Inauteri
Wikipedia(e)tik
Inauteriak edo aratusteak mundu osoan zehar neguaren bukaera aldera ospatzen diren jaiak dira. Aratuste hitzaren etimologia "aragi uztea" ei da eta, paradogikoki, mendebaldeko euskaraz erabiltzen da, nahiz eta "aragi" eta "utzi" berbak euskalki hartan ohikoenak ez izan. Azken izen hau mundu osoan zehar erabiltzen den carnaval edo carnivalen parekoena da, hauek latinetik baitatoz: carne (haragi) eta levare (utzi).
Hala ere Euskal Herrian inauteri, ihauteri eta iyote bezalako ahotsak gehiagotan erabiltzen dira. Inauteri eleak "inausi" aditzarekin harremana bide dauka, arbolak inauteko garaiarekin, alegia.
Inauterien hasiera Septuagesimak markatzen du, Inauterietako asteazkena baino hiru igande lehenago, baina hainbat lekuetan Eguberri ortodoxoan hasten da, hau da, Eguberri katolikoa eta 12 egunera (Errege eguneko bezpera, Urtarrilaren 6a). Neguko janari erreserbak Aste Santuaren aurreko baraua baino lehen jateko (bereziki haragia eta arraultzak) beharrarekin harremanduta dago. Inauteriak Asteartean bukatzen dira (Inauterietako Astearte handia, munduko hainbat lekuetan Mardi Gras) moduan ezagutzen dena), eta hurrengo egunean hasten da ofizialki baraua. Hainbat lekutan hurrengo larunbata ere erabiltzen da ihauterietarako, adibidez Algorta eta Altsasun Euskal Herrian, eta igandea erabiltzen da Bilboko Santutxu auzoan.
Zubieta eta Iturenen urtarrileko azkeneko igandearen osteko lehen astelehen eta asteartean izaten dira (Astelehenean Zubietatik Iturenera eta asteartean alderantziz).
Eduki-taula |
[aldatu] Jatorria
Hainbat autoreren arabera Saturnalia eta Lupercalia erromatar jaiekin lotu izan dute. Garai hartan askatasun osoarekin lotzen zen jai hau eta ordena zibilaren eraldatzea baimentzen zen. Autore hauen arabera pentsamolde hau ondorengo inauterien jatorrian zegoen.
Beste teoria batzuek Udaberriaren jaiotzarekin lotzen dute eta beraz jai honek duen kutsu Kristaua ondorengo asimilazio prozesu batekin lotu izan da. Inauterietan iratxoak eta espiritu txarrak usatzen ziren eta zarata handia sartzeko baimena zegoen.
Kristautasunak, asimilatzeaz gain bigarren teoriaren arabera, jaiaren mugak ere jarri zituen, Aste Santua baino 40 egun lehenago jarriaz eta beraz haragia uzteko debekua hasten zen egunean bukatuta (Inauterietako asteazkena).
Euskal Herrian zaratarekin ere Lurra esnatzeko deia zegoela uste da eta horregatik ereite jai batekin harremandu da askotan. Honen adibideak ikusi ahal dira Sakanako ihauterietan (Olaztin ximaurra botatzen da gurdi batetik, Altsasuko momotxorroek goldea erabiltzen dute lurra esnatzeko) eta Ituren eta Zubietako ihoaldunekin (zanpantzarrak), non zarata ritmikoak duen garrantzia. Hainbat herritan, batez ere Araban Porretero izeneko pertsonaia epaitu egiten da, kasu batzuetan putreek jan dezaten eta beste batzuetan errekara botatzen da.
[aldatu] Inauteriak munduan zehar
[aldatu] Europa
[aldatu] Euskal Herria
Artikulu nagusia: Ihauteriak Euskal Herrian
Euskal Herrian esan bezala Ihauteriek tradizio luzea zuten. Hala ere Hego Euskal Herrian Francoren diktaduran zehar jai hauek debekatu eta asko galzorian egon ziren. Nafarroan gehienek jarriapena izan zuten garai hartan Udaberri jai moduan. Artikulua Argian (guztia gehiago garatzeko irakurri)
Gipuzkoan Tolosa eta Donostian dute garrantzi berezia eta biak ala biak ihauteri hiritarrak dira. Inauterietako denbora arruntaz gain Ituren eta Zubietako inauteriak diren egun beretsuetan (Otsailaren 2a, Kandelaria) inude eta artzaien konpartsa ateratzen da Donostian. Antzuolan mantendu da sorgin dantza izeneko dantza, non mutilak neskaz mozorrotzen diren.
Zuberoan Maskaradak izaten dira garai honetan. Maskarada bi ataletan banatuta dago, beltza eta gorria. Bigarrena guztiz ordenatua da eta dantzari finek hartzen dute parte. Lehenengoa zikina eta baldarra da.
[aldatu] Italia
Veneziako ihauteriak dira Italia osoan ezagunenak. 1268tik ospatzen da gutxienez. Egun honetako ohitura maskara oso landuak jartzea da eta Errenazimenduko jantziak eraman ohi dira. Bere garaian maskarak baino ez ziren jartzen aurpegian eta hau Abenduaren 26tik Ihauterietko Asteartera egin zitekeen.
Gaur egun ihauteriek Otsailaren 2tik Ihauterietako asteartera irauten dute.
[aldatu] Espainia
Espainian oso ezagunak dira Cadiz eta Tenerifeko ihauteriak. Lehenengoan chirigota izeneneko kantari taldeak agertzen dira eta mozorrotuta joateaz gain kritika soziala eta umorea egiten dute. Hainbat taldek lehiaketa batean ere parte hartzen dute. Tenerifeko kasuan desfilea egiten da Rio de Janeiroko kasuaren antzera.
Espainiako hainbat lekutan (bereziki Murcia eta Madrid) Sardinaren lurperatzea egiten da Errauts Asteazkenean.
[aldatu] Erresuma Batua
Erresuma Batuan futbolaz gozatzeko egunak dira baina Londoneko Notting Hill auzoan milioi bat eta erdi pertsona biltzen dituen desfilea egiten da. Honen jatorria auzo honetan dauden Karibear inmigranteen kopurua da eta Brasileko ihauterien itxura du.
