Dolina Pyszniańska
Z Wikipedii
Dolina Pyszniańska – górna część walnej Doliny Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich. Od zachodu wznoszą się ponad nią na 500-700 m zbocza Ornaku, od południa jeszcze wyżej główny grzbiet tatrzański z takimi szczytami, jak: Smreczyński Wierch, Kamienista,Błyszcz i grań Liliowego Karbu o niemal pionowo podciętych ścianach. Od wschodniej strony Dolina Pyszniańska sąsiaduje z Doliną Tomanową. Spod południowych zboczy Kamienistej, na wysokości ok. 1320 m n.p.m. wypływa ze źródeł Pyszniański Potok, który łącząc się z Tomanowym Potokiem tworzy Kościeliski Potok.
Dolina zbudowana jest ze skał krystalicznych. W epoce lodowcowej wypełniona była aż po okolice Polany Smytniej lodowcem. Od dawna, bo już w XV w. wydobywano w jej rejonie rudy srebra i miedzi. Pamiątką po tym jest kwarcytowy kamień, na którym osadzony jest Krzyż Pola, pochodzący najprawdopodobniej z młyna do mielenia tych rud, który stał u wylotu doliny. Później wydobywano tu rudy żelaza, przetapiane następnie w Starych Kościeliskach.
Dolina Pyszniańska była jedna z tras prowadzących na drugą stronę Tatr. Przez Pyszniańską Przełęcz przeprawiali się zbójnicy, myśliwi, pasterze i przemytnicy, a w czasie II wojny światowej kurierzy tatrzańscy. Ich przygody opisuje S. Zieliński w książce W stronę Pysznej. Było tutaj schronisko turystyczne, z którego podczas II wojny światowej często korzystali partyzanci. Spalone zostało przez Niemców.
Dawniej cała dolina była wypasana, a w I połowie XX wieku była bardzo popularnym terenem zjazdowym dla narciarzy, szczególnie jej część zwana Siwymi Sadami. Znajdowała się tutaj Hala Pyszna, stykająca się w dolnej części z Halą Smreczyny. Po zaprzestaniu w 1957 r. wypasu i utworzeniu tu ścisłego rezerwatu przyrody Tomanowa-Smreczyny, hale te niemal całkowicie zarosły lasem, a w wyższych partiach kosodrzewiną. Tylko najwyższe partie, powyżej kosodrzewiny utrzymały swoją trawiastą murawę.
Obecnie znajduje się tutaj największy w Tatrach obszar górnoreglowych lasów świerkowych i ostoja zwierząt nie niepokojonych przez ludzi. Niemal cały ten obszar bowiem wyłączony jest z ruchu turystycznego. Dla turystów udostępniony jest tylko czarny szlak turystyczny prowadzący do Smreczyńskiego Stawu, cały czas biegnący przez ścisły rezerwat przyrody. Samą dolinę można obserwować z góry, z zielonego szlaku turystycznego od Iwaniackiej Przełęczy poprzez Siwą Przełęcz na przełęcz Liliowy Karb.
