Rainer Maria Rilke
Z Wikipedii
Rainer Maria Rilke (ur. 4 grudnia 1875 w Pradze, zm. 29 grudnia 1926 w Val-Mont) – austriacki poeta, reprezentant liryki symbolicznej, prekursor egzystencjalizmu.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Dzieciństwo
Przyszedł na świat jako René Karl Wilhelm Johann Josef Maria Rilke. Był jedynakiem. Jego dzieciństwo i młodość nie należały do szczęśliwych, przede wszystkim ze względu na nieudane małżeństwo jego rodziców. Ambicją ojca, Josefa Rilke, była kariera wojskowa, która jednak zakończyła się dlań niepowodzeniem, a on sam został pracownikiem kolei. Niespełnione marzenia przelane zostały na syna, następstwem czego było umieszczenie go, wbrew jego woli, w wojskowej akademii. Również relacje z matką, Sophią Entz, nie były najlepsze. Po śmierci swego pierwszego dziecka, córki, emocjonalnie podporządkowała syna jej roli. Do piątego roku życia traktowała go jak dziewczynkę, a nawet ubierała w sukienki – jak sam wspominał po latach, bawiła się z nim, jak gdyby był dużą lalką. Małżeństwo rodziców Rilkego rozpadło się w 1884 roku, gdy miał dziewięć lat.
[edytuj] Okres nauki
Pod naciskiem rodziców rozpoczął w 1886 roku naukę w akademii wojskowej, którą opuścił w 1891 roku, z pomocą wujka, dostrzegającego nieprzeciętny potencjał chłopca. Dalszą edukację podjął Rilke w Niemczech, ucząc się w prywatnym gimnazjum i przygotowując do egzaminów na Uniwersytet Karola w Pradze, gdzie też, w 1895 roku, rozpoczął studia. W niedługim czasie zaczął również kształcić się w Monachium. Studiował literaturę, historię sztuki i filozofię. Z momentem opuszczenia Pragi postanowił zmienić swe pierwsze imię, René, na Rainer.
[edytuj] Młodość
W kwietniu 1897 roku, poznał w Monachium rosyjską pisarkę, Louise Andreas-Salomé i zakochał się w niej – z wzajemnością. Z początku wymieniali ze sobą jedynie listy, a po pewnym czasie nawiązał się pomiędzy nimi romans. Trwał on do 1901 roku, by później przejść w trwającą do końca życia głęboką zażyłość. To u boku Lou, w sierpniu 1900 roku, Rilke zwiedzał Moskwę i Sankt Petersburg. Była to już jego druga wizyta w tym kraju, rok wcześniej bowiem odwiedził Rosję, gdzie poznał osobiście Lwa Tołstoja, który wywarł niebagatelny wpływ na jego twórczość.
Jesienią 1900 roku poznał rzeźbiarkę, Klarę Westhoff, z którą ożenił się wiosną następnego roku. W grudniu 1901 roku przyszła na świat ich córka, Ruth. Latem, rok później, Rilke opuścił swą rodzinę i udał się do Paryża, gdzie pisał pracę na temat francuskiego rzeźbiarza Auguste Rodina. W takim oddaleniu od żony i córki pozostał już do końca życia; w związku z brakiem pieniędzy często podróżował w poszukiwaniu pracy.
Pierwsze lata w Paryżu nie były dla niego łatwe, z czasem jednak odnalazł się w tym mieście. Zetknął się tam ze środowiskami modernistów. Szczególnie istotne było zapoznanie się z obrazami Paula Cezanne’a. W niedługim czasie nastąpiła wręcz twórcza eksplozja Rilkego, w tym okresie właśnie powstały takie jego dzieła, jak Nowe poezje (Neuen Gedichte, 1907), Der neuen Gedichte anderer Teil (1908), dwa poematy Requiem (1909) oraz nowela Zapiski Malte Lauridsa Brigge, pisana w latach 1904-1910.
[edytuj] Kryzys literacki
Po ukazaniu się Zapisków Malte Lauridsa Brigge nastał dla niego czas literackiego kryzysu, trwającego łącznie dwanaście lat. Zakończył on się w lutym 1922 ukończeniem pisanych od 1912 Elegii duinejskich.
Wybuch I wojny światowej zaskoczył Rilkego w trakcie jego wizyty w Niemczech i uniemożliwił mu powrót do Paryża. Znajdujący się tam jego majątek uległ konfiskacie i został zlicytowany. Większość czasu trwania wojny spędził w Monachium. Trauma nią wywołana i spotęgowana przez reminiscencje z okresu akademii wojskowej, spowodowała niemal zupełną niemoc twórczą.
[edytuj] Kres życia
11 czerwca 1919 roku Rilke opuścił Monachium i udał się do Szwajcarii, poproszony o wygłoszenie wykładu w Zurychu. Na propozycję tę przystał z radością, chcąc uciec od powojennego chaosu i oddać się pracy nad Elegiami duinejskimi. Nie mógł jednak znaleźć miejsca stałego pobytu, mieszkał w Soglio, Locarno i Berg am Irchel. Latem 1921 roku zamieszkał w Chateau de Muzot, gdzie pracował nad książką, aż do jej ukończenia w lutym 1922 roku. W trakcie, a także po napisaniu dzieła, pisał również Sonety do Orfeusza. Owe dzieła uważa się obecnie za szczytowe osiągnięcia w twórczości Rilkego.
Od 1923 roku zaczął coraz bardziej podupadać na zdrowiu. Zmuszony był przebywać w sanatorium. W 1925 roku na krótko przeniósł się do Paryża, wiedziony potrzebą zmiany otoczenia. Pomimo trudności zdrowotnych nieustannie pisał wiersze.
Niedługo przed śmiercią zdiagnozowano u niego leukemię. Zmarł 29 grudnia 1926 roku w sanatorium Val-Mont w wieku 51 lat. Powodem śmierci było prawdopodobnie zakażenie jakiego doznał raniąc się kolcem róży. Jego ciało złożono 2 stycznia 1927 w Visp. Na nagrobku wyryto napisane przez niego samego epitafium:
|
Rose, oh reiner Widerspruch, Lust, |
Różo, sprzeczności czysta, pragnienie,
|
11 lat po jego śmierci, w 1938 roku, popiersie austriackiego poety kupił Adolf Hitler. Jest pewne, że nie był czytelnikiem i wielbicielem Rilkego, jednak za sprawą dyktatora faworyzowano go w III Rzeszy, akcentowano jego niemieckość, rzekomą sudeckość i odrzucenie chrystianizmu, zupełnie nie zważając na dorobek artystyczny Rilkego.
[edytuj] Inspiracje
- W młodości wysoce cenił Schillera, uczył się jego ballad na pamięć.
- Odbył wiele podróży zagranicznych (Włochy, kraje skandynawskie, Hiszpania, Afryka Północna), w trakcie których powstało wiele jego poematów.
- Dojrzała twórczość ukształtowała się głównie pod wpływem Lwa Tołstoja, podziwiał religijność narodu rosyjskiego; od tego czasu rozwijały się wątki mistyczne w jego poezji.
- Ważny wpływ wywarła na niego przyjaźń z Augustem Rodinem, o którym pisał pracę, a także u którego pracował w charakterze sekretarza.
- Czerpał również z doświadczeń symbolizmu francuskiego oraz rodzimej tradycji.
[edytuj] Wpływ na polską literaturę
Poezje Rilkego tłumaczone były na język polski m.in. przez Mieczysława Jastruna, Artura Sandauera, Juliana Przybosia, Adama Pomorskiego oraz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, który opatrywał nawet swe wiersze cytatami z jego poezji. W utworach wszystkich powyższych autorów udaje się odnaleźć ślad, jaki wywarł on na nich.
Inspiracje Rilkem można znaleźć także u Brunona Schulza i Stanisława Grochowiaka. Zbigniew Herbert natomiast po rilkeańsku patrzył na kwestię śmierci, jak zauważa Katarzyna Kuczyńska-Koschany w swej książce Rilke poetów polskich. W owej publikacji wskazuje też kolejnych na których miał on wpływ: Julię Hartwig, Artura Międzyrzeckiego, Stanisława Barańczaka, Adama Zagajewskiego. Zwraca też uwagę na utwory, w których Tadeusz Różewicz wyraźnie polemizuje z Rilkem (choćby w dramacie Do piachu).
[edytuj] Spuścizna
[edytuj] Poezja
Rilke debiutował zbiorem Leben und Lieder (1894). Jego liryka rozwija muzyczne aspekty słowa, jest bardzo melodyjna, pełna wysublimowanych form językowych, bogata w słownictwie. Jest sposobem filozoficznego poznania, wielką poezją idealistyczną. Niejednokrotnie poeta wyraża w swych wierszach niepokoje egzystencjalne współczesnego człowieka, często porusza temat tragicznego splotu miłości i śmierci. Najwyższy artystyczny poziom to dwa jego ostatnie utwory: Elegie duinejskie i Sonety do Orfeusza (1922).
- Leben und Lieder (1894)
- Larom w ofierze (Larenopfer, 1896)
- Traumgekrönt (1897)
- Adwent (Adwent, 1898)
- Księga godzin (Das Stundenbuch, 1899-1905)
- Księga obrazów (Das Buch der Bilder, 1902-1906)
- Nowe wiersze (część 1 – Neue Gedichte, 1907)
- Nowe wiersze (część 2 – Der neuen Gedichte anderer Teil, 1908)
- Requiem (1908)
- Mir zur Feier (1909)
- Życie Marii (Das Marien Leben, 1912)
- Elegie duinejskie (Duineser Elegien, pisane od 1912 do 1922)
- Sonety do Orfeusza (Die Sonette an Orpheus, 1922)
- Vergers (1926)
- Les Quatrains Valaisans (1926)
- Les Roses (1927)
- Les Fenêtres (1927)
[edytuj] Proza
- Das Buch vom lieben Gott und anderes (1900)
- Auguste Rodin (1903)
- Pieśń miłości i śmierci Korneta Krzysztofa Rilke (Die Weise von Liebe und Tod des Cornet Christopher Rilke, 1906) – dzieło od którego rozpoczęła się jego światowa sława; powieść prozą (z elementami ballady).
- Pamiętniki Malte-Lauridsa Brigge (Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge 1910) – powieść autobiograficzna, odzwierciedlająca poważny kryzys psychiczny pisarza. Była to zapowiedź nurtu egzystencjalnego w literaturze światowej.
[edytuj] Listy
Istotną częścią spuścizny po Rilkem są jego listy, pisane między innymi do Mariny Cwietajewej, Auguste'a Rodina, André Gide'a, Clarie Goll, czy Borysa Pasternaka. Zostały one po jego śmierci zebrane i wydane w osobnych tomach. Do najbardziej istotnych nalezą zbiory:
- Zebrane listy w sześciu tomach (Gesammelte Briefe in sechs Bänden, 1936-1939), opublikowane przez córkę, Ruth Sieber-Rilke oraz Carla Sieber.
- Listy (Briefe, 1950), opublikowane przez Archiwum Rilkego w Weimarze
- Listy w dwóch tomach (Briefe in zwei Bänden 1991), opublikowane przez Horsta Nalewskiego
[edytuj] Książki na temat Rilkego
- Donald Prater Dźwięczące szkło. Rainer Maria Rilke. Biografia
- Katarzyna Kuczyńska-Koschany Rilke poetów polskich
- Znawczynią twórczości Rainera M. Rilkego w Polsce jest prof. dr hab. Barbara Surowska-Sauerland, autorka książki "Młody Rilke"
[edytuj] Linki zewnętrzne
- International Rilke Association (w języku niemieckim)
- http://www.rilke.de (w języku niemieckim)
- http://rainer-maria-rilke.de (dzieła Rilkego, w oryginale)
