Wojny markomańskie

Z Wikipedii

Wojny markomańskie – seria konfliktów zbrojnych pomiędzy Cesarstwem Rzymskim a plemionami germańskimi w strefie limes środkowo-dunajskiego w latach 166-180.

Przebieg konfliktu:

• Uderzenie barbarzyńców na rzymskie prowincje:
  • • Noricum (Górna Austria, część Bawarii)
    • Panonia (Węgry, Austria)
    • Recja (pd. Niemcy i Szwajcaria)
• Kontrakcje rzymskie: obszar Moraw i pd.-zach. Słowacji

Spis treści 1 Przyczyny wybuchu konfliktu: 2 Pierwszy etap wojen (167-171) 3 Drugi etap wojen (171-180) 4 Ślady archeologiczne

[edytuj] Przyczyny wybuchu konfliktu:

W I w. n.e. w strefie limes reńskiego oraz górno- i środkowodunajskiego rozwijał się system państw klientalnych (uzależnionych od Rzymu politycznie lub gospodarczo): najważniejszym z nich było markomańskie państwo Marboda, państwo Kwadów (na wsch. i pd.-wsch. od Markomanów), na zach. od Markomanów znajdowali się Hermundurowie, także silnie uzależnieni od państwa rzymskiego.

Rzymianie wybierali wodzów/królów danych plemion, uzależnili je również gospodarczo – przejęcie kontroli nad podstawowymi szlakami i miejscami handlowymi (targowymi) w strefie przylimesowej. Podobna sytuacja na limesie reńskim – pokojowe podporządkowanie sobie plemion, np. Chaukowie, Chattowie i Batawowie dostarczali posiłków wojskowych (tak jak Markomanowie i Kwadowie).

II w. n.e. – system państw buforowych (oddzielenie od plemion z głębi Barbaricum): - plemiona sarmackich Jazygów (dorzecze Cisy, Panonia i Dacja) - plemię Roksolanów (na pn. od granic Mezji – Niż. Wołoska) Rzym, poprzez wzbogacanie tych plemion, np. Markomanów i Kwadów, wzmacniał ich pozycję w świecie barbarzyńskim w I i w I poł. II w. Polityka ta okazała się jednak dla niego zgubna w II poł. II w. za Antonina Piusa i jego następcy, Marka Aureliusza (objął rządy w 161 r., w bardzo trudnym momencie – początek konfliktu z Persami), który konsolidował siły na wschodzie (przeniósł większość legionów znad Renu i Dunaju na wschód). Hermundurowie, Markomanowie i Kwadowie zorientowali się w sytuacji, ale legaci zdołali odwlec konflikt o jakieś 6 lat. W 166 roku Marek Aureliusz powrócił do Rzymu po pokonaniu Partów. W drodze powrotnej jego armia została zdziesiątkowana przez epidemię tyfusu(?), która dotarła również do zachodnich prowincji cesarstwa. Koniec 166/początek 167 roku – pierwszy atak barbarzyńców (Longobardów i Obiów) w strefie środkowego Dunaju, u ujścia Wagu i Hronu. Longobardowie pochodzili znad dolnej [Łaby (lewy brzeg) i wzdłuż tej rzeki zawędrowali do Kotliny Czeskiej, a następnie nad środkowy Dunaj. Prawdopodobnie musieli uzyskać zgodę władców swebskich na przemarsz przez te tereny (tzw. koalicja plemion swebskich).

Wyróżnia się dwa etapy wojen:

• lata 167-171 - etap pierwszy – inicjatywa po stronie barbarzyńców ataki na Noricum i Panonię
• lata 171-180 - etap drugi – kontrofensywa wojsk cesarskich, przeniesienie działań wojennych na północ, na obszary Markomanów i Kwadów

[edytuj] Pierwszy etap wojen (167-171)

Etap ten rozpoczął się atakiem Longobardów i Obiów, którzy doszli w okolice Vindobony (Wiednia), atak szybko odparto – Markomanowie poprosili o pokój. Oznaczało to, że to oni musieli stać za tym atakiem.

• 167-168 r. – ponowna mobilizacja armii rzymskiej. Marek Aureliusz był zdesperowany – werbował do armii niewolników, barbarzyńców i gladiatorów. Żeby sfinansować nową kampanie, sięgał do skarbu cesarskiego i skarbców świątynnych.
• 168 r. – Markomanowie i Wiktofalowie (Wandalowie, których pierwotne siedziby lokuje się na części obszaru ziem polskich, na terenach zajmowanych przez kulturę przeworską we WOR) żądali zgody na otrzymanie statusu federatów i osiedlenie się w Panonii, cesarz odmówił – na chwilę zapanował spokój.
• 170 r. – jedno z największych uderzeń na Panonię i Noricum – Markomanowie i Kwadowie przekroczyli limes na wysokości Carnuntum i skierowali się: Kwadowie do Panonii Inferior (Dolnej), Markomanowie na pogranicze Panonii Górnej i Noricum – na obszarze Noricum pokonali 20 tys. Rzymian i udali się w kierunku Alp Julijskich, bezskutecznie oblegali Akwileę, a następnie dotarli do Opiterium w północnych Włoszech.
• 171 r. zawrócili na północ – przy próbie przeprawy przez Dunaj zostali pokonani przez wojska cesarskie, które odebrały im łupy wojenne.

Był to najbardziej niszczycielski najazd w historii tych wojen. W źródłach archeologicznych, na większości osiedli rzymskich z Noricum i Panonii, widoczne są warstwy spalenizny, a w dorzeczu Drawy i Sawy pojawiła się wtedy duża ilość skarbów. Tezauryzacja potwierdza zatem pośrednio owe wydarzenia.

• 170 r. plemiona sarmackich Jazygów uderzyły od zachodu na Dację
• 170 r. Kostobokowie (wolni Dakowie, którzy wyparci przez Hasdingów pojawili się w rejonie dolnego Dunaju, a w I w. w dorzeczu Cisy) spustoszyli Mezję, Trację i dotarli aż do Grecji.

W tak trudnej sytuacji Marek Aureliusz przeniósł swoja siedzibę z Sirium do Carnuntum (bezpośrednio nad Dunaj), skąd kierował ofensywą Rzymian, początek drugiego etapu.

[edytuj] Drugi etap wojen (171-180)

Współdziałanie ze sobą Markomanów, Kwadów i Jazygów, pierwszy ruch Marka Aureliusza *zmusza Kwadów do zawarcia pokoju, na mocy którego mieli oni:

• wydać rzymskich jeńców
• dostarczać bydła i koni
• nie odwiedzać przylimesowych rzymskich miejsc targowych.

172 rok – pierwsza duża wyprawa przeciw Markomanom – Rzymianie weszli na tereny na północ od limesu (na Morawy) i odnieśli niemal całkowity sukces, gdyby nie zdrada Kwadów, którzy przyjęli do siebie uciekinierów markomańskich. Cesarz zawrócił nad Dunaj i rozpoczął ofensywę przeciw Kwadom, która została zakończona pokojem w 173 roku. Podczas tej wyprawy Rzymianie podbili i uzależnili od siebie Kotynów (kojarzonych z kulturą puchowską), którzy jednak już rok później wypędzili wysłanników rzymskich. W efekcie zostali osiedleni w Panonii jako federaci.

173 rok – kolejny bunt Kwadów. Wypędzili nadanego prze Rzym króla Furtiusa i na jego miejsce powołali Ariogezusa - konflikt zakończony kolejnym pokojem:

• Aureliusz zażądał powstania na terenie Kwadów, wzdłuż Dunaju, strefy buforowej (nie zamieszkanej) o szerokości 15 km
• Zakazał Kwadom wstępu w obręb rzymskich miejsc targowych w strefie przylimesowej (charakterystyczny warunek dla później zawieranych pokojów)

173-174 rok – konflikt z Jazygami na obszarze Panonii (usiłowali wtargnąć do Dolnej Panonii) – kontrakcja Rzymian i wmieszanie się Kwadów - trudny moment dla cesarstwa. Ponowne zawarcie pokoju, tym razem bardziej korzystnego dla Kwadów:

• Rzym uznał Ariogezusa
• zezwolił na wolny handel w strefie przylimesowej.

Rzymianie nie zawarli pokoju z Sarmatami. Dopiero po pokonaniu króla sarmackiego w 175 rok został zawarty pokój na warunkach korzystnych dla Rzymu:

• utworzenie przestrzeni buforowej przez Sarmatów
• dostarczanie posiłków wojskowych (8 tys. jeźdźców)

177 rok – początek tzw. Expedicio Germanica secundo prowadzona przez Marka Aureliusza i współcesarza Kommodusa:

• zima 179/180 rok – najważniejszy moment wyprawy – na polecenie Marka Aureliusza wszystkie przełęcze karpackie, głównie w Dolinie Wagu, zostały obsadzone (ok. 40 tys. Rzymian wzięło udział w tej akcji); uniemożliwienie Kwadom przesiedlenia się na tereny Semnonów (nad środkową Łabę). Marek Aureliusz chciał tu założyć dwie nowe prowincje - Makomanię i Sarmację.

180 r. – zmarł Marek Aureliusz. Po sześciu miesiącach walk Kommodus zawarł pokój z Jazygami, Markomanami i Kwadami. Podstawowe żądania:

• utworzenie niezamieszkałej strefy buforowej szerokości 7,5 km
• zwrot jeńców i uciekinierów rzymskich terytorium barbarzyńskiego
• dostarczanie posiłków wojskowych
• Kwadowie (zaostrzone warunki) – obowiązek gromadzenia się tylko w obecności oficera rzymskiego.

Kommodus zaprzepaścił osiągnięcia ojca, oddał barbarzyńcom zdobyte tereny i wycofał legiony za Dunaj.

Koniec wojen markomańskich nie oznaczał końca konfliktów w tej strefie limes – nowe konflikty wybuchły już w latach 90. i później.

[edytuj] Ślady archeologiczne

Odbicie archeologiczne wojen narkomańskich na terenie Barbaricum:

Śladów takich nie znano praktycznie do lat 60. - program badań obozów rzymskich nad środkowym Dunajem i przyczółków na pn. od Dunaju

Lata 90. – archeologia lotnicza - lokalizacja dużej ilości rzymskich obozów marszowych w dorzeczu Morawy (nad Tają i Dyją), związana najprawdopodobniej z okresem wojen markomańskich

koncentracja obozów marszowych na Morawach (nad Dyją i Morawą):

• okolice miejscowości Přibice (w samych Přibicach znajdują się 2 obozy)
• Ivaň – wał o charakterze odcinkowym

Obozy marszowe obecne są również w dorzeczu Hronu i Wagu – najdalej na pn. wysunięty znajduje się w okolicach Ołomuńca (60 km od polskich granic)

Pd. Morawy i pd.-zach. Słowacja – pewna ilość niewątpliwie rzymskich budowli z cegły (kryte dachówką) – nie miały one militarnego charakteru, rodzaj stacji rzymskich, np. Mušov nad Dyją:

• pozostałości rzymskiego założenia (stacji) z I w. n.e., z czasów Oktawiana Augusta (m.in. prostokątny obiekt z absydą – podobny do tych z obozowisk znad rzeki Lippe)
• pozbawione jest umocnień
• prawdopodobnie są to pozostałości faktorii handlowej lub siedziby germańskich władców zbudowanej na wzór rzymski
• niewątpliwie jest to rzymska inwestycja – na cegłach widnieją stemple legionowe

Mušov – oprócz stacji z czasów Oktawiana Augusta, znajduje się tu obóz marszowy i stacja rzymska funkcjonująca od Trajana do Marka Aureliusza – funkcjonuje ona do początku wojen markomańskich (jej kres nastąpił przed lub na początku wojen):

• Kompleks budowli murowanych z cegły pochodzącej z warsztatów wojskowych (stemple na cegłach), więc jest to przedsięwzięcie militarne - nie poświadcza tego brak fortyfikacji
• Znaleziono jednak fragmenty uzbrojenia – fragment pancerza łuskowego i trzewik pochwy

Bezpośrednio za strefą przylimesową znajdowały się obozy z przyczółkami mostowymi, np. Brigetio (założony za Domicjana) z przyczółkiem na pn. od Dunaju, u ujścia Wagu w Iža (założony w okresie wojen markomańskich) – dwie fazy budowlane:

• najstarsza – obóz z drewniano-ziemnymi fortyfikacjami i v-kształtnym rowem – jego ślady pod młodszą fortyfikacją
• młodsza – po wojnach markomańskich – powstał kasztel z kamiennymi fortyfikacjami o powierzchni 170x170 m; mur dwumetrowej grubości z dwudziestoma wieżami; trwał przez cały III i większość IV w. (może nawet do pocz. V w.) mimo przełamania limes przez barbarzyńców, dezorganizacji Panonii i wkroczenia Hunów

Obozy marszowe z okresu wojen markomańskich:

• regularne, prostokątne założenia
• posiadają v-kształtny rów – sucha fosę
• wejście bramne z charakterystycznym elementem fosy
• krótko użytkowane – prawie brak materiałów archeologicznych

Obecność Rzymian na pn. od Dunaju poświadcza inskrypcja na skale z Tręczyna nad Wagiem (Leugaricio) – brak śladów obozu. Na przełomie 179 i 180 r. zimowało tu 885 żołnierzy legionu pomocniczego, który uniemożliwiał przesiedlanie się Kwadów

Budowle rzymskie, które nie są pozostałościami założeń militarnych:

• Stupava – na miejscu osady germańskiej z I w. założono w pocz. III w. kompleks murów i budowli z kamienia importowanego o charakterze cywilnym. Założenie funkcjonowało do II poł. III w., datowane mobiliami i tebulami (dachówkami).
• Ziferpatz (pd.-zach. Słowacja, także obszar na pn. od Dunaju) – kompleks cywilny z cegły pochodzącej częściowo z warsztatów legionowych - jeden z najpiękniejszych przykładów budowli późnoantycznej z IV w. (powstaje w I ćw. IV w. – użytkowany do końca III ćw. IV w.)

Obecność Rzymian na pn. od Dunaju w okresie wojen markomańskich potwierdzają głównie krótkotrwałe obozy marszowe i murowane staje rzymskie powstające w różnych okresach i spełniające różne funkcje (handlowe?, siedziby namiestników?)