Komes

Z Wikipedii

Komes - (łac. comes) pierwotnie dostojnik w okresie cesarstwa rzymskiego skupiający władzę administracyjną i wojskową wyznaczonego okręgu.

W Europie zachodniej - hrabia, czyli zwierzchnik hrabstwa (okręgu). W Polsce tytuł panów lennych w okresie feudalnym (możnowładców). W pewnym okresie historycznym odpowiednikiem polskim tej nazwy był też prawdopodobnie żupan, u niektórych Słowian, na Węgrzech i w Rumunii naczelnik okręgu (komitatu) czyli hrabstwa.

Z czasem tytuł comesa przerodził się w Europie w dziedziczny arystokratyczny tytuł hrabiego.

[edytuj] Komes w Polsce

W średniowiecznej Polsce wykształciła się warstwa możnowładcza skupiająca w swych rękach rozliczne urzędy i dobra ziemskie, będąca jakoby bezpośrednimi poddanymi władcy. Źródła pisane wieków średnich w Polsce wyróżniają wyraźnie dwie grupy rycerstwa (szlachty). Jedną z nich jest możnowładztwo (magnates, proceres), drugą jest ogół rycerstwa (milites). Przedniejsi z możnowładców wskutek kontaktów ze społeczeństwami z zachodu Europy nosili wzorem tamtejszych panów tytuły komesów (comes, comites) i nie było to związane ze sprawowaniem zarządu okręgu, jak miało to miejsce w Europie zachodniej. Jak podaje profesor Bardach: była to grupa zamknięta i należało się do niej w zasadzie z tytułu urodzenia, a więc dziedzicznie. Należy odróżnić komesów od baronów (barones). Tym drugim terminem w Polsce określano radę książęcą i wyższych urzędników - przeciwnie do praktyki w Europie zachodniej, gdzie baronami określano alodialnych panów (np. niemieccy Freiherr).

Kres rozwarstwieniu szlachty na komesów i ogół rycerstwa położyła późniejsza polityka społeczna książąt piastowskich, a formalnie przypieczętowała to konstytucja 1638 roku, która zakazywała używania w Polsce tytułów - z wyjątkiem enumeratywnie wymienionych tytułów książęcych rodzin pochodzących z Wielkiego Księstwa Litewskiego (kniaziów).

Mimo to wiele rodzin arystokratycznych mogących się poszczycić pochodzeniem od wczesnośredniowiecznego możnowładztwa nawiązywało i nawiązuje do komesowskiej genezy swego rodu.

W niektórych opracowaniach (tłumaczeniach z łaciny) wyraz comes przekładany jest jako książę. Jest to podobny błąd merytoryczny, jak przekładanie angielskiego tytułu earla jako księcia, zamiast hrabiego.

Istniała też w średniowiecznej Polsce godność palatyna (comes palatinus) odnosząca się do zarządcy dworu, sprawującego także pod nieobecność władcy (dzielnicowego księcia) funkcje sądownicze. W tłumaczeniach z łaciny zastępowana np. zwrotami: komes wrocławski, komes krakowski itp. Godność palatyna utożsamiano często z funkcją wojewody. W Niemczech palatyn (Pfalzgraf) z cesarskiego urzędnika stał się stopniowo panem feudalnym o randze księcia. Nadawany przez Stolicę Apostolską tytuł Comes Palatinus Lateraneum - jest powszechnie tłumaczony jako tytuł hrabiowski.