Yr Ymerodraeth Rufeinig
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Fel arfer, mae'r Ymerodraeth Rufeinig yn golygu'r wladwriaeth Rufeinig yn ystod y canrifoedd ar ôl diwygiadau o dan Caesar Augustus. Roedd yn un o ymerodraethau mwyaf yr hen fyd; yn ymestyn o Ynys Prydain hyd y Sahara ac Arabia.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Hanes
[golygu] O weriniaeth i ymerodraeth
Concrwyd llawer o'r tiriogaethau aeth yn rhan o'r Ymerodraeth yn ystod y Weriniaeth Rufeinig, er enghraifft concrwyd Sbaen yn ystod y rhyfeloedd rhwng Rhufain a Carthago, a choncrwyd Gâl gan Iŵl Cesar. Yn dilyn y rhyfeloedd cartref a achoswyd gan lofruddiaeth Iŵl Cesar, llwyddodd ei nai, Octavianus, i gipio grym. Newidiodd ei enw i Augustus, ac ystyrir ef fel yr Ymerawdr (Lladin Imperator) cyntaf (27 CC). Roedd yr ymerodron a ddilynodd Augustus, sef Tiberius, Caligula, Claudius a Nero i gyd â chysylltiadau teuluol â'r ymerawdwr cyntaf.
Yn dilyn gwrthryfel yn erbyn Nero, a laddodd ei hun yn 69 OC i osgoi cael ei gymeryd yn garcharor, bu cyfres o ryfeloedd a elwir yn Flwyddyn y Pedwar Ymerawdr. Dewiswyd Galba i fod yn ymerawdr, ond cododd Otho wrthryfel yn ei erbyn a'i ladd. Yna cyhoeddwyd Vitellius yn ymerawdr gan y llengoedd yn Germania, a chychwynodd byddin gref o'r llengoedd hyn am ddinas Rufain ei hun. Bu brwydr rhyngddynt hwy a'r llengoedd oedd yn ffyddlon i Otho yn Bedriacum, gyda byddin Vitellius yn fuddugol. Lladdodd Otho ei hun. Yna cyhoeddodd y llengoedd yn Judea ei cadfridog hwy, Vespasian yn ymerawdr, a chyda chymorth llengoedd Syria a'r llengoedd yn ardal Afon Donaw Vespasian fu'n fuddugol a lladdwyd Vitellius.
Dyma gychwyn y llinach Fflafaidd, oherwydd dilynwyd Vespasian gan ei fab Titus ac yna ei fab arall Domitian.
[golygu] Oes Aur yr Ymerodraeth
O 98 hyd 180 OC, cafodd yr ymerodraeth Oes Aur yn ystod teyrnasiad y "Pum Ymerawdr Da", sef Nerva, Trajan, Hadrian, Antoninus Pius a Marcus Aurelius. Yr oedd y pedwar cyntaf o'r rhain yn ddi-blant, ac felly dewisasant y gwr yr oeddynt yn ei ystyried fel y mwyaf addas fel olynydd. Sicrhaodd hyn fod yr Ymerodraeth yn cael ei harwain gan gyfres o wŷr galluog ac ymroddgar. Yn anffodus yr oedd gan yr olaf ohonynt, Marcus Aurelius, fab, sef Commodus. Dilynodd ei ei dad fel ymerawdr a bu'n llawer llai llwyddiannus. Yn ystod teyrnasiad Trajan y cyhaeddodd yr ymerodraeth ei maintioli eithaf; penderfynodd ei olynydd Hadrian na ddylai dyfu ymhellach ac y dylid canolbwyntio ar amddiffyn y ffiniau.
[golygu] Dadrywiad a chwymp
Yn dilyn marwolaeth yr ymerawdwr Alexander Severus yn 235 bu o leiaf 19 o ymerodron (heb gynnwys cyd-ymerodron) yn y 50 mlynedd hyd 284. Y cyfnod yma oedd Argyfwng y Drydedd Ganrif, gyda chyfres o ymerodron milwrol, yn dechrau gyda Maximinus Thrax, oedd yn dibynnu ar gefnogaeth y llengoedd i'w cadw ar yr orsedd. Ni lwyddodd yr un o'r ymerodron hyn i deyrnasu fwy nag 8 mlynedd, a llawer ohonynt dim mwy nag ychydig fisoedd.
[golygu] Dylanwad
Mae dylanwad yr Ymerodraeth Rufeinig ar lywodraeth, cyfraith, pensaernïaeth a diwylliant gwledydd Ewrop yn enfawr. Mae Ffrainc, Sbaen, Portiwgal a'r Eidal yn ogystal â nifer o wledydd eraill yn siarad ieithoedd sydd wedi datblygu o'r iaith Ladin neu wedi'u dylanwadu'n gryf ganddi. Er mwyn ddangos eu nerth, roedd gwledydd a swyddi yn defnyddio enwau'r cyfnod Rhufeinig hyd yn oed ganrifoedd ar ôl cwymp yr ymerodraeth, er enghraifft yn nheyrnas y Ffranciaid a'r Ymerodraeth Lân Rufeinig, a chan deuluoedd y tsar yn Rwsia ac Ymerawdwr yr Almaen.
[golygu] Gweler hefyd
