Isaac Newton
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Ffisegydd, mathemategwr, seryddwr, athronydd ac alcemydd Seisnig oedd Syr Isaac Newton (4 Ionawr 1643 - 31 Mawrth 1727). Mae'n enwog yn bennaf am ei waith ar ddeddfau opteg a disgyrchiant; yn ôl traddodiad, daeth Newton i ddeall effaith disgyrchiant pan syrthiodd afal oddi ar goeden a'i fwrw ar ei ben.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Cefndir
Roedd Syr Isaac Newton yn ffisegydd, mathemategydd, alcemydd, dyfeisiwr ac athronydd naturiol Saesneg, sydd yn cael ei gofio gan lawer fel y gwyddonwr mwyaf dylanwadol byth.
Ysgrifennodd Syr Isaac Newton lyfr o’r enw y Principia Mathematica, lle disgrifiodd disgyrchiant a thair deddf mudiant. Dadleuodd bod golau wedi ei wneud o ronynnau, a bod golau wedi ei wneud i fyny o sbectrwm o liwiau. Datblygodd rheol oeri, yn disgrifio gradd disgyn tymheredd gwrthrychau pan rydych yn eu rhoi mewn aer.
[golygu] Bywgraffiad
Cafodd Newton ei eni yn Woolsthorpe-by-Colsterworth. Cafodd ei eni yn gynamserol a bu pawb yn disgwyl iddo farw. Bu farw ei dad, Isaac, dri mis cyn ei eni, ac aeth ei fam i fyw gyda’i gŵr newydd. Aeth Newton i fyw gyda’i famgu.
Pan oedd yn ddeuddeg aeth Newton i Ysgol y Brenin yn Grantham. Fe gafodd ei dynnu allan o'r ysgol a ceisiodd ei deulu ei wneud yn ffarmwr.
Yn 1661 ymunodd â Choleg y Drindod Caergrawnt, lle astudiodd ei ewythr William Ayscough. Ar y pryd, roedd dysg y coleg wedi ei sefydlu ar wersi Aristotle, ond roedd yn well gan Newton ddarllen syniadau gwyddonwyr mwy modern fel Galileo, Copernicws a Kepler. Yn 1665 datblygodd syniad a fyddai'n troi i fod yn Calcwlws.
Caeodd y brifysgol yn 1665 i warchod pawb yn erbyn y Pla Du. Am y ddwy flynedd nesaf gweithiodd Newton gartref ar ei theoremau am calcwlws, optegau a disgyrchiant.
Yn 1679 dychwelodd Newton i’w waith ar ddisgyrchiant a’i effaith ar y planedau. Argraffodd y canlyniad yn ei lyfr De Motu Corporum. Cafodd y Philosophiae Naturalis Principia Mathematica ei argraffu ar 5 Gorffennaf 1687, efo cymorth Edmond Halley.
Tuag at ddiwedd ei fywyd, gweithiodd Newton ar y Beibl a’i athroniaeth. Urddwyd yn farchog gan y Frenhines Anne. Cafodd Newton ei wneud yn arlywydd o The Royal Society. Bu farw Newton a cafodd ei gladdu yn abaty Westminster.
[golygu] Deddfau Mudiant Newton
- Mae gwrthrych sydd yn llonydd yn aros yn llonydd, onibai ei fod yn cael ei effeithio gan rym. Mae gwrthrych sydd yn symyd yn aros yn symyd, oni bai ei fod yn cael ei effeithio gan rym.
- Mae faint o rym yn hafal i faint o mas, wedi ei luosi gyda’r cyflymiad.
- Pan mae corff yn gwthio grym tuag at gorff arall, mae’r corff arall yn gwthio grym hafal yn ol.
Gweler hefyd Deddfau Mudiant Newton.
[golygu] Afal Newton
Mae stori poblogaidd yn dweud y cafodd Newton ei ysbrydoliaeth am thorem disgyrchiant pan welodd afal yn syrthio o goeden. Ai cartwnau yn bellach gan ddweud y syrthiodd yr afal ar ben Newton. Does dim prawf yn cadarnhau y storiau yma.
[golygu] Golau
Issac Newton oedd y person cyntaf i ddarganfod bod golau wedi eu greu allan o llywiau'r enfys. Wnaeth o hefyd ddarganfod yr telesgop adlywyrchiant sydd efo drych yng nghanol y'r telesgop sydd yn adlywyrchu'r golau'r gwrthrych sydd yn cael ei astydio ac yn ei adlywyrchu nol yn un pelydryn. Mar pelydryn hyn wedyn yn adlywyrchu o drych arall sydd wedi ei osod ar radd o 45 sydd yn galluog i'r pelydryn i droi yn 90 gradd felly mae'n bossib gweld y gwrthrych yn disgleirio ti fewn i'r telesgop.
