Zoerstof
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
| Zoerstof Oxygenium |
|
| Symbool | O |
| Indeiling | neet-metaal |
| Elementnómmer | 8 |
| Natuurlike isotope | 16, 17, 18 |
| Kunsmaoteg isotope | 12-15, 19-28 |
| Atoomgewiech staanderdisotoop | 15,999 |
| Smeltpunt | 54,36 K, -218,79 °C |
| Kookpunt | 90,20 K, -182,95 °C |
Zoerstof is e sjemisch elemint wat bij kamertemperatuur in oongeboonde staot 'ne kleurloze gaas is (meh in hielgroete concentraties weurt 't blaw vaan kleur). 't Is 't meis veurkoumend elemint op Eerd en ein vaan de veer noedzaokelike eleminte veur eerds leve (neve waterstof, koolstof en stikstof). In de atmosfeer kump 't veur oongeveer 18% in zuvere vörm veur (es twieledeg molecuul O2, of in de ozonlaog es dreiledeg molecuul ozon, O3), en in spuurkes vaan kooldioxied (CO2, oongeveer 0.04%). Aon 't oppervlak, en meistal ouch in de atmosfeer, trif me 't aon in water (H2O); wijers kump 't in d'n eerdkors veur in hiel väöl oxides (veural siliciumdioxide, SiO2) en zoere (vaandao de naom).
Zoerstof heet de eigesjap tot 't ziech mèt de meiste eleminte gemekelik verbint, gemekeliker es welk ander materiaol daan ouch. 'n Reactie mèt zoerstof neump me verbranding; sjemisch gezeen valle dao ouch corrosie en oontsteking vaan springstoffe oonder.
Zoerstofverbindinge make e good deil oet vaan väöl levende organismes, in 't bezoonder vaan de diere. Zoerstof inaosemende organismes kóste miljarde jaore trök oontstoon doortot bacterië en archaeë, die zjus wie plante zoerstof es afvalproduk oetaoseme, zoeväöl kooldioxied umgezat hadde tot de atmosfeer vol raakde mèt zuvere zoerstof. 't Neet oontstoon vaan diereleve hej op d'n door 't leve op eerd tot 'n ind gebrach.
In minselike techniek is zoerstof ouch vaan vitaol belaank. Verbrandingsmotore höbbe door hun werkprincipes per definitie zoerstof nujeg, die ze meistal oet de loch haole. In rakette gebruuk me evels tanks mèt vleujbare zoerstof. Zoerstoftanks weure gebruuk veur lui die op extreem huugde, in aofgeslote ruumdes of oonder water wèrke.
Zoerstof woort ind zestiende iew door de Pool Michal Sedziwój oontdek. De naom oxygenium, "zoer-verwèkker", woort gegeve umtot me iewelaank meinde tot alle zoere zoerstof bevatte en dit elemint nujeg waor um zoere te verwekke (inderdaod zit in de meiste zoere zoerstof).
