Albrecht von Wallenstein
Z Wikipedii
Albrecht Wenzel Eusebius von Wallenstein (albo Waldstein, w j. czeskim Albrecht Václav Eusebius z Valdštejna), (ur. 24 września 1583 Heřmanice, zm. 25 lutego 1634 Cheb) – czeskiego pochodzenia wódz i polityk z okresu wojny trzydziestoletniej.
Urodził się w rodzinie drobnej szlachty w Heřmanicach na terenie Czech. Uczył się w szkole Braci Wspólnego Życia w Košumberku i w kolegium jezuitów w Ołomuńcu. Od roku 1599 rozpoczął studia, między innymi na uniwersytetach w Bolonii i Padwie.
Po ich ukończeniu wstąpił do armii Rudolfa II na Węgrzech, służył pod komendą Giorgio Basty. W roku 1606 wrócił do Czech i ożenił się z Lukrecją Nikossie von Landeck, podstarzałą lecz bogatą wdową. Po jej śmierci w 1616 roku odziedziczył włości na Morawach. Majątek pozwolił mu na wyekwipowanie oddziału kawalerii w sile dwustu koni, który pod swoją komendą oddał na usługi arcyksięcia Styrii, przyszłego króla Czech i cesarza Ferdynanda II Habsburga, podczas toczącej się właśnie wojny z Wenecją w 1617 roku. W tym też roku ożenił się ponownie, jego wybranką była Izabela Katarzyna, córka hrabiego Harracha.
[edytuj] Wojna trzydziestoletnia
Od początku wojny trzydziestoletniej, którą zapoczątkowały rozruchy w Czechach, Wallenstein stanął po stronie cesarza. Po zajęciu jego dóbr przez rebeliantów uciekł do Wiednia, zabierając ze sobą spory majątek pieniężny. Wystawił regiment ciężkozbrojnej jazdy i walcząc pod rozkazami Buquoya wyróżnił się w walkach przeciw Mansfeldowi i armii Bethlena na Morawach. Odzyskał swe dobra i po bitwie pod Białą Górą zabezpieczył należący do jego matki majątek oraz zajął część ziem protestanckich. Jego nowe posiadłości utworzyły pokaźne terytorium w północnych Czechach nazwane Friedlandem – po serii sukcesów militarnych w latach 1622–1625 Wallenstein awansował do rangi księcia Friedlandu.
W roku 1626 Wallenstein zaproponował cesarzowi Ferdynandowi utworzenie armii, która miałaby walczyć z protestantami na północy i byłaby przeciwwagą dla armii księcia Tilly. Zdobyta wcześniej reputacja szybko teraz przyniosła efekty i wkrótce pod jego rozkazami walczyło 30 tysięcy żołnierzy. Siły te wzrosły następnie do 50 tysięcy. Obie armie katolickie walczyły w następnym roku przeciw Mansfeldowi.
Po rozbiciu Mansfelda pod Dessau Wallenstein oczyścił w roku 1627 Śląsk z niedobitków jego armii. Odkupił wówczas od cesarza księstwo Żagańskie. Następnie przyłączył się do Tillyego, który walczył z Christianem IV Duńskim za co otrzymał księstwo Meklemburgii. Jego dziedziczni książęta zostali uprzednio wygnani za pomoc okazaną królowi Danii.
W roku 1628 nie udało mu się jednak opanować Strzałowa, który uzyskał pomoc szwedzko-duńską. Uniemożliwiło to wojskom cesarskim opanowanie wybrzeży Bałtyku i przekreśliło szanse na stawienie czoła potędze morskiej państw skandynawskich (Danii i Szwecji) oraz Holandii. Dzięki geniuszowi Wallensteina udało się przynajmniej powstrzymać inwazję Danii w bitwie pod Wołogoszczą. Sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, gdy po ogłoszeniu przez Ferdynanda II edyktu restytucyjnego do wojny przystąpiła Szwecja.
Sukcesy Wallensteina, jego ambicje i rekwizycje dokonywane przez jego wojska (armia Wallensteina nie pobierała żołdu ze szkatuły cesarza, żyjąc wyłącznie z łupów) przysporzyły mu wielu wrogów w obu obozach. Ferdynand II podejrzewał go o chęć przejęcia władzy nad Świętym Cesarstwem Rzymskim, a jego doradcy podszeptywali mu, by odsunął Wallensteina. We wrześniu 1630 roku cesarz podpisał odpowiednie rozkazy, a Wallenstein po zdaniu dowództwa nad armią w ręce Tillyego udał się do Jicina, stolicy księstwa Friedland.
Wkrótce jednak cesarz zmuszony był prosić go o powrót. Sukcesy Gustawa Adolfa nad Tillym w bitwach pod Breitenfeldem w roku 1631 i nad rzeką Lech w 1632, zajęcie Monachium i Czech wymagały zdecydowanego przeciwdziałania. Na wiosnę 1632 roku Wallenstein zorganizował nową armię i wyruszył w pole. Wypędził Saksończyków z Czech i ruszył na Gustawa Adolfa, którego obległ w Norymberdze i zmusił do odwrotu pod Alte Veste. W listopadzie wojska cesarskie przegrały pod Lützen, ale Gustaw Adolf zginął. Wallenstein wycofał armię na leże zimowe do Czech.
Podczas kampanii roku 1633 Wallenstein przejawiał widoczną niechęć do atakowania wojsk nieprzyjacielskich. Już wówczas planował przejście na stronę protestancką, uważając edykt Ferdynanda za błąd. Jego celem było "wymusić pokój na cesarzu w interesie jedności Niemiec". Do swych planów wciągnął Saksonię, Brandenburgię, Szwecję i Francję, nie spotkał się jednak z należytym odzewem z ich strony. W tej sytuacji, obawiając się utraty wpływów na dworze cesarskim podjął działania ofensywne przeciw Szwecji i Saksonii odnosząc w październiku zwycięstwo pod Steinau. Następnie przystąpił do rozmów z protestantami.
W grudniu znów udał się z armią na leże zimowe do Czech w okolice Pilzna. Tymczasem w Wiedniu narastały wobec Wallensteina podejrzenia o zdradę i cesarz szukał sposobów pozbycia się go. Sam Wallenstein świadom był gromadzących się wokół niego chmur, czuł się jednak pewnie będąc przekonanym o poparciu armii.
24 stycznia 1634 roku cesarz podpisał tajny dokument, który usuwał Wallensteina z zajmowanego stanowiska, zaś 18 lutego drugi, w którym stawiał mu zarzut zdrady stanu. Dokument ten został opublikowany w Pradze. Pozbawiony poparcia armii, którego tak niedawno był pewien, Wallenstein zdał sobie sprawę z niebezpieczeństwa w jakim się znalazł i 23 lutego z kilkuset ludźmi udał się przez Pilzno do Chebu, mając nadzieję, że znajdzie tam Szwedów księcia Bernharda. Już po przybyciu na miejsce, został zamordowany przez kilku oficerów wiernych cesarzowi i prawdopodobnie działających z jego rozkazu. Ciało Wallensteina pochowano początkowo w Stříbře. W 1636 r. przewieziono je do klasztoru kartuzów w Valdicach. Po jego kasacie w 1785 r. szczątki Wallensteina przeniesiono do Mnichovego Hradista, gdzie spoczywają do dziś.
[edytuj] Drobne
Podczas drugiej wojny światowej w składzie armii niemieckiej walczyła dywizja Waffen-SS Wallenstein.
Jedna z dywizji obecnej armii czeskiej nosi nazwę Valdštejn.
Friedrich Schiller napisał oparty na życiu Wallensteina dramat w czterech aktach.
Opracowano na podstawie wersji z angielskiej Wikipedii
