Plan Pabsta
Z Wikipedii
Plan Pabsta - nazistowski plan wybudowania Hali Kongresowej NSDAP (niem. Parteivolkshalle) w miejscu Zamku Królewskiego w Warszawie, który miał zostać zburzony z polecenia Adolfa Hitlera[1], autorstwa niemieckiego architekta Friedricha Pabsta, wykonany w 1942 - będący obok innych projektów elementem polityki nazistowskiej w stosunku do stolicy Polski w latach 1939-1945.
Z uwagi na fakt iż Pabst był od 1939 naczelnym architektem miasta Warszawy i projektował także modelowe osiedla dla Niemców rozmieszczone wokół centrum miasta, nazwą Plan Pabsta lub tzw. Plan Pabsta niesłusznie określano inne, wcześniejsze niemieckie projekty urbanistyczne z 1940, autorstwa nazistowskich architektów Huberta Grossa i Otto Nurnbergera, przewidujące zburzenie większości zabudowy Warszawy[2][3] i zamienienia jej w prowincjonalne miasto[4], służące Niemcom w charakterze ogromnego węzła komunikacyjnego[5] i ośrodka w którym zamieszkiwała by niemiecka elita i grupa polityczna (niem. Ortsgruppe), licząca ok. 40 000 ludzi[6], zarządzająca podbitymi przez III Rzeszę terenami na wschodzie.
Obecnie ustalenie rzeczywistego zasięgu tzw. Planu Pabsta, w wielu źródłach historycznych odnoszącego się umownie do całości zamierzeń nazistowskiej urbanistyki w Warszawie w latach 1939-1945, jest problematyczne - projekty niemieckie odnośnie Warszawy były wielokrotnie korygowane i przekształcane w latach okupacji, co uniemożliwia precyzyjną ocenę zasięgu tych zamierzeń.
Oryginał Planu Pabsta wraz z dokumentacją znajduje się obecnie w Archiwum Państwowym miasta stołecznego Warszawy.
Spis treści |
[edytuj] Założenia urbanistyczne z 1940
Po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie 28 września 1939, Friedrich Pabst, ówczesny kierownik Urzędu Budownictwa Rzeszy, został mianowany 1 października 1939 naczelnym architektem miasta Warszawy. Na polecenie Generalnego Gubernatora Hansa Franka, który uzyskał aprobatę Adolfa Hitlera[7] odnośnie planów w stosunku do Warszawy, w szczególności w kwestii nieodbudowywania miasta - w grudniu 1939 przystąpiono do opracowywania planów zniszczenia większośći powierzchni zabudowanej metropolii i przekształcenia jej w podrzędny ośrodek tranzytowy. Z polecenia niemieckiego prezydenta Warszawy, Oskara Dengla, projekt przygotował nazistowski architekt Hubert Gross, sprowadzony z Würzburga.
Planowanemu nowemu ośrodkowi miejskiemu miano nadać nazwę "Nowe niemieckie miasto Warszawa" (niem. Die Neue deutsche Stadt Warschau). Plan przewidywał dwa etapy, planowe wyburzanie miasta nazywane eufemistycznie "rozbiórką polskiego miasta" (niem. Der Aubbau der Polen Stadt) oraz "budowę miasta niemieckiego" (niem. Der Aufbau der Deutschen Stadt). Planowano również dziesięciokrotnie zmniejszyć liczbę mieszkańców do 100 tys.[8] lub 130 000 osób (przed wojną Warszawa liczyła ok 1,3 miliona ludności), na Pradze miał znajdować się obóz dla ok. 30 tys. ludności polskiej[9] lub, jak podają inni autorzy 80 000 niewolniczej ludności polskiej[10].
Dodatkowo realizowano inne projekty których celem była zmiana charakteru i przeznaczenia Warszawy, docelowo zamierzano stopniowo przekształcić miasto w ośrodek produkcyjny na potrzeby armii niemieckiej - od września 1940 do czerwca 1941 administracja nazistowska Warszawy realizowała tzw. plan Otto[11], który miał na celu rozbudowę infrastruktury zbrojeniowej, głównie fabryk broni i węzła kolejowego oraz budowę nowych koszar dla Wehrmachtu. Plan ten był jedną z wielu korekt pierwotnych założeń tzw. planu Pabsta - opartego na projektach Grossa i Nurnbergera, zmierzających do stopniowego zniszczenia miasta Warszawy.
[edytuj] Nowe niemieckie miasto Warszawa
Projekt ten był częścią większego nazistowskiego założenia przesiedleńczo-germanizacyjnego, Generalnego Planu Wschodniego[12]. W celu realizacji projektu Niemcy zamierzali wysiedlić większość ludności Warszawy do obozów koncentracyjnych, poddawać ich eksterminacji w kompleksie obozowym KL Warschau[13] funkcjonującym od 1943 na lewobrzeżnej części miasta, oraz wyburzyć ok. 95 % zabudowy[14] stolicy. Zamierzano pozostawić ul. Krakowskie Przedmieście, przemianowując ją na Siegestrasse oraz ul. Aleje Jerozolimskie, której nadano by nazwę Bahnhofstrasse. Stare Miasto w Warszawie zamierzano pozostawić jako dowód rzekomej "ciągłości niemieckiego osadnictwa"[15][16][17] na wschodzie. Z kolei Plac Piłsudskiego przy Pałacu Saskim zostałby zamieniony na Plac Adolfa Hitlera (niem. Adolf Hitler Platz), a Belweder na jego rezydencję.[18]
W wyburzonym centum stolicy Polski zamierzano postawić monumentalne budowle nazistowskie, w charakterystycznym stylu spełniającym wymogi nazistowskiej architektury stworzonej przez Alberta Speera, określanej jako uproszczony klasycyzm, m. in.:
- Hala Ludowa lub Hala Kongresowa NSDAP (niem. Volkshalle lub Parteivolkshalle) - zaprojektowana przez Friedricha Pabsta, ogromny budynek nakryty kopułą miał powstać w miejscu wysadzonego w powietrze Zamku Królewskiego w Warszawie - decyzję o zniszczeniu zamku podjął osobiście Adolf Hitler już w listopadzie 1939 (po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie 28 września 1939).
- Pomnik Germanii, statua która miała stanąć w miejscu kolumny Zygmunta, mająca podobne rozmiary, wzorowana na podobnym obiekcie znajdującym się wówczas w dolinie Renu, w mieście Rüdesheim - tzw. Niederwald Germania lub Niederwalddenkmal [1].
- Kompleks nazwany "zabudową przyczółka mostu miejskiego" (niem. Brückenkopfbebauung an der Stadtbrücke) - budowla miała być postawiona w miejscu ówczesnego Mostu Kierbedzia u wylotu z lewobrzeżnej części Warszawy w kierunku wschodnim i wkomponować się w ciąg architektoniczny zabudowań Hali Ludowej.
- Kompleks zwany Gauforum - wystawiony jako miejsce narodowosocjalistycznego kultu i identyfikacji kompleks budynków partyjnych NSDAP wraz z górującą nad otoczeniem wieżą i placem masowych zgromadzeń - projekt autorstwa Huberta Grossa.
- Osiedla mieszkaniowe dla członków SS i SA, każde składające się z 2 domów dla młodzieży z Hitlerjugend, szkoły, oraz budynków mieszkalnych dla niemieckiej elity (niem. Ortsgruppenhaus) - planowano wybudowanie 10 takich kompleksów w okręgu usytuowanym wokół centrum, z precyzyjną siatką ulic rozmieszczonych prostopadle bądź równolegle i domach w formie kwadratów lub prostokątów.
- Obiekt koszarowy Zitadelle wystawiony na bazie Cytadeli Warszawskiej (planowano zachować jedynie mury zewnętrzne fortyfikacji).
Docelowo realizacja projektu miała na celu dziesięciokrotne zmniejszenie powierzchni zabudowy Warszawy do 6 kilometrów kwadratowych w lewobrzeżnej części i 1 kilometra kwadratowego na Pradze - planowano wybudowanie nowego Dworca Centralnego i wybudowanie Dworca Towarowego w prawobrzeżnej części miasta, a także Stadionu nad Wisłą, dzielnicy willowej dla elity niemieckiej na południe od miasta oraz przebudowę Portu Praskiego.
[edytuj] Opinie urbanistów
W opinii autorów raportu opracowanego na zlecenie Prezydenta Warszawy z 2004, pt. "Straty wojenne Warszawy 1939-1945. Raport" [2], m.in. architekta, prof. Krzysztofa Pawłowskiego, członka Międzynarodowej Rady Zabytków i Miejsc Zabytkowych - plan zniszczenia Warszawy z 1940 "(...) należy do najhaniebniejszych dokumentów w dziejach cywilizacji europejskiej"[19].
[edytuj] Bibliografia
- Praca zbiorowa "Straty wojenne Warszawy 1939-1945. Raport" Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004
- Stanisław Jankowski, Adolf Ciborowski "Warszawa 1945 i dziś", Wydawnictwo Interpress, Warszawa, 1971
- Praca zbiorowa "Plan generalny Warszawy", Prezydium Rady Narodowej miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 1965
- Niels Gutschow, Barbara Klain "Urbanistyka Warszawy w latach 1939-1945", Wydawnictwo Deutscher Werkbund e.V., Frankfurt nad Menem, 1995
- Marian Marek Drozdowski, Marian Zahorski "Historia Warszawy", Wydawnictwo Jeden Świat, Warszawa, 2004
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Przypisy
- ↑ Decyzję tę podjął Adolf Hitler w listopadzie 1939, jednak ostateczne zniszczenie Zamku Królewskiego nastąpiło dopiero pod koniec 1944, po upadku powstania warszawskiego
- ↑ " (...) niewiarygodna koncepcja zburzenia milionowego miasta i wzniesienia na jego miejsce nowego (...) zamysł tego planu (...) jego konsekwencji (...) polegających na wymuszaniu kolejnych masowych wyburzeń całych dzielnic miasta...": Praca zbiorowa "Straty wojenne Warszawy 1939-1945. Raport" Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004
- ↑ Marian Marek Drozdowski, Marian Zahorski "Historia Warszawy", Wydawnictwo Jeden Świat, Warszawa, 2004 str. 322
- ↑ " (...) w ślad za tym szły z najwyższego szczebla decyzje polityczne. "Führer życzy sobie, aby Warszawa spadła do rzędu miast prowincjonalnych" - zapisał w swoim dzienniku Hans Frank w lipcu 1940 roku...": Praca zbiorowa "Straty wojenne Warszawy 1939-1945. Raport" Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004
- ↑ "(...) sieć kolejowa łącząca Warszawę z całym krajem ma być zniszczona i zastąpiona tranzytowymi liniami kolejowymi i autostradami biegnącymi z zachodu na wschód" : Stanisław Jankowski, Adolf Ciborowski "Warszawa 1945 i dziś", Wydawnictwo Interpress, Warszawa, 1971 str. 23
- ↑ " (...) wielkość tzw. Ortsgruppe ustalają nieco później przepisy organizacyjne NSDAP: "1 500 rodzin przeciętnie czteroosobowych, a więc 6 000 mieszkańców". Jej infrastruktura ogranicza się do dwóch domów Hitlerjugend, dwóch szkół i ośrodka zwanego "Ortsgruppenhaus". Ponieważ "nowe niemieckie miasto" liczy 10 takich komórek po jednej szkole i jednym domu Hitlerjugend, można przyjąć, że liczba jego mieszkańców nie miała przekraczać 30-40 000" - cytat: Aleksandra Polisiewicz "Wartopia I. Berlin518. Moskwa 1122", katalog wystawy, str. 45. (na podstawie Niels Gutschow, Barbara Klain "Urbanistyka Warszawy w latach 1939-1945", Wydawnictwo Deutscher Werkbund e.V., Frankfurt nad Menem, 1995)
- ↑ Dziennik Hansa Franka z 4 października 1939: "Führer omówił z generalnym gubernatorem ogólną sytuację, zaaprobował jego pracę w Polsce, w szczególności zburzenie zamku w Warszawie, nieodbudowanie tego miasta, wywóz dzieł sztuki"
- ↑ Stanisław Jankowski, Adolf Ciborowski "Warszawa 1945 i dziś", Wydawnictwo Interpress, Warszawa, 1971 str. 23
- ↑ Praca zbiorowa "Straty wojenne Warszawy 1939-1945. Raport" Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004
- ↑ Stanisław Jankowski, Adolf Ciborowski "Warszawa 1945 i dziś", Wydawnictwo Interpress, Warszawa, 1971 str. 23
- ↑ Marian Marek Drozdowski, Marian Zahorski "Historia Warszawy", Wydawnictwo Jeden Świat, Warszawa, 2004, ISBN 83-8963-204-7, str. 322
- ↑ "(...) projekt dotyczący Warszawy był tylko częścią Generalnego Planu Wschód (Generalplan Ost) - zasiedlenia ludnością niemiecką terenów sięgających Wołgi i Donu. Na ziemiach polskich planuje się nowe miasta (...) według jednego wzoru" - cytat:Aleksandra Polisiewicz "Wartopia I. Berlin518. Moskwa 1122", katalog wystawy, str. 45. (na podstawie Niels Gutschow, Barbara Klain "Urbanistyka Warszawy w latach 1939-1945", Wydawnictwo Deutscher Werkbund e.V., Frankfurt nad Menem, 1995)
- ↑ "(..) Zburzenie getta i założenie obozu koncentracyjnego jest konieczne, gdyż inaczej nigdy nie osiągniemy spokoju w Warszawie (...). W każdym razie należy spowodować, aby miejsce zamieszkania 500 000 podludzi (niem. üntermenschen) absolutnie nie nadające się dla Niemców całkowicie znikło i aby miasto Warszawa z jego milionem mieszkańców, będące zawsze niebezpiecznym centrum powstania, zostało zmniejszone do tej wielkości" - rozkaz Heinricha Himmlera z dnia 16 lutego 1943: "Encyklopedia Białych Plam", Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom, 2003 tom 10
- ↑ " (...) nowy wariant niemieckiej Warszawy przewidywał pozostawienie 1/20 dotychczasowego obszaru - od Ujazdowa do Starego Miasta. Plan ten zakładał likwidację wszystkich warszawskich zabytków z wyłączeniem Belwederu (...) i Starego Miasta" - cytat: Marian Marek Drozdowski, Marian Zahorski "Historia Warszawy", Wydawnictwo Jeden Świat, Warszawa, 2004, ISBN 83-8963-204-7, str. 322
- ↑ Aleksandra Polisiewicz "Wartopia I. Berlin518. Moskwa 1122", katalog wystawy, str. 44, na podstawie Niels Gutschow, Barbara Klain, "Urbanistyka Warszawy w latach 1939-1945", Wydawnictwo Deutscher Werkbund e.V.,Frankfurt nad Menem, 1995
- ↑ Stanisław Jankowski, Adolf Ciborowski "Warszawa 1945 i dziś", Wydawnictwo Interpress, Warszawa, 1971 str. 23
- ↑ Praca zbiorowa "Straty wojenne Warszawy 1939-1945. Raport" Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004
- ↑ Marian Marek Drozdowski, Marian Zahorski "Historia Warszawy", Wydawnictwo Jeden Świat, Warszawa, 2004, ISBN 83-8963-204-7, str. 322
- ↑ "Plan ten (...) należy do najhaniebniejszych dokumentów w dziejach cywilizacji europejskiej": Praca zbiorowa "Straty wojenne Warszawy 1939-1945. Raport" Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004,
 |
Portal:Warszawa  Wikiprojekt:Warszawa Kategoria:Warszawa |
 |
