Prawo

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Portal Prawo

Ten artykuł dotyczy definicji prawa . Zobacz też: inne znaczenia.

Spis treści

1 Definicje prawa
2 Gałęzie prawa
- 2.1 Podział ze względu na metodę regulacji
- 2.2 Podział ze względu na przedmiot regulacji
3 Źródła prawa
4 Źródła polskiego prawa
5 Interpretacja tekstu prawnego
6 Nauki prawne
7 Prawo w płaszczyźnie realnej
8 Postacie zasłużone dla nauki prawa
9 Zobacz też
10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Definicje prawa

Prawo ze względu na wielość opinii jest pojęciem wyjątkowo trudnym do zdefiniowania. Dla potrzeb encyklopedii przedstawiamy kilka głównych koncepcji pojęcia prawa.

Prawo - system ogólnych i abstrakcyjnych reguł zachowania (norm prawnych) związanych genetycznie i funkcjonalnie z działalnością państwa, którego funkcje i treść określa układ sił społecznych i stopień rozwoju cywilizacji.

W ujęciu pozytywistycznym prawo jawi się jako zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne. Koncepcje prawa naturalnego podkreślają służebną rolę prawa stanowionego przez państwo w stosunku do prawa naturalnego.

Istnieje również siłowa koncepcja prawa, według której prawo to wyraz woli silniejszego.

Istnieją również koncepcje podkreślające realny wymiar prawa. Ich zwolennicy twierdzą, że prawo nie jest tym co zapisane w tekstach prawnych, ale jest faktem społecznym. Wedle nich, prawo spisane, które z pewnych względów nie obowiązuje, nie może być uznane prawem.

Powyższe definicje ujmują prawo w sposób przedmiotowy. Przeciwstawić temu spojrzeniu można prawo w ujęciu podmiotowym, czyli prawo konkretnego podmiotu (np. osoby fizycznej lub osoby prawnej, jednostki nie posiadające osobowości prawnej tzw. ułomne osoby prawne) do określonego zachowania, któremu odpowiada obowiązek nałożony na inny podmiot/podmioty. Przykładem prawa podmiotowego może być przysługujące osobie prawo własności rzeczy, któremu odpowiada obowiązek nienaruszania jego prawa przez wszystkie inne podmioty. Źródłem praw podmiotowych jest prawo w ujęciu przedmiotowym. W dalszej części hasła prawo jest rozumiane w znaczeniu przedmiotowym.

Jednakże w akademickich sporach często po prostu uważa się, że prawo jest niemożliwe do zdefiniowania i używa się definicji w odniesieniu do danej koncepcji.

[edytuj] Gałęzie prawa

Gałąź prawa stanowi podzespół norm prawnych, które ze względu na wybrane kryterium konstytuują względnie spójną całość.

[edytuj] Podział ze względu na metodę regulacji

Jednym z podziałów prawa jest podział na gałęzie przez uwzględnienie metody regulacji.

Prawo cywilne reguluje relacje między podmiotami prawa w relacji poziomej, czyli żaden z podmiotów pozostającym w stosunku prawnym nie jest władny narzucić swojej woli drugiej stronie. (cywilnoprawna metoda regulacji).
Prawo pracy reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem, a także organizacjami pracowników (związki zawodowe) metodą w zasadzie cywilnoprawną, jednak z dużym zakresem norm semiimperatywnych służących wyznaczeniu minimalnego poziomu ochrony pracownika. Zobacz też: Kodeks pracy.
Prawo karne jest zbiorem norm mających na celu eliminację zachowań aspołecznych najcięższej wagi poprzez zastosowanie sankcji kary. (karnoprawna metoda regulacji).
Prawo administracyjne reguluje relacje między podmiotami w stosunku pionowym, tj. wówczas gdy jeden z podmiotów może władczo kształtować sytuację prawną drugiego podmiotu. (administracyjnoprawna metoda regulacji).

[edytuj] Podział ze względu na przedmiot regulacji

Podziału prawa na gałęzie można także dokonać w płaszczyźnie przedmiotu regulacji danego zespołu norm. Jako przykładowe gałęzie wedle tego kryterium można wymienić:

itd.

[edytuj] Źródła prawa

Prawo wywodzi się z wielu źródeł. Podstawowym i często mylonym podziałem źródeł prawa jest podział na: źródła prawa sensu stricto (z łac. fontes iuris oriundi) i źródła poznania prawa (z łac. fontes iuris cognoscendi). Pierwszy termin – źródła prawa oznacza akty normatywne, czy też inaczej akty prawne zawierające przepisy prawa oraz tryb tworzenia takich aktów. Natomiast drugi termin – źródła poznania prawa obejmuje wszelkie materiały służące poznaniu prawa oraz wszelkie formy przekazu o prawie (dokumenty, publikacje, nawet Internet).

Ze względu na dopuszczalność istnienia różnych źródeł prawa, można wyróżnić w kulturze zachodniej dwa systemy prawne: anglosaski system common law i europejski (kontynentalny) system civil law. Podstawową różnicą między nimi (przynajmniej ze względu na źródła prawa) jest to że system common law dopuszcza tworzenie prawa przez sądy w wyniku precedensowych rozstrzygnięć. Pamiętając o tym, że również w wielu kontynentalnych systemach prawnych wyroki sądów (zwłaszcza najwyższych) mają znaczenie przy późniejszych interpretacjach prawa stanowionego (i mogą zapoczątkować jakąś "linię" orzecznictwa), zwrócić należy uwagę że wyroki sądów w systemach civil law mają jednak o wiele mniejsze znaczenie niż wyroki sądów w systemach common law. Te ostatnie bowiem tworzą prawo, a te pierwsze tylko je interpretują.

Fakt, że w systemach typu common law sądy biorą udział w tworzeniu prawa nie oznacza jednak braku wpływu normalnych demokratycznych władz na tworzenie prawa w państwach stosujących ten system. Bowiem obok prawa precedensowego (czyli właśnie common law) egzystuje również tzw. statute law czyli prawo stanowione przez organ przedstawicielski (parlament).

[edytuj] Źródła polskiego prawa

Zobacz też: polskie prawo

Źródła polskiego prawa można podzielić na źródła powszechnie obowiązujące i źródła wewnętrznie obowiązujące. Obowiązująca Konstytucja z 1997 roku do źródeł powszechnie obowiązujących zalicza Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego (z zastrzeżeniem że obowiązują one tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły).Oprócz tego Konstytucja w art. 234 przewiduje kolejny akt powszechnie obowiązujący – rozporządzenie z mocą ustawy, wydawane przez prezydenta RP, wyłącznie w ściśle określonych przez Konstytucję wypadkach. Nadto źródłami powszechnie obowiązującego prawa są przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, jeśli umowa międzynarodowa konstytuująca tę organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym. Natomiast jako źródła prawa wewnętrznie obowiązujące Konstytucja wymienia uchwały i zarządzenia Rady Ministrów. Należy przy tym podkreślić, że o ile katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest w zasadzie zamknięty i nie może być rozszerzany to katalog źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego jest otwarty i istnieją również inne akty prawne wewnętrznie obowiązujące nie wymienione w Konstytucji (okólniki, zalecenia itp.).

Kwestią kontrowersyjną jest czy w Polsce do źródeł prawa należy zaliczyć prawo zwyczajowe. Konstytucja nie zalicza prawa zwyczajowego do źródeł prawa. W doktrynie polskiego prawa konstytucyjnego przyjmuje się, że Konstytucja wymienia jedynie katalog źródeł prawa stanowionego i nie wyklucza istnienia obok prawa stanowionego prawa zwyczajowego; prawo to jednak nie może stanowić podstawy decyzji organów państwowych wobec obywateli.

[edytuj] Interpretacja tekstu prawnego

Litera prawa pisanego może być interpretowana w różny sposób, i często prawo de facto zmienia się z czasem, pomimo iż formalnie cały czas ma się do czynienia z tym samym tekstem prawa. Ewolucję taką widać na przykład w przypadku Konstytucji USA, w której wiele zapisów było reinterpretowanych w sposób, który uczynił ich odmiennym od znaczenia jakie miały one w chwili powstania – pomimo iż nie została zmieniona ich treść. Koncepcja dynamicznej (zmieniającej się w czasie) interpretacji prawa znajduje szerokie uznanie w szybko zmieniających się współcześnie realiach.

[edytuj] Nauki prawne

Nie istnieje powszechnie przyjęta klasyfikacja nauk prawnych. Najczęściej przywoływany jest podział dokonany przez tzw. szkołę historyczną, który nauki prawne dzieli na:

[edytuj] Filozofię prawa

[edytuj] Dogmatyki prawnicze

Dogmatyki prawnicze to szczegółowe nauki prawne zajmujące się konkretnymi obszarami prawa (np. nauka prawa karnego, nauka prawa cywilnego).

[edytuj] Nauki historyczno-prawne

[edytuj] Prawo w płaszczyźnie realnej

Wiele aktów prawnych nie jest w praktyce przestrzegane. Jednak przyzwolenie społeczne na ich łamanie i świadomy i celowy brak reakcji ze strony organów mających prawa te egzekwować sprawia, że można powiedzieć że reguły te nie są prawem obowiązującym w danym społeczeństwie, a ściślej, że zostały uchylone na mocy tzw. desuetudo. Jeżeli brak reakcji organów państwa nie jest świadomy (np. funkcjonariusze publicznie nie wiedzą, że dane zachowanie jest niedozwolone bądź nakazane przez prawo; albo nie podejmują działań nie dlatego, że negatywnie oceniają normę prawną, tylko dlatego, że im się nie chce) mamy do czynienia z "martwym prawem", które obowiązuje, ale po prostu nie jest przestrzegane. Tak ma się to np. z zakazem homoseksualnych stosunków płciowych w niektórych stanach USA czy zakazem rozpowszechniania utworów które są objęte prawami autorskimi które nie są już aktywnie egzekwowane (abandonware).

Występuje też sytuacja niewielkiej choć niezerowej egzekwowalności – np. w przypadku zakazu czerpania korzyści majątkowej z cudzej prostytucji czy też wymiany plików objętych prawami autorskimi w sieciach P2P.