Aristophanes (blijspeldichter)

Van Wikipedia

Dit gaat over de Griekse dichter Aristophanes, zie Aristophanes van Byzantium voor de Alexandrijnse filoloog Aristophanes.

---

Aristophanes (445 v. Chr. – 388 v. Chr.) was een Grieks dichter. Hij was een rijke grondbezitter met een ruime culturele belangstelling en had nauw contact met de Atheense intellectuelen. Hij was bevriend met Socrates maar bekritiseerde deze ook. Als conservatief realiseerde hij zich de gevaren van een al te radicale democratie en van het scepticisme dat de sofisten predikten. Hij stond bekend als ongenuanceerd.

Aristophanes is beroemd om zijn komedies die hij schreef voor de twee Atheense festivals de Dionysia en de Lenaea. Dit zijn de enige nog bestaande voorbeelden van Oud-Griekse komedies. Hij schreef er minstens 30, waarvan er 11 bewaard zijn gebleven. Zijn eerste dateert uit 427 v. Chr. toen hij nauwelijks 18 jaar was. Veel van Aristophanes' stukken zijn politiek getint en maken bekende Atheense burgers en hun gedrag in de Peloponnesische oorlog belachelijk. Hij werd meerdere keren aangeklaagd wegens smaad.

Aristophanes' werken zijn vooral waardevol vanwege de onuitputtelijke fantasie waarmee ze zijn geschreven, zijn fijnzinnige koorlyriek en grote taalbeheersing. De hoofdthema's waren de verdediging van het vredesideaal, de culturele bedreiging door de sofisten en de verderfelijke invloed van het toneel van Euripides.

[bewerk] Belangrijkste werken

• Acharniërs (Αχαρνεις) – Uitgevoerd in 425 v. Chr., de oudste integraal bewaarde komedie.
  • De boer Dikaiopolis (wat in feite "Rechtsstaat" betekent) uit het dorp Acharnai is de Peloponnesische oorlog beu en sluit persoonlijk vrede met de Spartanen, waardoor hij alleen de voordelen van de vrede geniet. Het valt hem niet gemakkelijk zijn dorpsgenoten (het koor), die hem aanvankelijk maar een collaborateur vinden, ervan te overtuigen dat slechts een paar "haviken" baat hebben bij het voortzetten van de oorlog.

• Wolken (Νεφελαι) - Uitgevoerd in 423 v. Chr.
  • Strepsiades, een gewezen boer, zit met zijn boekhouding diep in de rode cijfers, wegens de spilzucht van zijn vrouw (een verwaande "stadsmadam") en hun zoon Pheidipides (een verwende, gokverslaafde snob). Om aan zijn schuldeisers te ontsnappen laat hij zich als leerling inschrijven in de "denkerij" van Socrates: daar kan men, naar verluidt, alles leren, ook hoe men in rechtszaak de jury van zijn gelijk kan overtuigen. Het koor is de wolken, die door Socrates als "nieuwe goden" worden erkend. Strepsiades is echter oliedom en kan de subtiele gedachten van Socrates niet bevatten. Hij stuurt dan maar zijn zoon naar de les. Niet zonder succes overigens, want Pheidippides kan de schuldeisers weldra met een paar drogredeneringen moeiteloos afschepen. Als de jongen daarna ook zijn vader een oplawaai verkoopt, in de overtuiging dat dat zijn goed recht is, voelt Strepsiades zich bedrogen. Woedend steekt hij de "denkerij" in brand.

• Vogels (Ορνιθες) – Uitgevoerd in 414 v. Chr.
  • Twee Atheense heertjes ontvluchten teleurgesteld hun corrupte en onbestuurbare stad en belanden in het Vogelrijk, waar zij, met de hulp van de vogels (het koor), een nieuwe droomstad bouwen. Tijdens de bouwwerkzaamheden komen allerlei obscure personages met minder goede bedoelingen "lobbyen" om hun belangen in de nieuwe stad veilig te stellen. De vogels verzinnen een plan dat hun de heerschappij over mensen én goden moet verlenen. Zij blokkeren de weg tussen hemel en aarde en de goden vergaan van de honger, want de rook van de offergaven dringt niet meer tot de hemel door. De vogels zijn pas bereid tot toegeven als Zeus zijn scepter (een allegorie) afstaat.

• Lysistrate (Λυσιστρατη) - Uitgevoerd in 411 v. Chr.
  • De Atheense dames [= het koor] grijpen naar het drastische wapen van de seksstaking, om hun mannen ertoe te dwingen eindelijk eens werk te maken van de vrede. Onder de leiding van de militante Lysistrate [dat betekent eigenlijk "Leger-ontbindster"] bezetten zij de Akropolis waar de Atheense staatskas wordt bewaard. Zo kan de oorlog niet meer gefinancierd worden. De vrouwen geven pas toe wanneer de vrede tussen de Griekse stadsstaten een feit is.

• Kikkers (Βατραχοι) - Uitgevoerd in 405 v. Chr.
  • De god Dionysus, gebelgd omdat er op zijn toneelfestival geen goede tragedies meer geschreven worden ("alleen nog van dat avant-gardistisch gedoe"), daalt af naar de Onderwereld om weer een groot dichter mee te nemen naar de wereld der levenden. Het koor = de kikkers van de Styx: zij zingen het beroemde onomatopaeïsche lied "Brekèkèkèks koaks koaks". In een wedstrijd wordt de "modernist" Euripides verpletterend verslagen door Aeschylus, vertegenwoordiger van de "goede, oude tijd"...

• Vrouwenparlement (Εκκλησιαζουσαι) – Uitgevoerd in 392 v. Chr.
  • Verkleed als hun eigen mannen (die zij totaal bedwelmd hebben na een zware nacht van seks en drank!) begeven de Atheense vrouwen zich naar de zitting van het Parlement (de 'ekklesia'), waar zij, onder deskundige leiding van de militante Praxagora, een links-pacifistische staatsregeling weten door te drijven. Zij willen aantonen dat zij het er heel wat beter van afbrengen dan hun echtgenoten. Er zijn enkele punten van overeenkomst tussen dit blijspel en de "ideale staat" zoals die door Plato in zijn "Politeia" werd geconcipieerd. Het stuk hoort thuis in de slotfase van Aristophanes' werk: er zijn geen persoonlijke politieke satires meer te vinden, het aandeel van het koor is tot een minimum herleid, en er is geen "parabasis" meer.

{{{afb_links}}}	Zie ook	{{{afb_rechts}}}	{{{afb_groot}}}
Griekenland · Oude Griekenland · Geschiedenis van Griekenland · Griekse literatuur