Communistische Partij van Nederland
Van Wikipedia
 Op Communistische Partij Holland staat tekst die in dit artikel ingevoegd zou moeten worden. Daarna kan dát artikel een redirect worden. (Hier melden: Overleg). |
| Op Sociaal-Democratische Partij staat tekst die in dit artikel ingevoegd zou moeten worden. Daarna kan dát artikel een redirect worden. (Hier melden: Overleg). |
| Communisme |
 |
| Stromingen |
|
Marxisme |
| Personen |
|
Marx · Engels |
| Landen |
|
Sovjet-Unie |
| Verwante onderwerpen |
|
Socialisme |
De Communistische Partij van Nederland (CPN) was een Nederlandse politieke partij die in 1909 werd opgericht als Sociaal-Democratische Partij en in 1991 opging in GroenLinks. De partij vertegenwoordigde de hoofdstroom van het communisme (marxisme-leninisme) binnen het Nederlandse politieke bestel.
De CPN zag de onderdrukking van de arbeidersklasse als een gevolg van het kapitalisme. Ze streefde naar afschaffing van het koningschap ten gunste van een republiek, gelijke rechten voor vrouwen en mannen, zeer ingrijpende wetgeving op het gebied van arbeid en tal van andere sociale veranderingen.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
De voorgeschiedenis van de CPN begint bij de SDAP (Socialistisch Democratische Arbeiders Partij). De SDAP had twee stromingen; aan de ene kant de reformisten en aan de andere kant de orthodox-marxisten. Deze laatste groep werd in 1909 uit de SDAP gezet en ging door als de SDP (Socialistisch Democratische Partij). De oprichters ervan waren David Wijnkoop, Jan Cornelis Ceton en onder andere Herman Gorter. In 1918 richtten Wijnkoop en Ceton de CPH (Communistische Partij Holland) op die uiteindelijk zou overgaan in de CPN (Communistische Partij Nederland). Het partijorgaan was De Tribune. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1918, de eerste verkiezingen met algemeen kiesrecht, slaagde de SDP erin om twee van de honderd zetels in het parlement te bemachtigen. In het parlement vormden de SDP'ers met de eenmansfracties van SP en BCS de Revolutionaire Kamerclub. In 1919 verkregen de communisten een derde zetel door de overstap van BCS-Kamerlid Willy Kruyt.
In november 1918 werd de naam veranderd in Communistische Partij in Nederland, in navolging van de Bolsjewieken die na de Russische Revolutie de benaming "sociaaldemocratisch" inruilden voor de oudere term "communistisch" om aansluiting te vinden bij de revolutionaire traditie van het midden van de 19e eeuw. Overigens zou in de jaren twintig de CPN in de wandeling en vooral ook in buitenlandse contacten, aangeduid worden als Communistische Partij Holland(CPH).
Mede door de vele scheuringen en royementen (zie bijv. RSP), behaalde de partij voor de Tweede Wereldoorlog weinig successen. In 1929 deed de CPH met twee verschillende lijsten mee aan de verkiezingen, en haalde zo twee zetels. Onder druk van de Sovjet-Unie werd hierna de eenheid in de partij hersteld en de naam in 1935 veranderd in Communistische Partij van Nederland. Tijdens deze verkiezingen behaalt de partij het grootste vooroorlogse succes, met vier van de honderd zetels in de Tweede Kamer.
Omdat gedurende de Tweede Wereldoorlog alle bestanden vernietigd zijn, zijn de vooroorlogse ledenaantallen niet bekend. Omdat echter de Duitse Gestapo de CPN in samenwerking met de Nederlandse inlichtingendiensten scherp in de gaten hield, weten we uit Duitse bron dat op 31 oktober 1937 het ledenaantal 10.852 bedroeg. Dit aantal is na het Molotov-Ribbentroppact van 23 augustus 1939 drastisch teruggelopen tot rond de 9000.
[bewerk] Tweede Wereldoorlog
Na de capitulatie wordt de partij door de bezetter verboden. De partij was echter al voor de oorlog voorbereid op een eventuele vlucht in de illegaliteit. De activiteiten worden dan ook na korte tijd voortgezet. Al op 15 mei 1940 wordt in een vergadering van het partijbestuur in het partijgebouw Parlando aan het Frederiksplein in Amsterdam besloten een illegale organisatie op te bouwen Daarmee is de CPN de eerste verzetsorganisatie van Nederland.
In het begin van de oorlog werd de partijtop gevormd door Paul de Groot, Lou Jansen en Jan Dieters. Vooroorlogse bekende kaderleden namen in eerste instantie niet aan het illegale werk deel; dat werd te gevaarlijk geacht. Het nieuwe illegale kader ging bestaan uit ongeveer 2000 mensen, per district in cellen georganiseerd. In november 1940 wordt het partijblad De Waarheid opgericht; Paul de Groot is hoofdredacteur. Het was niet het vroegste illegale blad; in Den Haag was al twee weken eerder een ander tijdschrift uitgebracht, De Vonk. Op de stencilapparaten van De Waarheid wordt in 1941 de oproep voor de Februaristaking gedrukt.
In het eerste jaar was het beleid van de illegale CPN fel gekant zowel tegen de Duitse bezetter als tegen het "imperialistische Westen" inclusief het Huis van Oranje; dat veranderde na de Duitse aanval op Sowjet-Rusland in juni 1941. De verzetsactiviteiten richtten zich behalve op het verspreiden van krant en pamfletten vooral op sabotage. Met dat laatste werden Jan van Gilse en Gerben Wagenaar belast; zij richtten het zogeheten Militair Comité (MC) op, dat landelijk aanslagen ging plegen op spoorwegen, fabrieken en dergelijke. Een aparte groep onder leiding van Daan Goulooze bedreef spionage ten behoeve van de Sovjet-Unie.
De illegale CPN werd ongemeen fel vervolgd. De Duitsers en de politie konden de actieve CPN-leden betrekkelijk makkelijk opsporen doordat de Nederlandse regionale inlichtingendiensten meteen na de Nederlandse capitulatie hun vooroorlogse infiltranten in de partij ook voor de Sicherheitsdienst lieten infiltreren. Zo heeft de infiltrant Van Soolingen, actief sinds 1923 en tot maart 1945, in Den Haag honderden mensen laten arresteren, waarvan er minstens 130 om het leven zijn gekomen. Het gevolg van de vervolging was dat halverwege 1942 de helft van het illegale kader was gearresteerd en uitgeschakeld. In april 1943 werden bovendien van de partijtop Jansen en Dieters gearresteerd; De Groot trok zich terug. Op voorspraak van Goulooze nam nu Jan Postma, districtsleider Amsterdam, de leiding op zich. De nieuwe top sloeg een gematigder, meer op integratie met de socialistische beweging gerichte koers in. Het Militair Comité werd opgeheven; Wagenaar werd vertegenwoordiger van de CPN in de nieuwe Raad van Verzet, waarin de overgebleven sabotagegroepen opgingen. Jan Postma werd overigens op zijn beurt gearresteerd in november 1943. De Waarheid bleef tot het eind van de oorlog verschijnen. Naar schatting zijn ruim 2000 communistische verzetsmensen tijdens de oolog om het leven gekomen.
[bewerk] Na de bevrijding
De activiteiten van de CPN tijdens de oorlog zorgen voor een hoogtepunt in de populariteit van de partij. Bij de eerste naoorlogse verkiezingen in 1946 haalt de partij 10,6% van de stemmen, goed voor tien Tweede Kamerzetels. De Waarheid is enige tijd het meest gelezen dagblad van Nederland, mede door het verschijningsverbod dat de Telegraaf tot 1949 trof. Van 1947 tot 1981 was het hoofdkantoor gevestigd in het gebouw Felix Meritis te Amsterdam.
Onder invloed van de Koude Oorlog verloor de partij in de jaren 50 veel aanhang, tot een dieptepunt van 2,4% van de stemmen in 1959. De partij is erg impopulair tijdens de Hongaarse Opstand in 1956. Als gevolg van de inval van de Sovjet-Unie in Hongarije, worden de redactieburelen van het partijdagblad De Waarheid door een stenengooiende menigte bestormd, omdat de krant de inval steunt.
De Binnenlandse Veiligheidsdienst probeert tegelijk de interne verdeeldheid binnen de CPN te vergroten. Een aantal prominente partijleden vormt de Brug-groep en stapt uit de partij of wordt geroyeerd. Zij doen, overigens zonder succes, als aparte partij mee aan de Kamerverkiezingen. De BVD beweert achter de oprichting van de Brug-groep te zitten, maar dat is dan waarschijnlijk zonder dat de leidende figuren van de Brug-groep daar iets van af wisten. In de jaren 60 en '70 neemt de aanhang onder invloed van studentenprotesten weer iets toe (zo haalde de partij bij de verkiezingen in 1972 7 zetels), maar daarna ging ze steeds meer achteruit, vooral na het vertrek van voorman Marcus Bakker en het verschijnen van diverse nieuwe, jonge, vrouwelijke Kamerleden, zoals Ina Brouwer, in wie de gestaalde achterban zich niet kon herkennen.
Als de CPN ook nog inhoudelijk moderniseert door naast de bevrijding van de arbeidersklasse thema's als feminisme en homo-emancipatie hoog op de agenda te zetten, wordt het een deel van de oude arbeidersgarde te gortig. In 1982 richten zij het Horizontaal Overleg van Communisten op, een pressiegroep binnen de CPN om de partij weer op het rechte, marxistische pad te krijgen. Iets meer dan een jaar later wordt het Verbond van Communisten in Nederland opgericht, dat buiten de CPN opereert en in 1986 aan de verkiezingen meedoet als VCN, Partij van Communisten in Nederland. De VCN behaalt geen zetel, en de CPN verdwijnt uit de Tweede Kamer.
Gedurende de jaren van haar bestaan was de partij lokaal soms zeer sterk (in sommige gemeenten in Groningen (onder andere Finsterwolde, Beerta en Groningen zelf) en Noord-Holland (onder andere Amsterdam, Zaandam, Medemblik, Enkhuizen, Wieringen, Noord-Scharwoude) had zij vaak ook via persoonlijke bekendheid van plaatselijke voormannen een flinke aanhang en leverde zij ook meerdere malen wethouders. In Beerta had de CPN van 1982 tot 1989 een burgemeester in de persoon van Hanneke Jagersma.
In 1989 gaat de partij op in GroenLinks en in 1991 wordt de CPN opgeheven. De VCN'ers gaan door als Nieuwe Communistische Partij-NCPN.
Zie ook : Lijst van CPN-fractievoorzitters Tweede Kamer
[bewerk] Ledentallen
| Jaar | Aantal leden | Jaar | Aantal leden |
| 1946 | 50.000 | 1970 | ? |
| 1947 | 53.000 | 1971 | ? |
| 1948 | 53.000 | 1972 | ? |
| 1949 | 34.000 | 1973 | 10.147 |
| 1950 | 27.392 | 1974 | ? |
| 1951 | ? | 1975 | ? |
| 1952 | ? | 1976 | 11.550 |
| 1953 | 17.000 | 1977 | 13.082 |
| 1954 | ? | 1978 | 15.298 |
| 1955 | 15.463 | 1979 | 14.979 |
| 1956 | ? | 1980 | 15.510 |
| 1957 | 12.858 | 1981 | 15.014 |
| 1958 | 12.317 | 1982 | 14.370 |
| 1959 | 11.262 | 1983 | 13.868 |
| 1960 | ? | 1984 | 11.594 |
| 1961 | ? | 1985 | 9000 |
| 1962 | ? | 1986 | 8500 |
| 1963 | ? | 1987 | 7000 |
| 1964 | ? | 1988 | 6500 |
| 1965 | ? | 1989 | 6500 |
| 1966 | ? | 1990 | 5700 |
| 1967 | ? |
[bewerk] Zie ook
| Bronnen en referenties: |
 |
Nederlandse socialistische, communistische en sociaaldemocratische partijen | |
{{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Tot 1940: SDB - SDAP - CPH - SP (Kolthek) - RSAP |
|||
