Generał
Z Wikipedii
Generał - wysoki oficerski stopień wojskowy, a także grupa stopni generalskich. Nazwa pochodzi z łacińskiego generalis (główny, nadrzędny) i oznaczała początkowo głównego dowódcę wojska lub konkretnego rodzaju broni.
Stopień ten, wprowadzony do obiegu w XVI wieku we Francji, występuje w podobnym brzmieniu w większości armii świata. Później generał stał się zwykłym stopniem wojskowym, podzielono go też na kilka - cztery do pięciu stopni. W części państw poszczególne stopnie generalskie są najwyższymi stopniami wojskowymi, w części wyższym stopniem jest jeszcze marszałek. Oprócz wojsk lądowych, stopień generała został przejęty przez lotnictwo, natomiast odpowiednikiem generała w marynarce wojennej jest admirał. Termin "generał" używany jest zarówno jako nazwa konkretnego stopnia generała, jak i jako ogólne określenie stopni generalskich.
W Polsce termin pojawił się od XVII wieku, początkowo jako stopień dowódczy wojsk zaciężnych, później także na oznaczenie dowódców artylerii.
Spis treści |
[edytuj] Generał w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Generał – początkowo dowódca określonego rodzaju wojsk:
- Generał artylerii (łac. generalis artileriae magister) ustanowiony przez Władysława IV dla Korony w 1637 r., dla Litwy w 1638 r. Początkowo powoływany na czas określonej wojny istniał już w XVI wieku, po raz pierwszy w bitwie pod Obertynem w 1531 r. zw. starszym nad armatą. W 1539 r. dowództwo artylerii powierzono hetmanowi polnemu, również w tym czasie niestałemu, potem jednak powrócono do pierwotnej koncepcji generała artylerii. Podczas konfederacji gołąbskiej domagano się kadencji dwuletniej dla generała artylerii, jednak urząd pozostał dożywotni. Generał artylerii podlegał hetmanowi wielkiemu, a od 1775 r. Departamentowi Wojskowemu Rady Nieustającej. Zwierzchnik wszystkich zbrojowni i arsenałów, prochowni i odlewni dział (ludwisarni), odpowiedzialny za zaopatrzenie armii i arsenałów w armaty, proch, amunicję, rejestry zaopatrzenia, organizowanie zaprzęgów i taboru artylerii oraz szkolenie artylerzystów. W czasie wojny nierzadko zlecano mu dowództwo innej broni, samodzielnych grup wojska albo członków szyku marszowego lub bojowego. Dysponował funduszem, z którego rozliczał się przed hetmanem. Generał koronny z wydatków wyliczał się też na każdym sejmie, litewski od 1717 r. przedkładał rachunki Trybunałowi Radomskiemu. Nie obejmowały generałów incompatibilitates, nie mogli jedynie sprawować innego urzędu wojskowego. Podwładnymi generała artylerii byli cejgmistrze.
- Generał piechoty pojawił się w latach 1651-1656.
- Generałowie inspektorzy – dla ogólnego dozoru jazdy i piechoty: dwóch dla Korony i dwóch dla Litwy, mianowani przez hetmana wielkiego, który wyznaczał im pensję. Pojawili się w pierwszej połowie XVIII wieku za panowania Augusta III. Zadaniem generałów inspektorów były objazdowe wizytacje wszystkich pułków i składanie raportów hetmanowi. Od 1775 r. podlegali Departamentowi Wojskowemu Rady Nieustającej, który zniósł wprawdzie generała litewskiego, lecz pozostałych podniósł w hierarchii przed generałów artylerii i wprowadzając ich do swych sądów.
- Generał prowiantmagister (lata 70. XVII wieku).
- Generał chirurg wojskowy (początkowo urząd niestały, lata 70. XVII wieku)
- Generał audytor (1673 r. – doradca hetmana w sprawach sądowych dla wojsk cudzoziemskiego autoramentu.
Generał – dowódca wyższych jednostek wojskowych, początkowo w cudzoziemskim autoramencie, najpierw w piechocie i dragonii:
- generał majorowie
- generałowie lejtnanci (od końca XVII w.) starsi od generał majorów.
W czasach stanisławowskich generałowie lejtnanci byli dowódcami dywizji, a generał majorowie ich zastępcami, zaś dowódcy brygad kawalerii narodowej – brygadierzy – zostali zrównani z generał majorami. Istnieli też generał majorowie ziemiańscy, którzy dowodzili pospolitym ruszeniem swojej ziemi (powiatu).
W 1790 r. wraz z ożywieniem urzędu pisarzy polnych otrzymali oni stopień generała lejtnanta, najwyższy z wówczas istniejących.
Członkami sztabu generalnego w dobie I Rzeczypospolitej byli ludzie sprawujący następujące urzędy wojskowe (odpowiadające częściowo funkcji generała): hetman wielki koronny, hetman wielki litewski, hetman polny koronny, hetman polny litewski, strażnik wielki koronny i strażnik wielki litewski, strażnik polny koronny i strażnik polny litewski, pisarz polny koronny i pisarz polny litewski, oboźny wielki koronny i oboźny wielki litewski, oboźny polny koronny i oboźny polny litewski oraz regimentarze.
Poza wojskowością pojęcia generał w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej używano także na określenie instytucji i urzędów cywilnych.
[edytuj] Generał w okresie zaborów
W okresie Księstwa Warszawskiego istnieli generałowie dywizji i generałowie brygady dowodzący jednostkami (dywizje, brygady) złożonymi z jednego rodzaju wojska.
W Królestwie Polskim funkcjonował ponadto stopień generała broni, przy czym generał jazdy był starszy od generała piechoty (nie było generała artylerii).
[edytuj] We współczesnym Wojsku Polskim
We współczesnym Wojsku Polskim istnieją cztery stopnie generalskie w wojskach lądowych i lotnictwie, przeznaczone dla najwyższych dowódców z tych korpusów osobowych:
 |
generał (dawniej generał armii) |
 |
generał broni |
 |
generał dywizji |
 |
generał brygady |
W marynarce wojennej odpowiadają im stopnie admiralskie.
Insygniami generała są gwiazdki na pagonach (odpowiednio od jednej do czterech) i wężyk generalski (tak na pagonach, jak i na otoku), lampasy na spodniach, a także proporczyk generalski.
Obecnie w Wojsku Polskim służy około 100 generałów.
[edytuj] Stopnie generalskie w innych armiach
[edytuj] Odpowiedniki polskich stopni generalskich w innych armiach
| państwo | generał brygady | generał dywizji | generał broni | generał (generał armii) | - - | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Bułgaria | генерал-майор | генерал-лейтенант | генерал-полковник | генерал | brak | |
| Chiny | Shao Jiang | Zhong Jiang | Shang Jiang | brak | brak | |
| Chorwacja | stožerni brigadir[1] | general bojnik | general pukovnik | general zbora | brigadni general | |
| Czechy | brigádní generál | generálmajor | generálporučík | armádní generál | brak | |
| Francja | Général de Brigade[2] W lotnictwie:Général de Brigade Aérien |
Général de Division Général de Division Aérien |
Général de Corps d´Armée[3] Général de Corps Aérien |
Général d´Armée Général d´Armér Aérien[4] |
brak | |
| Grecja | Taxiarchos | Ypostratigos | Antistratigos | Stratigos | brak | |
| Hiszpania | General de brigada | General de divisón | Teniente general | General de Ejército | Capitán general | |
| Izrael | Tat-Aluf[5] | Aluf[6] | Rav-Aluf[7] | brak | brak | |
| Japonia | rikushōho[8] | rikushō | rikujō bakuryōchō | brak | brak | |
| Kuba | General de Brigada | General de División | General de Cuerpo de Ejército | General de Ejército[9] | brak | |
| Litwa | Brigados generolas | Generolas majoras | Generolas leitenantas | brak | brak | |
| Meksyk | General de brigadier | General de brigada | General de division | General de army | brak | |
| Niemcy | Brigadegeneral | Generalmajor | Generalleutnant | General[10] | brak | |
| Norwegia | Brigadier[11] | Generalmajor | Genralløytnant | General | brak | |
| Rosja | генерал-майор | генерал-лейтенант | генерал-полковник | генерал армии | brak | |
| Rumunia | General de brigada | General de divizie | General de corp de armata | General de armata | brak | |
| Szwajcaria | Brigadier[12] | Divisionar | Korpskommandant | General | brak | |
| Szwecja | Brigadgeneral | Generalmajor | Generallöjtnant | General | brak | |
| Turcja | Tuğgeneral | Tümgeneral | Korgeneral | Orgeneral[13] | brak | |
| Ukraina | Генерал-майор | Генерал-лейтенант | Генерал-полковник | brak | Генерал армії України[14] | |
| Wielka Brytania | Brigadier[15] | Major General[16] | Lieutenant General[17] | General[18] | brak[19] | |
| Węgry | Dandártábornok | Vezérőrnagy | Altábornagy | Vezérezredes | brak | |
| Włochy | Generale di brigata[20] | Generale di divisione | Generale di corpo d´armata | Generale di corpo d´armata con incarichi speciali[21] | Generale[22] |
[edytuj] Stany Zjednoczone
W Siłach Zbrojnych Stanów Zjednoczonych stopnie generalskie są używane przez Armię, Korpus Piechoty Morskiej i Siły Powietrzne.
| Oryginalna nazwa stopnia | Tłumaczenie nazwy | Liczba gwiazdek | Polski odpowiednik |
|---|---|---|---|
| General of the Armies[23] | generał armii | ****** (nieoficjalnie) | nie ma |
| General of the Army[24] | generał armii | ***** | marszałek |
| General | generał | **** | generał |
| Lieutenant General | generał porucznik | *** | generał broni |
| Major General | generał major | ** | generał dywizji |
| Brigadier General | generał brygadier | * | generał brygady |
[edytuj] Przypisy
- ↑ Chorwacki brygadier (brigadir) ma trzy "plecionki", będące odpowiednikami gwiazdek - o jedną więcej niż pułkownik (pukovnik); natomiast stožerni brigadir ma jedną i trzy generalskie sznury.
- ↑ Général de Brigade ma dwie gwiazdki, brak jednogwiazdkowego generała.
- ↑ Cztery gwiazdki.
- ↑ Pięć gwiazdek.
- ↑ Skrzyżowany kłos i miecz.
- ↑ Skrzyżowany kłos i miecz i jeden liść winorośli.
- ↑ Skrzyżowany kłos i miecz i jdwa liście winorośli.
- ↑ Dwa kwiaty chryzantemy (?), brak odpowiednika jednogwiazdkowego generała.
- ↑ Stopniem wyższym od kubańskiego czterogwiazdkowego generała (General de Ejército) jest odmiennie oznaczony Comandante en Jefe - komendant i szef - odpowiednik marszałka.
- ↑ Cztery romby.
- ↑ Norweski brygadier jest jednogwiazdkowym generałem.
- ↑ Szwajcarski brygadier jest jednogwiazdkowym generałem.
- ↑ Stopniem wyższym od tureckiego czterogwiazdkowego generała (Orgeneral) jest odmiennie oznaczony (brak gwiazdek, złote epolety) Maresal - marszałek.
- ↑ Generał armii Ukrainy, mimo nazwy, ma oznaczenia typowe dla marszałka: jedna gwiazdka - większa od generalskich, na wzór marszałkowskiej z czasów ZSRR, i złoty tryzub w złotym wieńcu.
- ↑ Stopień brygadiera ("Brigadier": korona i trzy romby) ma oznaczenie analogiczne do pułkownika ("Colonel": korona i dwa romby) mimo to wg klasyfikacji NATO brytyjski brygadier odpowiada generałowi brygady, OF-6.
- ↑ Romb, skrzyżowany pałasz i laska marszałkowska (głównodowodzącego).
- ↑ Korona, skrzyżowany pałasz i laska marszałkowska (głównodowodzącego).
- ↑ Korona, romb, skrzyżowany pałasz i laska marszałkowska (głównodowodzącego).
- ↑ Najwyższy stopień to Fileld Marshal (marszałek polny) o odmiennym oznaczeniu. W lotnictwie występują następujące stopnie odpowiadające stopniom generalskim (oznaczane dwoma szerokimi czarnymi paskami rozdzielonymi szerokim srebrnym): Air Commodore, Air Vice-Marshal, Air Marshal, Air Chief Marshal, Marshal of the Royal Air Force (marszałek lotnictwa).
- ↑ We włoskich wojskach lądowych między pułkownikiem a generałem brygady ("Generale di brigata") występują jeszcze dwa stopnie: colonello comandante di corpo i colonnello che grado superiore ('pułkownik tymczasowo w randze generała brygady')
- ↑ Trzy gwiazdki plus czwarta w czerwonej obwódce.
- ↑ Cztery białe gwiazdki.
- ↑ stopień wojsk lądowych, Siły Powietrzne i Korpus Piechoty Morskiej odpowiednika nie mają. Tytuł ten w historii otrzymali tylko Jerzy Waszyngton (pośmiertnie) i John Pershing. Nie istnieją oficjalne oznaczenia stopnia.
- ↑ stopień wojsk lądowych, w lotniczy odpowiednik to General of the Air Force, piechota morska odpowiednika nie ma.
