Justinian I
Ji Wîkîpediya
(Latinî: Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus, yewnanî: Ιουστινιανός; wek bi gelemperî tê zanîn Justinian I(482/483- 565) yek ji împaratorên Bîzans di 527an de heta mirî împaratorî kirî bû.
Justinian yek ji împaratorên herî mezinên Bîzans bû. Wî dema xwe de xakên Împaratoriya Romaya Rojhelatê berê hundura împaratorîye kirin û bajarê Roma, çiqas çend salan tenê ajot jî, dagir kir. Dîsa di dema wî de di împaraotrîye de gelek şoreşên aborî, çendayî û dadîyên mezin hat kirin. Di dema wî de dêra li Konstantinopolis Hagia Sophia hat avakirin. Bi fermana wî Dada Roma ji latinî de hat wergera zimana Yewnanî kirin. Justinian ji alîya dêra Ortodoks rojava wek kesekî pîroz, ango saint, tê dîtîn.
Tabloya Naverokê |
[biguherîne] Jîyan
Justinian bi gumanî di 483 di xakên îroj di sînorên Sirbîstan de dimên de hatiye dinê. Kênge Anastasius di 518an de mi re, bi alikarîya Justinian jî, Justin derbaza textê bû. Dema împaratorîya Justin, di navbera 518an û 527an de, Justinian yek ji peyayên wîya girîng bû. Justinian di 521an de keta Konsulê û ji pê re jî bû generalê artêşên rojhelat. Di dawîya împaratoriya Justin I de Justinian de-facto dest bi kargerîya împaratorîye kir. Ew di 1'ê adarê, 527an de ji alîya Justin wek împaratorê arîkarî da zanîn. Di 1 gelawêjê hewşêwe salê de jî bi mirina JUstin re bi fermî derbaza textê bû.
[biguherîne] Şoreşên Dadî
Justinian di dema xwe de Dada Roma, kîjan ku di 529an de hat weşandin, wergera Yewnanî kir.
[biguherîne] Ceng û Dagir Kirinên Dema Wî de
Di dema Justinian de dijbera Romayê bastanî Sasanîyan bûn. Wî cengên pêşwerên xwe didomandin û hembera Sasanîyan gelek şêr û ceng kirin. Ew cengan bi di 532an de bi aşitîye dawî bûn. Ji pê wê aşitîye re generalê Justinianê mezin Belisarius çerxa ser xakên rojavaya Derya Navîn bû û xakên berêyê împaratoriya Romayê Rojava li ser serwerî ajotinî hundura împaratorîye kirin.
Belisarius 533-534an de Efrîqaya Bakur ji Vandalan stand. Belisarius ji pê Efrîqa re çerxa ser Sîcîlya bû paş dagir kirina wir re 536an bajarê Roma jî dagir kir. Di 540an de jî wî Ravenna paytexta Ostrogotan dagir kir.
Di wan deman de di 540an de li rojhelata împaratorîye êrîşên Sasanîyan şunda dest pê kir. Ew cengên Roma û Persan li Ermenîstanê heta 545an dewam kir û di wê salê de bi aşitîyeke navber da danê jî vê carê jî cengan li Lazîstanê dewam kir. Bi dawî di 562an de aşitî hat peyda kirin û Persan pejirandin ku Lazîstanê terk bikin.
Kênge artêşên ROma li rojhelat bûn li bakur hin xakên hat dagir kirinî şunda di destên ROmayan dar ketin. Ostrogotan Roma û Îtalya şunda dagir kirin.
Justinian çiqas di 523an de bi Theodora re zewicî jî tu zarokên xwe nebûn. Ji bo wê sedemê di 565an de mir şunda paşwerê xwe bû xwarzîye xwe Justin II.
