Mitologia Słowian

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Mitologia słowiańska to zespół wierzeń i mitów dawnych Słowian zaliczany do systemu religii politeistycznych z akcentami panteistycznymi.

Słowiański posąg "Światowid ze Zbrucza"

Wierzenia te są słabo zachowane w źródłowej tradycji pisanej, gdyż w trakcie wprowadzania wśród Słowian chrześcijaństwa zostały one w większości zniszczone przez misjonarzy wspieranych zbrojnie przez władze państwowe. Wiele wzmianek, jakie mamy na ten temat, pochodzi z zapisków chrześcijańskich kronikarzy i misjonarzy, którzy najczęściej odnosili się do opisywanych wierzeń z pogardą. Wcześniej zaś wszelką wiedzę przekazywano głównie ustnie czym zajmowali się szczególnie dbający o jej zachowanie Żercy oraz starsi rodu. Informacje na temat mitologii Słowian czerpie się w dużej mierze z tradycji ludowej. Faktycznie jednak nie można mieć pewności czy obecnie znana mitologia pokrywa się z rzeczywistością (głównie ze względu na wspomniany deficyt źródeł pisanych).

Wbrew powszechnej opinii chrystianizacja wcale nie przebiegała sprawnie ani bezproblemowo. Po roku 1031 nastąpiła w Polsce tak zwana reakcja pogańska, czyli trwające w niektórych zakątkach Polski aż kilkadziesiąt lat, powstanie ludowe przeciw władzy królewskiej i kościelnej. Powstanie zostało ogólnie zdławione przez Kazimierza Odnowiciela za pomocą zbrojnych rycerzy cesarza niemieckiego. Przystąpiono wówczas do energicznego zwalczania kultu pogańskiego, niszczenia świątyń, posągów, a także dowodów pisemnych. Innymi słowy, specyficzny brak źródeł jest spowodowany historią, czyli mniej lub bardziej gwałtowną chrystianizacją danego kraju.

Tak jak i w reszcie pogańskiej Europy, na miejscach gontyn (kącin) zostały pobudowane kościoły, ludność została masowo ochrzczona, a wiedźmy i wiedźmini - Żercy - zgładzeni, jeśli nie udało im się uciec lub zakamuflować. Święte gaje i drzewa wycięto, posągi zniszczono. Huczne święta pogańskie, odzwierciedlające cykle przyrody, starano się zastąpić świętami kościelnymi. Dlatego np. przesilenie letnie, Noc Kupały, zostało oficjalnie przemianowane na święto Jana Chrzciciela, chociaż nic nie wskazuje na to, że urodził się on akurat w tym czasie.

Powszechnie przyjmuje się, iż chrystianizacja ziem polskich trwała aż do początków XIII w. jednak liczne wzmianki szczególnie w źródłach chrześcijańskich, odnotowują silne ślady pogaństwa aż do XVII wieku. W okresie późniejszym, wierzenia etniczne zachowały się przede wszystkim w baśniach, pieśniach i przekazach ustnych w tradycji ludowej. Po obrzędach pogańskich pozostały też mimo wszystko bogate obrzędy ludowe, których Kościołowi chrześcijańskiemu nie udało się wykorzenić. Bóstwa i stworzenia mitologiczne zostały za to zdegradowane do roli demonów i przejawów szatana, czyli starożytnego zła czczonego przez ciemnych i nieokrzesanych przodków. Najstaranniej wyklęte były bóstwa związane ze swobodną seksualnością - uznawaną przez Kościół za jedną z głównych przyczyn grzechu. W celu zachowania jak najwięcej z wierzeń etnicznych w sukurs etnologom i etnografom przyszli językoznawcy oraz szeroko rozumiana archeologia.

Tak, jak różni się historia krajów i plemion słowiańskich, tak może się również wydawać, że różni się ich mitologia. W rzeczywistości są to zazwyczaj szczegóły nazewnictwa, polegające na różnicach międzyjęzykowych (np. Rodzanice po bułgarsku nazywają się Sudjenice). Mitologia słowiańska jest starsza od zjednoczenia poszczególnych plemion w centralnie rządzone kraje.

Badacze ustalili, że wierzenia słowiańskie, podobnie jak i wierzenia innych kultur przedchrześcijańskich, odzwierciedlały trzy aspekty:

Konflikt i współpraca Światła z Ciemnością –: słowiańskie bóstwa i stworzenia miewały równocześnie pożyteczne i twórcze, oraz destrukcyjne pola działania (np. Jaryło, jednocześnie bóg wiosny i śmierci) - tak jak przyroda (co się urodzi, musi też umrzeć, ale co umrze, również się odrodzi). Ta wielofunkcyjność została wykorzystana przez Kościół do określenia chrześcijaństwa jako dobra i światła, a wszystkich wcześniejszych wierzeń jako złej ciemności, którą należy unicestwić.
Kult zmarłych i przodków –: bogactwo skomplikowanych rytuałów pogrzebowych wskazuje na rozbudowany szamanizm i kontaktowanie się Słowian z zaświatami.
Bóstwa żywiołów –: personifikacje wszechmocnej przyrody, od której łaski zależało przeżycie człowieka; przepowiadanie pogody mogło się równać z przepowiadaniem losu całej społeczności.

Wierzenia Słowian zakładały, że człowiek jest składnikiem przyrody i zawiera w sobie jednocześnie welę, siły twórcze i destrukcyjne. Dla Słowian nie istniała pozagrobowa kara za grzechy (szczególnie dziedziczonym po kimś) i nagroda za dobre uczynki w sensie w jakim jest to przyjęte np. w chrześcijaństwie. Znaczenie miał natomiast bilans uczynków dobrych i złych. Wierzono, że to jakie życie człowiek wiódł na ziemi, takie też czeka go po śmierci - jeśli żył godnie i prawie, czeka go chwała i wieczna pamięć w Nawii, jeśli był nikczemny i podły - w zaświatach będzie pełzał niczym robak. Za pewne czyny (niekoniecznie własne) można było natomiast zostać ponownie zesłanym na ziemie: pod postaciami zjaw, istot półdemonicznych lub zwierząt - w celu odkupienia win lub w celu ujawnienia prawdy odnośnie jakiegoś tragicznego zdarzenia (np. zabójstwa, którego padło się ofiarą). Wierzenia te znalazły swoje odbicie w tzw. święcie Dziadów.

Kulturowe dziedzictwo mitologii Słowian zapisane w tradycji ustnej - w opowieściach mitycznych, w baśniach, podaniach i legendach, w niezwykłych skojarzeniach poetyckich - oddziałuje do dziś na przeżycia i poznanie człowieka. Współcześnie bezpośrednio do wierzeń i mitologii Słowian odwołują się prawnie zarejestrowane w Polsce związki wyznaniowe takie jak Rodzimy Kościół Polski czy Zrzeszenie Wiary Rodzimej.

[edytuj] Byty nadnaturalne

[edytuj] Kosmogonia

[edytuj] Mity

Stworzenie świata według Słowian
Mit o zwalczeniu chaosu
Mit o mlecznej drodze

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

[edytuj] Bibliografia

Aleksander Brückner, Starożytna Litwa. Ludy i bogi, Pojezierze 1985
Aleksander Brückner, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1985
Aleksander Gieysztor, Mitologia Słowian
Henryk Łowmiański, Religia Słowian i jej upadek (w. VI - XII), Warszawa 1986.
Andrzej M. Kempiński, Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Iskry 2001
Andrzej Kokowski, Starożytna Polska 2005
Artur Kowalik, Kosmologia dawnych Słowian, Kraków 2004
Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian, Kraków 1929-39.
Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998
Andrzej Szyjewski, Religia Słowian, WAM, 2004, ISBN 83-7318-205-5