Delfy
Z Wikipedii
Delfy (po grecku Delfoi, po łacinie Delphi), prastare miasto i świątynia grecka u stóp Parnasu, 13 km od zatoki Korynckiej, na drodze z Termopilów na Peloponez. Istniało niewątpliwie już w epoce mykeńskiej, o czym świadczą liczne wykopaliska. Zna Delfy i czci Homer, który jednak nazywa je Pythó. Miasteczko Delfy większego znaczenia nie miało nigdy, całą sławę zawdzięczało wyroczni. Powoli powstał tu cały okręg kultu, gdyż niemal wszystkie państewka Grecji chciały tu na świętej ziemi Apollina mieć swoje świątynie. Ośrodkiem tego świętego okręgu była świątynia Apollina, odbudowana po pożarze z 548 p.n.e. roku za pieniądze Alkmeonidów, przy wydatnej pomocy faraona Amazisa. W roku 373 p.n.e. ponownie zniszczona przez trzęsienie ziemi i przez pożar, została odbudowana przez Amfiktionów.
Spis treści |
[edytuj] Opis świątyni i ośrodka kultu
W jednym z pomieszczeń świątyni stał stożkowaty blok marmuru, oznaczający środek ziemi, zwany Omphalos, czyli „pępek ziemi", odnaleziony w roku 1915. Tu również biło święte źródło, Kassotis, obecnie wyschnięte. Mniejsze świątynie i pomniki były rozrzucone wzdłuż świętej drogi, która w formie litery Z przebiegała cały święty okręg, prowadząc do wielkiego teatru w północno-zachodniej jego stronie. O liczbie nagromadzonych tu z biegiem stuleci dzieł sztuki świadczy podawana przez Pliniusza liczba posągów, których za jego czasów miało być 3000.
[edytuj] Znaczenie wyroczni
Największym poważaniem cieszyły się Delfy w archaicznej Grecji, kiedy kapłani delficcy, przy pomocy swej wyroczni (w której zasiadała Pytia) kierowali całym niemal życiem Greków. Sława wyroczni wybiegała wtedy daleko za granicę Grecji. Zwracano się tu o radę i z Egiptu, i z państw Azji Mniejszej (Krezus), przynosząc bogate dary. Sama Pytia zasiadała na trójnogu i w "narkotycznych" oparach przepowiadała przyszłość, odpowiadając heksametrem. Jej odpowiedzi były zawsze dwuznaczne, by nikt nie mógł podważyć jej autorytetu. Podobno halucynogenne opary wydobywały się z małej szczeliny w komnacie Pytii, jednak szczeliny tej do dziś nie odnaleziono - wszak mogła wpadać w trans w jakikolwiek inny sposób (patrz Badania nowożytne poniżej). Początkowo Pytia była wybierana jedna, z rodzin arystokratycznych, przedtem musiała być odpowiednio wykształcona. Na pewno już w VI wieku wybierano 2 Pytie ze zwykłych rodzin, a do nich korpus pisarzy, którzy jej odpowiedzi układali odpowiednio w heksametrze. Trzeba zaznaczyć, iż nikt Pytii nie widział, a pytania kierowano za pośrednictwem kapłanów.
[edytuj] Upadek wyroczni
Zachwiała nieco autorytetem Delf mylna wyrocznia, udzielona Krezusowi, gdy się przygotowywał do wojny z Persami. Wyrocznia ta została potem a posteriori przez kapłanów poprawiona.Wyrocznia oznajmiła królowi iż widzi czerwone maki(czyli krew na polu bitwy)król wziąl to za dobrą monetę i ruszył na wyprawę wojenną. Nie pomyślał, że to jego ludzie je "zasieją". Podczas wojen grecko-perskich Delfy zajmują stanowisko wyczekujące, dając petentom bardzo wymijające i dwuznaczne odpowiedzi. Pomimo to Grecy po zwycięstwie uczcili wyrocznię wspaniałym złotym trójnogiem, ustawionym na słynnej spiżowej kolumnie z trzech splecionych żmij (pozostałości kolumny obecnie znajdują się na hipodromie w Stambule). Po wojnach perskich znaczenie wyroczni upada: przepowiednie są dawane od wypadku do wypadku, są chwiejne i bardzo często zupełnie mylne. Już Ajschylos jest niechętny Delfom, a Eurypides wręcz wyszydza Apollina. Druga wojna peloponeska, zakończona w roku 404 p.n.e., potem walki Fokejczyków z amfiktioniami i wyprawy Filipa Macedońskiego odbywają się podczas zupełnego upadku wyroczni.
[edytuj] Rozkradanie delfickich bogactw
W roku 279 p.n.e. z wielkim trudem udało się Etolijczykom uchronić świątynię i nagromadzone w niej skarby od napadu celtyckich Galów. Dyktator rzymski Sulla zrabował wspaniałe dary wotywne, Neron wywiózł 500 posągów brązowych, pomimo, że się podawał za opiekuna Hellady.
[edytuj] Próby wskrzeszenia wielkości wyroczni
Ostatni okres świetności Delf przypada na panowanie cesarzy Trajana i Hadriana (98—138 n.e.), którzy przez wskrzeszenie znaczenia wyroczni chcieli podnieść swój wpływ na greckim Wschodzie. Zwłaszcza Trajan, pod wpływem Plutarcha, który był kapłanem delfickim, bardzo wydatnie przyczynił się do upiększenia świętego okręgu. Później Delfy powoli lecz stale upadają, pomimo wysiłków Neoplatoników, chętnie zwracających się do Delf po przepowiednie. Ostatecznie zamknął prastarą świątynię cesarz Teodozjusz I Wielki. Pracę nad odkopaniem Delf rozpoczął w 1892 rząd francuski.
[edytuj] Badania nowożytne
Początkowo w XX wieku archeolodzy i inni badacze powątpiewali we wszechobecne w starożytnych źródłach opisy transów wywołanych u wieszczek przez gazy wydobywające się ze szczeliny w ziemi. Dopiero niedawne badania wskazały, że główna świątynia stoi dokładnie na przecięciu dwóch uskoków geologicznych. W okolicznych skałach powszechny jest minerał zwany trawertynem, wydzielający etylen, który wdychany może wprowadzać człowieka w szczególny stan.
