Protestantyzm

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Protestantyzm
Główna religia	Chrześcijaństwo
Czas założenia	XVI wiek
Wyznanie macierzyste	Kościół katolicki
Założyciel	Marcin Luter
Klasyfikacja religii

Róża Lutra

Protestantyzm – odłam chrześcijaństwa, składający się z wyznań religijnych powstałych głównie na skutek ruchów reformatorskich wewnątrz Kościoła rzymskokatolickiego rozpoczętych w XVI wieku przez wystąpienie Marcina Lutra. Termin "protestantyzm" pochodzi od protestu złożonego przez luteranów 6 księstw i 14 miast w 1529 roku podczas sejmu w Spirze przeciw uchwale zabraniającej przechodzenia na luteranizm.

Spis treści

1 Wcześniejsze ruchy o charakterze protestanckim
2 Reformacja i protestantyzm
3 Protestantyzm współcześnie
- 3.1 Ewangelicyzm
- 3.2 Ewangelikalizm
4 Przypisy
5 Zobacz też

[edytuj] Wcześniejsze ruchy o charakterze protestanckim

Ze względu na dużą zbieżność głównych założeń XVI-wiecznej reformacji z postulatami wcześniejszych ruchów o podobnym charakterze, lecz występujących na mniejszą skalę, mianem protestantyzmu można określić także te przejawy jawnego przeciwstawiania się doktrynom i elementom tradycji Kościoła Rzymskiego na przestrzeni dziejów, które cechowała ta sama myśl teologiczna. Chodzi tu w szczególności o waldensów oraz husytów, których część przyłączyła się do Reformacji mając identyczne poglądy w kwestiach postrzeganych jako kluczowe dla protestantów:

przeżycie faktycznego upamiętania pod wpływem słów Ewangelii połączonego z całkowitym oddaniem swego życia Bogu oraz doświadczenie narodzenia z Ducha Świętego poświadczonego przemianą serca;
traktowanie Jezusa Chrystusa jako najbliższego i najcenniejszego przyjaciela, jedynego Mistrza, Pana i Nauczyciela, cel i esencję życia;
uznawanie wyższości słów Pisma Świętego nad tradycją katolicką, orzeczeniami soborów oraz nauczaniem duszpasterskim;
odrzucenie nieomylności poszczególnych wierzących, w tym biskupa rzymskiego (papieża);
zniesienie podziału na duchowieństwo i laikat oraz pośrednictwa kapłanów jako niezbędnego do utrzymania lub osiągnięcia zbawienia;
zaniechanie jednego lub więcej elementów kultu uznawanych za zbędne lub demoniczne (kult obrazów i podobizn, kult relikwii, kult zmarłych, kult Marii, kult Eucharystii, kult świętych miejsc, kult papieży i hierarchów kościoła itp.)

Jednocześnie jednak teologia protestancka zawsze zachowywała główne doktryny katolickie odnośnie boskości Chrystusa, jego narodzenia z dziewicy, śmierci za grzechy ludzkości, zmartwychwstania w ciele, wniebowstąpienia oraz powtórnego przyjścia. Podkreślano także konieczność łaski Bożej i Ducha Świętego do prowadzenia świętego życia.

Powyższe cechy odróżniały więc protestantów od herezji znanych w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, gdyż w zdecydowanej większości przypadków uznawali oni wyznanie wiary Soboru Nicejskiego I z 325 roku. Z tejże racji albigensów nie można traktować jako wyznania o charakterze protestanckim, jak to ma miejsce w przypadku waldensów. Z drugiej strony, charakterystyczne postulaty protestantów czynią ich całkowicie odrębnym wyznaniem od katolicyzmu rzymskiego i różnice są znacznie bardziej widoczne niż ma to miejsce w przypadku prawosławia czy anglikanizmu (chociaż anglikanizm jest powszechnie traktowany jako wyznanie protestanckie, jednakże od chwili swego powstania stał on w opozycji do wszystkich pozostałych odłamów protestantyzmu – anglikanie prześladowali zarówno katolików jak i wszelkich protestantów). Chodzi tu, między innymi, o podejście do kwestii osobistej społeczności poszczególnych wierzących z Bogiem, rolę duchowieństwa, uznawanie różnych elementów tradycji katolickiej, czy kult obrazów i zmarłych.

[edytuj] Wigilancjusz

Dzieje myśli protestanckiej są tak stare jak dzieje Powszechnego Kościoła Rzymskiego. Od chwili, gdy chrześcijaństwo przyjęło swoją upolitycznioną formę oraz specyficzną organizację pod prymatem Rzymu w obrębie kościoła katolickiego zaczęli pojawiać się ludzie, którzy sprzeciwiali się wprowadzaniu oraz narzucaniu różnego rodzaju doktryn faworyzowanych przez biskupów rzymskich.

Wigilancjusz, żyjący na przełomie IV i V wieku był prezbiterem w Akwitanii (Galia). Otwarcie sprzeciwiał się kultowi relikwii i modlitwom do zmarłych męczenników, nocnym czuwaniom w bazylikach w oczekiwaniu na działanie zmarłych świętych, skrajnemu promowaniu celibatu duchownych oraz zaniedbywaniu ubogich wierzących z Jerozolimy. Jego opinie spowodowały ostry atak ze strony Hieronima, który wyzwał go od 'wariatów' (Przeciw Wigilancjuszowi, 5)^[1] oraz dziwił się, że jego biskup nie wydał go [w domyśle: szatanowi lub władzy świeckiej] na zniszczenie ciała (List CIX, 2)^[2]. Praktyka wydawania chrześcijan szatanowi na zatracenie ciała (czyli tzw. ekskomunika), aby poprzez choroby, ubóstwo czy nieszczęśliwe przypadki doprowadzić drastycznie błądzącego chrześcijanina do pokuty była stosowana jedynie wobec niepokutujących grzeszników i heretyków znajdujących się w Kościele (Mateusza 18:15-18; 1 Koryntian 5:5; 1 Tymoteusza 1:20; 2 Tymoteusza 2:17). Oznaczała ona wykluczenie danej osoby spośród grona wierzących za poważne wykroczenia przeciwko nauce Ewangelii. Przypadki te były tak skrajne, że Nowy Testament rzadko o nich wspomina. Gwałtowna reakcja Hieronima wskazuje na początki uznawania tradycji katolickiej na równi z Pismem Świętym, gdyż biorąc pod uwagę samą naukę apostolską rację należałoby przypisać Wigilancjuszowi, którego poglądy św. Hieronim uznał za bardzo niebezpieczne herezje.

[edytuj] Piotr Waldo i "ubodzy z Lyonu"

W roku 1173 kupiec lyoński, Piotr Waldo, w czasie wielkiego głodu pod wpływem lektury Ewangelii rozdał część swego majątku ubogim pozostawiając resztę żonie i córkom. Następnie podjął działalność wędrownego kaznodziei głosząc potrzebę ubóstwa oraz występując przeciwko grzechom pospólstwa i kleru, zyskując przy tym licznych naśladowców. Waldo i jego zwolennicy sprzeciwiali się istniejącej hierarchii kościelnej, wyłącznemu prawu duchownych do nauczania w sprawach wiary, kultowi relikwii, świętych i obrazów, a także sprzedawaniu odpustów i przymusowym dziesięcinom na rzecz Kościoła rzymskiego. Byli przeciwni stosowaniu wszelkiej przemocy, w tym prowadzeniu wojen oraz karze śmierci.^[3] Za podstawę doktryny uznawali wyłącznie Pismo Święte (przetłumaczone na życzenie Valdèsa na język prowansalski), co razem z ich pozostałymi postulatami czyniło z nich prekursorów Reformacji. Po 1184 Kościół rzymskokatolicki ostro wystąpił przeciwko waldensom, w wyniku czego zostali niemal całkowicie wytępieni przez Inkwizycję. Część z nich pojednała się z Kościołem rzymskim, zaś radykalna grupa lombardzka połączyła się później z humiliatami, braćmi czeskimi, husytami czy kalwinami. Pomimo intensywnych prześladowań gminy waldensów zdołały przetrwać w wysoko położonych rejonach Włoch i Szwajcarii, gdzie istnieją do dnia dzisiejszego.^[4]

[edytuj] Jan Wiklef i lollardowie

John Wycliffe, duchowny i teolog katolicki, kierownik katedry teologii uniwersytetu w Oksfordzie znany jest głównie jako inicjator pierwszego tłumaczenia całej Biblii na język angielski. Wystąpił przeciwko prymatowi papieży, niezbędności kapłanów jako pośredników między człowiekiem a Bogiem umożliwiających osiągnięcie zbawienia, konieczności wyznawania wszystkich grzechów kapłanom, przepychowi i bogactwu kleru, zakonom i przymusowemu celibatowi księży, kultowi relikwii, obrazów i świętych oraz sensowi odbywania pielgrzymek. Zaatakował również jeden z głównych dogmatów Kościoła rzymskiego – naukę o trassubstancjacji, wg której chleb i wino zostają przemienione w ubóstwione ciało Jezusa dzięki czemu spożywający Eucharystię, będącą wcieleniem bóstwa, mogą utrzymywać łączność z Chrystusem, zaś On sam może być obecny w ich życiu.

Część studentów z Oksfordu, wędrując po dwóch jako kaznodzieje, rozniosła naukę Wiklefa po całej Anglii, gdzie nazwano ich lollardami. Potępieni przez Kościół rzymskokatolicki w 1377 i 1382 byli prześladowani, szczególnie po roku 1400 za czasów Henryka IV, zdziesiątkowani zdołali jednak przetrwać w ukryciu aż do czasów reformacji.^[5]

[edytuj] Girolamo Savonarola

Savonarola był i pozostaje postacią dosyć kontrowersyjną, jako że nawet sam Kościół rzymski do dziś nie może się zdecydować czy określać go mianem świętego czy heretyka. W swych działaniach stał się wyraźnym prototypem Jana Kalwina, przez co część protestantów postrzega w nim prekursora reformacji.

Dominikanin i od 1491 przeor klasztoru San Marco we Florencji uczynił z Biblii przewodnią księgę swojego życia. Zrażony rozpustą i skandalami włoskiego kleru i papiestwa już w 1475 roku w wierszu De Ruina Ecclesia nazwał Kurię Rzymską mianem 'fałszywej, dumnej prostytutki.' Po obaleniu Medyceuszy w 1494 stanął na czele teokratycznej republiki we Florencji, która w dużym stopniu przypominała późniejsze rządy Kalwina w Genewie. Savonarola swoimi prostymi, lecz charyzmatycznymi kazaniami wymógł na mieszkańcach Florencji zmianę stylu życia, zerwanie z hazardem, rozwiązłością, pogonią za władzą i bogactwem, pogaństwem i świeckim intelektualizmem. Rządy, choć demokratyczne, były jednak nadzwyczaj surowe dla przeciwników reformy (stosowanie kary śmierci). Papież Aleksander VI oskarżany przez Savonarolę o liczne występki moralne i ateizm rzucił na niego ekskomunikę i zażądał wydania kaznodziei od Wielkiej Rady rządzącej teokratyczną republiką. Ostatecznie do procesu doszło w samej Florencji. Savonarolę wielokrotnie torturowano, aby ostatecznie wymóc na nim przyznanie się do zarzucanych mu czynów, jednakże on sam odwołał później te zeznania. 23 maja 1498 Savonarola i jego najbliżsi współpracownicy zostali spaleni na stosie po uprzednim uduszeniu za herezję, schizmę i bunt przeciwko władzy kościelnej.^[6]

[edytuj] Reformacja i protestantyzm

Główną cechą wyznań protestanckich jest uznanie Jezusa Chrystusa za jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi (zasada Solus Christus), odrzucenie tradycji przyjmowanej przez katolicyzm jako równorzędną z Pismem Świętym podstawę wiary (zasada Sola Scriptura), przyjęcie, że podstawą zbawienia jest łaska (zasada Sola Gratia), uzyskiwana przez ludzi i poprzez wiarę, a nie przez dobre uczynki albo praktyki religijne (zasada Sola Fide). Ponadto protestanci odrzucali odpusty, doktrynę czyśćca, kult maryjny i świętych, celibat księży, władzę papieską i liturgię w języku łacińskim.

Dyskusje wśród teologów protestanckich dotyczyły m.in. znaczenia sakramentu eucharystii (realnego czy symbolicznego), predestynacji bądź udziału woli w zbawieniu (arminianizm czy kalwinizm), charakteru sakramentu chrztu (chrzest wiernych czy chrzest niemowląt), ustroju kościoła (episkopalizm, prezbiterianizm i kongregacjonizm). Spory te doprowadziły do wykrystalizowania się szeregu nurtów i różnorodności w łonie protestantyzmu.

Luteranizm oparty o nauczanie Marcina Lutra objął głównie północne Niemcy i kraje skandynawskie. Nauka Jana Kalwina (kalwinizm) opanowała Szwajcarię i Holandię i przyczyniła się do uformowania się doktryny angielskich purytanów, szkockich prezbiterian oraz francuskich hugenotów. Trzecim nurtem reformacji był anabaptyzm łączący zasadę chrztu wyznawców z radykalizmem społecznym. Doprowadziło to do tzw. wojen chłopskich w Niemczech i powstania komunistycznej wspólnoty w Münster, ale ekscesy tego ruchu spowodowały jego wytępienie w Europie (anabaptyści, którzy przyjęli zasadę pacyfizmu – mennonici, huteryci i amisze – wypędzani z różnych krajów osiedli w końcu w USA).

Kształt reformacji angielskiej nadał król Henryk VIII, który zachował episkopalny ustrój Kościoła i wiele zasad katolickich. Tożsamość anglikańska opiera się w większym stopniu na wspólnej liturgii przy dużej wstrzemięźliwości w rozstrzyganiu problemów teologicznych. Połowiczność reformacji angielskiej i jej odgórny charakter spowodował, że w Anglii powstawały ciągle nowe społeczności pogłębiające reformację – purytanie, baptyści, metodyści, kwakrzy, darbyści. Władcy Anglii chętnie pozbywali się dysydentów z Kościoła Anglii ułatwiając ich przesiedlanie się do kolonii amerykańskich, co stało się przyczyną pluralistycznego i (z konieczności) tolerancyjnego charakteru protestantyzmu w USA.

W Niemczech duży wpływ na protestantyzm miał ruch pietystyczny oraz próby unii kalwinów i luteran (ewangelickie kościoły unijne).

[edytuj] Protestantyzm współcześnie

Protestantyzm można podzielić na dwie zasadnicze grupy: Ewangelicyzm i Ewangelikalizm

[edytuj] Ewangelicyzm

[edytuj] Ewangelikalizm

oraz ogromna liczba mniejszych denominacji i mniej znaczących oraz niezależnych społeczności (kościołów, zborów) lokalnych. Rozbicie protestantyzmu było jednym z najważniejszych powodów powstania ruchu ekumenicznego. Obecnie jednak najważniejszy podział w łonie protestantyzmu przebiega w poprzek wymienionych wyznań i dzieli go na fundamentalistów przyjmujących nieomylność Biblii, tradycyjną etykę seksualną oraz tzw. "konserwatywne" poglądy oraz liberałów przyjmujących historyczny charakter Biblii i doktryn, ordynowanie do pozycji duchownego kobiet. Występują też społeczności umiejscawiające się pomiędzy tymi dwoma biegunami – ich wybitni liderzy to m.in. Oral Roberts i nieżyjący już Kenneth E. Hagin. Rosnące znaczenie w protestantyzmie mają też ruchy ponaddenominacyjne takie jak "Promise Keepers" czy kaznodzieje telewizyjni.

Przynależność do protestantyzmu niektórych grup jest przedmiotem kontrowersji – podobnie jak przynależność do chrześcijaństwa. Często odmawia się tej nazwy wyznaniom antytrynitarnym (zaprzeczającym, że Jezus Chrystus jest Bogiem, bądź głoszącym, że jest On jedynym Bogiem w pełni tożsamym z Ojcem i Duchem Świętym w jedno- a nie trójosobowym istnieniu; to drugie podejście do protestantyzmu jest już raczej zaliczane bezdyskusyjnie, choć traktowane jako nieortodoksyjne). Niektóre z tych wyznań powstały w wyniku Reformacji, bądź zostały utworzone z wyznań protestanckich – jak Bracia polscy, Świadkowie Jehowy (odrzucani przez protestantów z powodu negowania boskości i kultu Chrystusa), chrystadelfianie, czy unitarianie. Wiele też przemawia za wykreśleniem z wyznań protestanckich mormonów, wyrosłych z opozycji do grup protestanckich. Dyskutowana jest także przynależność do reformacji adwentystów, anglikanów, baptystów, kwakrów, scjentystów – są to jednak sprawy wielce kontrowersyjne i budzące wiele emocji. Niektórzy fundamentalistyczni protestanci odmawiają wszak miana chrześcijan katolikom, uważając kult świętych za pogański.

W protestantyzmie wyróżnia się również kościoły ewangelikalne (ewangeliczne), zwane również kościołami wolnymi w odróżnieniu od kościołów historycznych (ewangelicko-augsburski, ewangelicko-reformowany).

Wyznania ewangeliczne są czasem grupami eks-katolickimi (powstałymi w wyniku odejścia od Kościoła rzymskokatolickiego lokalnej wspólnoty lub jej części (zdarza się to w środowisku Odnowy w Duchu Świętym) – w Polsce miało to miejsce np. w Kaliszu (Kościół Chrześcijański "Miecz Ducha") czy Kielcach (Wspólnota Chrześcijańska "Wieczernik"). Podobne zjawisko miało miejsce w kościele luterańskim z którego odeszła grupa określana mianem Stanowczych Chrześcijan. Grupa eks-katolicka lub eks-luterańska może też przyłączyć się do już istniejącego chrześcijańskiego wyznania (przykładem jest tu post-luterańska społeczność w Ustroniu, wchodząca w skład Kościoła Zborów Chrystusowych).

[edytuj] Przypisy

↑ Jerome, Against Vigilantius
↑ Jerome, Letter 109
↑ ks. Marian Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, t. 2 (średniowiecze), str. 166-7.
↑ Popularna Encyklopedia Powszechna (Fogra Oficyna Wydawnicza: Kraków, 1997), t. 19, str. 25.
↑ Dwanaście Postulatów Lollardów (wersja oryginalna w języku angielskim); ks. Marian Banaszak, ibid., str. 248-9; Popularna Encyklopedia Powszechna (Fogra Oficyna Wydawnicza: Kraków, 1997), t. 19, str. 175 oraz t. 9 (1995), str. 192.
↑ ks. Marian Banaszak, ibid., str. 318-20; Popularna Encyklopedia Powszechna (Fogra Oficyna Wydawnicza: Kraków, 1997), t. 16, str. 108.