Soemer
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Soemer of Soemerië (ouch wél Sumer of Sumerië genump) is de awwe naom veur de landstreek in wat noe Irak is. t Is ‘t gebied boe de riviere Eufraat en Tigris in de Perzische Golf oetkome, oftewel ‘t zuielike deil van Mesopotamië. Soemer is de weeg vaan us besjaving, in eder geval ein vaan de zès gebiede op eerd die dat vaan zechzelf kinne zègke.
Soemer is de naom dee euver ‘t algemein gegeve-n is aon 't zuielik deil vaan Babylonië, vergeliekbaar mèt de naom Akkad veur ‘t noordelike deil. Daovaan kump de naom Soemer & Akkad veur Bebylonië.
‘t Gebied vaan Soemer waor ein verzameling vaan sjtadsjtaote. Eedere sjtadsjtaot had 'ne keuning vaan zien eige. Meh in ‘t midde vaan 't veerde millennium veur Christus woort de leier vaan de euverhiersende sjtadsjtaot gezeen es de keuning vaan de ganse regio.
[bewirk] Historie
De gesjiedenis vaan Soemerië weurt verdeild in vijf versjèllende tiedvakke. D'r is de Uruk-periode, boe de keuning vaan de stad Uruk de regio euverheerste, de Jemdet Nasr-periode, de Vreuge Dynastie, de Akkad-periode en de Ur II-periode. De gaanse historie vaan Soemerië sjtrek zich oet euver ein periode vaan 3800 tot 32000 v. Chr. D'r zien aonwijzinge veur Soemerische activitei vaan veur de Uruk-tied en nao de Ur II-tied, mèh d'r is betrekkelek wieneg bekind vaan de periode daoveur. In de periode daonao woort de sjtreek veurnaomelik euverhierst door de Babyloniërs.
De sjtreek woort waorsjijnlik veur ’t iers bevolkt vaanaof de twiede helf vaan ‘t vijfde millennium v. Chr. door e volk dat door de archeologe de Ubaidiërs of Obeidiërs weurt genump, nao ‘t dörpke al-Ubaid boe de reste zien gevoonde. Dit volk lag de moerasse druug en zörgde veur de ierste irrigatie, zoedat landbow meugelik woort. Ouch dreve zie handel en woort in werkplaotse potte gebakke en lier gelooid.
De Soemeriërs trokke roond 3500 v. Chr. ‘t gebied binne. Boe ze vaandaon kaome is neet dudelik, me dink Anatolië, meh India zow ouch kinne. Zie spraoke Soemerisch, ‘n taol die neet Indo-Europees en neet Afro-Aziatisch is. Weier struimopwaorts in ‘n sjtreek die Akkad heite waor dat anders. De lui daor sjpraoke ‘n Semitische (d.w.z. Afro-Aziatisch) taol. Vaanaof 5000 v. Chr is d'r spraoke vaan 't oontstoon vaan ‘n georganiseerde sameleving.
Roond 3300 v. Chr. woort de ajdste vörm vaan 't sjrif oetgevoonde, 't pictogafisch sjrif, boe-oet later ‘t sjpiekersjrif oontstoont. Soemeriërs oontwikkelden de ierste wetgeving en sjtadsjtaote. 't Weel is waorsjijnlik ouch door de Soemeriërs oontwikkeld, sjus wie ‘t pottebekkersweel. Zie waore zier begaaf in ‘t mete vaan dinger. Zie besjtudeerde o.a. ‘t hielal. Zie naome metinge op vaan de sjtand vaan Venus mèt ‘n rechhokig raom en de tied in secondes mèt 'n penduul. Vaanaof oongeveer 2900 v. Chr. begint de dynastieke tied.
D’n tied vaan Sargon en de Semitische tied is roond de 23e iew v. Chr. Vaanoaf 2212 v. Chr. volg de euverhiersing door de Guti Vaanaof oongeveer de 20e iew v. Chr. neume de Amoriete de mach euver in Soemer en zien de Soemeriërs neet mie es ‘n apaart volk te oondersjeie
