Ridder
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Die term ridder (Latyn: eques, Frans: chevalier, Italiaans: cavaliere, Spaans: caballero, Engels: knight, Duits: Ritter) verwys na die adellike, weerbare volgelinge van 'n koning of 'n ander heerser. Die ridderstand was oorspronklik toeganklik vir alle adellikes, wat diensplig gedoen het, welvarend was en aan sekere sedelike en militêre vereistes voldoen het. Gepaste kandidate is tydens 'n formele plegtigheid, die sogenaamde ridderslag, deur die heerser verhef tot die ridderstand.
Sedert die 13de eeu vorm die ridders in Europa 'n erflike stand. In militêre opsig maak ridders altyd deel uit van die berede strydmag, die kavallerie (afgelei van Vulgêrlatyns caballus "perd" en caballarius "gewapende ruiter"). Die Afrikaanse, Nederlandse en Duitse terme ridder en Ritter is dan ook etimologies nou verwant aan ruiter en Reiter, net soos die Romaanse terme chevalier, cavaliere en caballero.
[wysig] Terminologie
Die middeleeuse brontekste verwys sedert die 12de eeu gewoonlik na ridders as milites (die meervoudsvorm van Latyns miles), ofskoon hierdie Romeinse term oorspronklik "voetsoldaat" beteken. Blykbaar is die betekenis van die woord as gevolg van die sosiale realiteit van die feodale tydperk verander - in die 10de en 11de eeu begin miles ook na die adellike volgelinge van 'n leenheer en na swaar gewapende berede krygers verwys, terwyl voetsoldate dikwels pedites genoem word (afgelei van Latyn pes, genitief pedis "voet").
In teenstelling met die Romeinse gebruik word hooggeplaaste adellikes in Frankryk al eerder milites genoem - moontlik weens die nou verband, wat tussen die ontwikkeling van die feodalisme, wat ook militêre diensplig ingesluit het, en die opkoms van swaar gewapende ruiters in die Karolingiese tydperk bestaan.
Die presiese ontwikkeling van die terme is tans nog nie duidelik nie, aangesien die oorgrote meerderheid van die brontekste literêre werke is wat moontlik 'n ander taalgebruik het as die destydse militêre sfeer. Die Franse woord chevalier is omtrent 1100 gevorm en word in die sogenaamde "chansons de geste", die destydse vroeë helde-epiek, vir alle soldate gebruik. In die loop van die 12de eeu kry die woord geleidelik 'n religieuse en sedelike bybetekenis, wat vanaf die tydperk tussen 1160 en 1180 (byvoorbeeld in die werke van Chrétien de Troyes) die hoofse ideaal van die adellike ridder versinnebeeld. Tydens daardie eeu het die term dus ten minste in die literatuur vanuit 'n algemene naam tot die sentrale begrip van die hoofse wêreld ontwikkel.
Die Duitse en Nederlandse terme Reiter en ridder is waarskynlik leenvertalings, wat aan die hand van miles en chevalier en hulle onderskeidelike betekenis gevorm is.
[wysig] Geskiedenis
Omtrent 1000 het die era van die volksverhuising in Europa tot 'n einde gekom, en danksy die stabiele ekonomiese en politieke situasie en nuwe handelsbetrekkinge begin die Europese bevolking geleidelik groei. Die tegniese vooruitgang in die landbou lei tot beter oeste, hongersnode en siektes begin afneem, en daar is eerste tendense van verstedeliking - alhoewel 'n tipiese Europese stad in hierdie tydperk meesal minder as 10 000 inwoners het.
Terwyl die nasionale state en hulle konings nog swak is, groei die politieke gesag van plaaslike heersers. Hulle is eintlik vasalle van die konings, maar het in die praktyk dikwels onbeperkte mag in hul eie gebied. Die ontwikkeling van hierdie nuwe stand neem 'n aanvang in Noord-Frankryk en brei vinnig in Wes-Europa uit. Die nuwe klas van ridders word sedert die 11de eeu milites of "soldate" genoem. Die plaaslike heersers ontwikkel tot die welvarende militêre elite van die middeleeuse maatskappy - of hulle nou magtige heersers is of leenhere, wat net gesag oor 'n handvol leenmanne uitoefen. Van kindsbeen af ontvang hulle opleiding in die krygskuns, en danksy hulle rykdom kan hulle ook die dure wapenrusting van 'n ruiter bekostig wat nou algemeen ingevoer word.
Moed en dapperheid, eer en trou is die nuwe ideale van die ridderstand, wat opsetlik ongeletterd wil bly: Enige ander opleiding as dié van die militêre sfeer word as ongeskik geag - dit sou immers verwyfdheid kon voortbring. Uiteindelik is die nuwe ridderideaal besig om hande uit te ruk, en die ridders begin veral in Frankryk voortdurend bloedige vetes teen mekaar voer.
Die sorgwekkende toestande laat die kerklike owerhede in Frankryk in 1041 die sogenaamde Godsvrede (Latyn: Treuga Dei) afkondig, wat gevegte in vredestyd of tenminste op sekere dae, byvoorbeeld van Donderdag tot Sondag, en op feesdae verbied (in sy oudste vorm, wat in die 10de eeu deur plaaslike biskoppe in Suidoos-Frankryk ingevoer is, geld die Godsvrede hoofsaaklik vir die kerkgeboue en ongewapende burgers). Die militêre stappe, wat teen vegtende ridders gedoen is, is weens hulle godsdienstige karakter vroeë voorlopers van die kruistogte.
Die kerk verseker die respektering van die Godsvrede deur 'n Christelike karakter aan die ridderstand te gee: Ridders is nou beskou as vrome helde, wat die geestelikheid en die besittings van die kerk, weerlose burgers soos pelgrims, boere, koopmanne, vroue, swakke en arm mense, weduwees en wese in die naam van God moet beskerm. 'n Ridder se hoogste doel is egter die stryd teen die ongelowiges.
Hierdie nuwe sienswyse van die ridder verskil sterk van die oorspronklike kerklike leerstellings, wat steeds 'n onderskeid gemaak het tussen die milites Christi en milites Dei, die soldate van Christus en van God, en die militia saecularis, die sfeer van die wêreldse strydmagte. Aanvanklik is net die apostels en sendelinge as soldate van Christus beskou, tog sluit die term later ook askete en martelaars in. In die middeleeue is dit monnike, wat die geestelike wapens in die stryd teen die duiwel opneem.
