Koper

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.

---

Koper Cuprum
Symbool	Cu
Indeiling	euverganksmetaal
Elementnómmer	29
Natuurlike isotope	63, 65
Kunsmaoteg isotope	52-62, 64, 66-80
Atoomgewiech staanderdisotoop	63,5463
Smeltpunt	1357,77 K, 1084,62 °C
Kookpunt	2835 K, 2562 °C

Koper is e sjemisch elemint. 't Is e haafedel euverganksmetaol, in dezelfde gróp es zèlver en goud. De naom is aofkumsteg vaan aes cyprum, "erts vaan Cyprus".

Inhawd 1 Eigesjappe 2 Verbindinge 3 Legeringe 4 Touwpassinge

[bewirk] Eigesjappe

Koper heet 'n kinmerkende roej kleur, woemèt 't ziech vaan de meiste ander metaole oondersjeit. Koper bint ziech oonder kamertemperatuur in vochtege umgeving gemekelik mèt zoerstof, 't complex vaan koperoxides wat zoe oontsteit is greun vaan kleur. Anders es iezer ros koper neet door, zoetot 't oxied, dèks kopergreun geneump, es e besjèrmläögske deent. Koper is hendeg geleiend; 't eineg bekind elemint wat beter geleit is zèlver. Um dees kwaliteit weurt 't ouch hiel väöl touwgepas (zuug oonder). Koper kump in twie natuurlike isotope veur, ⁶³Cu en ^{65Cu, die in 'n verhajding vaan oongeveer 2:1 veurkoume. Daoneve gief 't nog hiel väöl ander, kunsmaotege isotope, die allemaol hoeg radioactief en instabiel zien (de meiste höbbe haafwierdetije vaan e paar minute of minder).}

^{Koper kump in de groond wel gedege veur, es mineraol, meh besteit veural in versjèllende verbindinge.}

^{[bewirk] Verbindinge}

^{Koper kint twie oxides, koper(I)oxied (CuO, zwart) en koper(II)oxied (Cu₂O, roed). Mèt waterstof weurt 't oxied koper(II)hydroxied (Cu(OH)₂, blaw) gevörmp. Ouch sulfaote (wie kopervitriool, CuSO₄(H₂O)₅), carbonaote en chlorides (wie koper(II)chloride, CuCl₂(H₂O)₂) koume väöl veur. Väöl vaan die verbindinge zien hoeggifteg.}

^{[bewirk] Legeringe}

^{Koper is vaan väöl legeringe 't hoofbestaand of 'ne belangrieke component. De ajdste daovaan is broons, koper mèt te hoegste 10% tin touwgevoog. Dit maak 't koper sterker en de kleur geler. Messing, ouch dèks geel koper geneump, is 'n alliaasj vaan koper en zink. 't Zinkgehalte kin variëre vaan 5 tot 35 percint. Messing, wat bij benaodering de kleur vaan goud heet, weurt väöl es 'n saort goud-surrogaot gebruuk. Um 't te versterke voog me wel ins aluminium touw. Kopernikkel is natuurlik 'n alliaasj vaan koper en nikkel (10 tot 30 percint of mie), mèt 'n zèlverkleur. Soms weure nog ander metaole touwgevoog um 't koper te versterke, wie cadmium, chroom of loed.}

^{Koper zit gewoenlik ouch in zèlveralliages, um 't te versterke, en soms in goudlegeringe, wat 't goud 'n oranje kleur gief (roed goud).}

^{[bewirk] Touwpassinge}

^{Koper is ein vaan de ajds bekinde metaole, bei de meiste volker is 't al langer bekind es iezer. Väöl besjavinge höbbe 'ne kopertied gekind; die in eus streike evels neet: hei lierde me koper kinne in de vörm vaan broons.}

^{Allewijl kint koper e groet aontal touwpassinge, die veural gebruuk make vaan zien groete pletbaarheid en gooj geleiing. Me vint 't väöl in hoes, es koperdraod, 't binneste vaan elektriciteitkabele. Ouch vaan elektromagnete is 't e belangriek bestanddeil. 'ne Bliksemaofleier is gemaak vaan 'ne koperen draod dee laanks e gebouw aoflöp. Es de bliksem 't koper eine kier getróffe heet zal de res vaan 't gebouw door zien väöl slechtere geleiing neet of aamper weure aongetas. Decoratief weurt 't väöl gebruuk in serade en sóms in standbilde ('t Vrijheidsbild in New York bevat 90 tón koper). Bij muntgeld weurt 't dèks veur lieger muntwierdes gebruuk. In kopere bloosinsturminte vint me 't trök es messing.}