Calindrî republikin
Èn årtike di Wikipedia.
Li calindrî republikin (ou calindrî revolucionaire francès) fourit askepyî tins del Revolucion francesse di 1789. I fourit oficirmint eployî e France do 24 di nôvimbe 1793 disk' å 31 di decimbe 1806 (10 di nivôse di l' an XIV) a meynute. Il a stî reployî eto tins del Comune di Paris e 1871.
Ci calindrî ci a stî fwait po replaecî l' calindrî grigoryin, trop aloyî al relidjon crustinne pol gosses di l' Estat layike k' esteut divnou l' France après l' Revolucion.
Ene anêye do calindrî republikin kimincive tofer a l' ekinocse di waeyén-tins, ey esteut pårteye e 12 moes di 30 djoûs tchaeke (360 djoûs) avou ene rawete di 5 ou 6 djoûs (sorlon les anêyes) radjoutêye al fén di l' anêye, po dmorer d' acoird avou l' anêye tropike (~365,25 djoûs). Tchake moes esteut pårti e 3 "samwinnes" di 10 djoûs. Li discôpaedje di l' anêye a stî cårculé pa ene comission syintifike prezidêye på matematicyin Gilbert Romme, k' end estént eto mimbes Joseph Louis Lagrange, Gaspard Monge eyet Joseph Jerôme de Lalande; les nos des moes eyet des djoûs ont stî edvintés på powete Fabre d'Églantine. Les anêyes sont dnêyes e limeros romins, li prumire anêye di l' "Ere Republicinne" kimince li 22 d' setimbe 1792 (k' est l' date di l' abolicion del monartcheye eyet del nôblesse el France), çou ki fwait k' el limerotaedje des ans cmince ene anêye divant l' eployaedje do calindrî.
Ossu, tchaeke djoû d' l' anêye aveut assocyî, nén on sint come dins l' calindrî crustin, mins ene plante, èn osti ou ene biesse.
Il a fini pa-z esse aboli, pa l' opôzucion di l' Eglijhe, mins ossu paski les djins voeyént evî les longuès samwinnes di dijh djoûs eyet li fwait k' el fé cmincî a l' ekinocse do waeyén-tins esteut foirt disrindjant.
[candjî] nos des moes
Les nos des moes sont fwait d' après l' sôre di tins k' i gn a ç' moes la (eg: nivôse li nive, ventôse li vint) ou d' après des moumints importants di l' ovraedje des tchamps (vendémieaire, les vindindjes). Çou ki fwait ki, droldimint, ci claindrî ki ses askepieus volént "univiersel" est å contråve foirt aloyî a si payis d' oridjene, li France. Les cawetes des nos d' moes sont di cwate sôre, po tchaeke des cwate såjhons:
- Moes do waeyén-tins (cawete aire)
- Vendémiaire (kimince li 22, 23 ou 24 di setimbe)
- Brumaire (kimince li 22, 23 ou 24 d' octôbe)
- Frimaire (kimince li 21, 22 ou 23 d' nôvimbe)
- Moes d' ivier (cawete ôse)
- Nivôse (kimince li 21, 22 ou 23 d' decimbe)
- Pluviôse (kimince li 20, 21 ou 22 d' djanvî)
- Ventôse (kimince li 19, 20 ou 21 di fevrî)
- Moes di prétins (cawete al)
- Germinal (kimince li 20 ou 21 di måss)
- Floréal (kimince li 20 ou 21 d' avri)
- Prairial (kimince li 20 ou 21 di may)
- Moes d'&nsp;esté (cawete idor)
- Messidor (kimince li 19 ou 20 di djun)
- Thermidor (kimince li 19 ou 20 di djulete)
- Fructidor (kimince li 18 ou 19 d' awousse)
Les 5 (6 les anêyes bizetes) djoûs di rawete al fén di l' anêye fijhént å cmince on ptit moes lomé sans-culottide, mins a pårti di l' an III (1795) on les loma tot simplumint "djoûs di rawete" (jours complémentaires); i poirtèt les nos shuvants:
- Djoû del viertu (Jour de la vertu) (li 17 ou 18 di setimbe)
- Djoû do (Jour du génie) (li 18 ou 19 di setimbe)
- Djoû d' l' ovraedje (Jour du travail) (li 19 ou 20 d' setimbe)
- Djoû di l' opinion (Jour de l'opinion) (li 20 ou 21 di setimbe)
- Djoû des recompinses (Jour des récompenses) (li 21 ou 22 d' setimbe)
- Djoû del revolucion (Jour de la révolution) (les anêyes bizetes seulmint, li 22 ou 23 d' setimbe)
[candjî] nos des djoûs
Les dijh djoûs del samwinne republikinne (ou decadi) estént simplumint on bodje fwait sol no latén do limero eyet l' cawete -di:
- Primidi
- Duodi
- Tridi
- Quartidi
- Quintidi
- Sextidi
- Septidi
- Octidi
- Nonidi
- Decadi
[candjî] Difoûtrinne hårdêye
- http://prairial.free.fr/calendrier/sommaire.html (e francès, castiyan, inglès, esperanto, portuguès, almand eyet neyerlandès)
Vey eto: calindrî, Revolucion francesse
