde zich te Korinthe waar hij in 355 v. Chr. ook overleed.

[bewerk] Literaire betekenis

Overzicht van Xenophons belangrijkste werken:

• de Anábasis (Grieks Ανάβασις, correcte uitspraak met klemtoon op de tweede –a-)
  In dit verslag van de Tocht der Tienduizend beschrijft hij uitvoerig alle avonturen, de "ups en downs", die hij zelf heeft beleefd samen met het huurlingenleger op tocht tot ver in het binnenland van Azië (de tocht leidde tot bij het huidige Bagdad!). Letterlijk betekent Anabasis Tocht naar het binnenland, maar in de 7 boeken van dit werk wordt ook de feitelijke katabasis (of terugkeer) verhaald.
• de Hellenica (Grieks Ελληνικά, correcte uitspraak met klemtoon op de -a-)
  Dit werk is de voortzetting van het (afgebroken!) historische werk van de schrijver Thucydides; het behandelt de gebeurtenissen in Griekenland tussen de jaren 411 en 362 v. Chr., dus voor Xenophon eigentijdse geschiedenis, uiteengezet in een aantal dramatische taferelen.
• de "Memorabilia of Herinneringen aan Socrates (Grieks Απομνημονεύματα Σωκρατούς)
  Uit deze herinneringen aan Socrates blijkt Xenophons verregaande bewondering voor de grote wijze. In een aantal fictieve dialogen confronteert de auteur Socrates met vrienden en tegenstanders. Op die manier kan hij Socrates eer bewijzen en hem postuum verdedigen, en tevens Socrates’ opvattingen in verband met politiek en openbaar leven uiteenzetten.
• de Cyropaedia (Grieks Κύρου Παιδεία)
  Deze "historische roman" beschrijft de opvoeding en het (grotendeels fictieve) levensverhaal van Cyrus de Oudere, de stichter van het Perzische Rijk en van de Perzische dynastie, die leefde in de 6e eeuw v. Chr. [Zie ook : Lijst van koningen van Perzië]. Xenophon typeert Cyrus (niet dezelfde persoon als de gelijknamige hoofdfiguur in de Anábasis!) als de ideale vorst, en gebruikt hem om zijn eigen opvattingen over opvoeding, politieke en militaire aangelegenheden aan de man te brengen.

"Kleinere" werken van Xenophon:

• de Agesilaüs
  Dit werk schreef Xenophon naar aanleiding van het overlijden van zijn vriend koning Agesilaüs; het is een lofrede op de Spartaanse koning
• het Symposion
  In dit werk speelt, net zoals in de veel befaamdere gelijknamige dialoog van Plato, Socrates een hoofdrol. Het is een weergave van gesprekken naar aanleiding van een in 422 gehouden feestje waarbij Socrates aanwezig was.
• de Oeconomicus of Leiding van het huishouden (Grieks Οικονομικός)
  In dit werk spreekt Socrates met een zekere Ischomachus over het beheer van diens bezit.
• dat Xenophon een verwoed paardenliefhebber was blijkt o.m. uit zijn theoretische werkjes de Hipparchicus (Grieks Ιππαρχικός), dat raadgevingen bevat voor een cavalerie-aanvoerder, en de Περί Ιππικής, een technisch werkje over het houden en verzorgen van paarden.
• de 'Poroi'
  Dit werk, over de Atheense staatsinkomsten, suggereert een hervorming van het Atheense belastingsstelsel.
• in de verhandeling Staat van de Spartanen (Grieks Λακεδαιμονίων Πολιτεία) wordt betoogd dat de wetgeving van Lycurgus de basis van de Spartaanse machtspositie uitmaakten. Momenteel zijn deskundigen van oordeel dat het werk wellicht niet van de hand van Xenophon is.

Vaak wordt zijn literatuur - vooral de technische werken - als saai beschreven, maar desondanks is hij nu nog steeds even vermaard als in de Oudheid vanwege de elegantie van zijn dialogen en de levendige schildering van de gebeurtenissen in de Anabasis - voor vele generaties gymnasiasten de eerste introductie tot het Attische Grieks.

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Xenophon op Wikimedia Commons.

Bronnen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Xenophon op Wikisource

{{{afb_links}}}	Zie ook	{{{afb_rechts}}}	{{{afb_groot}}}
Portaal Oudheid · Athene · Geschiedenis van Griekenland · Geschiedenis van Athene