Vikipediya:Betaraf nuqtai nazar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Betaraf nuqtai nazar qoidasi — Vikipediyaning eng muhim qoidalaridan biri; u mualliflardan sovuqqonlik ila maqola yozishni, manbalarga ishorat berishni va shaxsiy tadqiqotlardan foydalanmaslikni talab etadi va shu yo'l bilan Vikipediyada faqat ishonchli ma'lumotlar bo'lishini ta'minlaydi. Qoida loyiha asosida yotadi va Jimmy Walesga ko'ra, "mutlaq va muhokama qilinmasdir".^{[1] (ingl.)}

Nuqtai nazarning "betarafligi" Vikipediyaning biror-bir nuqtai nazarga yon bosmasligini bildiradi. Maqoladagi barcha ta'kidlar haqiqat kabi emas, balki uchinchi shaxs nomidan keltirilishi kerak. Istisno sifatida faqat tan olingan ilmiy yoki oddiy faktlar ("Yer Quyosh atrofida aylanadi" yoki "Sirdaryo Orol dengiziga quyiladi") bo'lishi mumkin, shunda ham ular mutlaq, bir ma'noli shaklda berilish kerak. Masalan, "Quyosh - katta jism" yoki "Hitler eng razil jinoyatchi, deb hisoblanadi" kabi ta'kidlar betaraf emas, chunki:

1. Nimaga nisbatan "katta" ekanligi aytilmagan.
2. "Hisoblanadi" (kim tomonidan?), "eng razil" (razillikning o'lchovi bormi?) va "jinoyatchi" (qaysi qonunlarni buzgan?) so'zlarining ma'nosi aniq emas. Ta'kid haqiqat kabi keltirilmoqda, lekin ba'zilar tomonidan yolg'on, deb qabul qilinishi mumkin ("yo'q, Stalin Hitlerdan ham razil edi" kabi).

Obyekt haqida bir necha farqli fikr va tasavvurlar mavjud bo'lsa, Vikipediya maqolalari eng kamida ular haqida eslatib o'tishi lozim, agar ular to'liq bayon etilsa - nur ustiga a'lo nur. Bunda ulardan birortasini bevosita yoki bilvosita haqiqat, deb keltirish mumkin emas.

[tahrir] Betaraflik va ilmiy uslub

Vikipediya qomus bo'lishga intiladi, bunda ko'pi ham, kami ham kerak emas, shuning uchun unda betaraf ilmiy nutq uslubi qo'llanilishi lozim. BNN qoidalari ushbu ilmiy uslub me'yorlarini ko'rsatib beradi.

[tahrir] Betaraflik, ishonchlilik va manbalarga ishoratlar

Manbalarga ishoratlar berish betaraflik siyosatini to'ldiradi, biroq uning o'rnini bosmaydi. Masalan, barcha ta'kidlari manbalari ko'rsatilgan maqola betaraf bo'lmasligi mumkin, agarki u ushbu ta'kidlarni haqiqat kabi bersa.

Va aksincha, maqola tasdiqlanmagan va hatto, yolg'on ma'lumotlardan iborat bo'lishi, lekin betaraf hisoblanishi mumkin: u ushbu ma'lumotlarni haqiqat sifatida yoritmasa bas.

[tahrir] Tarafdorlik va chalalik

Betaraflik siyosatiga mos kelmaydigan maqolalar ikki turga ajratiladi: betaraflik qoidalarini yaqqol buzuvchi maqolalar va barcha fikrlarni yoritmaydigan maqolalar.

Birinchi holda maqola tarafdor, deb belgilanishi lozim ({{POV}}). Bunday maqoladagi betaraf bo'lmagan ma'lumotlar o'chirilishi yoki tuzatilishi kerak. Ikkinchi holda maqolani chala, deb belgilash shart ({{stub}}).

[tahrir] BNN ilk ta'rifi

Betaraf nuqtai nazar fikr va faktlarni ularning tarafdorlari ham, ularga qarshilar ham qabul qiladigan shaklda berishga harakat qiladi. Albatta, 100% rozilik ilojsiz; o'z nuqtai nazarlaridan boshqa qarashlarni qabul qilmaydigan insonlar ham bor. Qo'limizdan kelgan narsa — shunday bayon shakli izlashki, ushbu bayonotga nuqtai nazarlari ba'zi masalalarda farqlanishi mumkin sog'lom fikrlovchi kishilar qo'shilishsin.

[…]

Ehtimol, bayonotni enciklopedikroq qilishning eng oddiy usuli — odamlarning qarashlari qanday ekanligi haqida yozish, bu qarashlar rost-yolg'on ekanligi haqida emas. Agar bu sizga subyektivizm, kollektivizm yoki imperializm kabi narsalardek tuyulayotgan bo'lsa, bu haqda mendan so'rang, chunki men bu holda siz adashyapsiz, deb o'ylayman. Odamlarning qarashlari obyektiv holatda mavjuddir, va biz ularni betaraf nuqtai nazardan osonlikcha ta'riflashimiz mumkin.

Jimmy Wales, Vikipediya asoschisi.

Sovuqqon maqolalar yozish san'atini egallas uchun amaliy tajriba kerak. BNN borasida mohir bo'lib ketgan istirokchilar Betaraflik darsligi yozishga taklif etiladilar.

[tahrir] Betaraf bo'lmagan ta'kidlarga misollar va ularni betaraf ko'rinishga keltirish usullari

[tahrir] 1-misol. Hissiy baholash

Betaraf emas:

Beqiyos iqtidor egasi shoir She'riy zamonamizning eng buyuk shoiridir va undan jamiki ilg'or insoniyat hayratdadir.

Betaraf:

Shoir She'riy tanqidchilar tomonidan yuqori baholangan (ishorat, ishorat), "Mushtum" jaridasining eng yaxsi lirik she'r uchun mukofotini olgan. Adabiy munaqqid Tanqidiy u haqida "Xalq so'zi" ro'znomasida shunday degan: "She'riy dahodir" (ishorat).

[tahrir] 2-misol. Hissiy tanqid

Betaraf emas:

Shoir She'riy o'zining rasvo yozgi-chizgilari bilan tahririyatlar joniga tekkan noqis sharlatandir.

Betaraf:

Tanqidchilar va kitobxonlar bir necha bor shoir She'riyga qarshi fikrlar bildirishgan (ishorat, ishorat). Adabiy munaqqid Tanqidiy u haqida "Xalq so'zi" ro'znomasida shunday degan: "She'riy se'rlari zerikarli va tezda jonga teguvchidir" (ishorat).

[tahrir] 3-misol. Ilmiy yo'nalishning reklamasi

Betaraf emas:

Anqoshunoslik — yangi ilmiy yo'nalish bo'lib, astral proekciyada anqoning muhim informacion-biologik ahamiyati borligini qat'iy isbotlaydi. Anqoshunoslik asoschisi, akademik va Butunjahon Anqoshunoslik Fanlari Akademiyasi mukofoti sovrindori Anqoyev anqoshunoslik har bir uyda, har bir maktabda va muassasada kerakligini aytdi.

Betaraf:

Anqoshunoslik tarafdorlari "astral proekciyada anqoning muhim informacion-biologik ahamiyati borligini" ayniqsa urg'ulashadi (ishorat). Anqoshunoslik asoschisi, shuningdek Butunjahon Anqoshunoslik Fanlari Akademiyasini tuzgan Anqoyev anqoshunoslikni keng ko'lamda maktablar, muassasalar hamda oilalarga kirgizish dasturini ishlab chiqdi.

[tahrir] 4-misol. Soxta ilmiy yo'nalish tanqidi

Betaraf emas:

Anqoshunoslik — g'irt muttahamlikning o'zginasi, anqoshunoslik principlari va xulosalari mutlaqo isbotsizdir. Anqoshunoslik asoschisi Anqoyev fanga hech qanday aloqasi bo'lmagan o'zining Akademiyasini tuzgan.

Betaraf:

Akademik doiralarda anqoshunoslik ko'p bora tanqid qilingan (ishorat, ishorat) va uning nazariyalari hamda xulosalari shubha ostiga olingan (ishorat, ishorat). Anqoshunoslik asoschisi Anqoyev tuzgan Butunjahon Anqoshunoslik Fanlari Akademiyasi akademik muassasalar tomonidan tan olinmagan. Professor Tanqidiy anqoshunoslik tarafdorlarini muttahamlikda aybladi (ishorat).

[tahrir] 5-misol. O'zaro qaytarishlar bilan kechgan siyosiy bahs va uning yechimi

Betaraf:

Mbeki Kabumba — министр Пропаганды и Образования, выдающийся деятель армии и культуры, лауреат Премии Мапуту, непримиримый борец против коррупции, преступности, дезинформации и клеветы. Пользуется безграничным доверием народа.

Откачено и заменено тоже ненейтральным:

Кабумба, Мбеки — преступник, фашистский палач, запятнавший себя многочисленными преступлениями, виновен в шарлатанстве, преследованием честных граждан, угрозах и махинациях. Получил должность благодаря содействию коррумпированной мафии. Отказал представителю российской фирмы «Афршкуримпорт» Афанасию Крокодилову в закупке слоновьих бивней по справедливым ценам. Участник Крокодилов.

Нейтральная версия:

Кабумба, Мбеки — министр Пропаганды и Образования, лауреат Премии Мапуту. Сторонники Кабумбы считают его выдающимся деятелем армии и культуры, борцом с коррупцией и преступностью (ссылка, ссылка, ссылка).

Критика

Противники Кабумбы обвиняют его в ряде преступлений и мошеничестве (ссылка, ссылка, ссылка). Популярная газета «Среднеафрикан Ньюз» назвала Кабумбу фашистским палачом по причине инцидента с Мумубембой (ссылка, ссылка). Известен также инцидент, когда фирма «Афршкуримпорт» получила большие убытки из-за конфликта с Кабумбой (ссылка).

В данном примере противоположные мнения собраны в разных частях статьи. Вначале следует объективная информация. Потом — мнения сторонников. Потом — критика противников. При этом (особенно в разделе критики) указываются источники мнений. Не рекомендуется в качестве источников приводить оригинальные исследования.