Geschiedenis van de migratie in de Nederlanden
Van Wikipedia
De geschiedenis van de migratie in de Nederlanden hangt sterk samen met de politieke en economische situatie in de Nederlanden. Het jaar waarin de migratiestromen beduidend in omvang toenam ligt in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), namelijk in 1585.
Inhoud |
[bewerk] Toestand rondom 1560
Als gevolg van de val van Antwerpen voor de Spaanse bezettingsmacht ontvluchten vele rijke en vrijdenkende kooplieden de stad. Deze vlucht was al een paar jaar aan de gang: grote delen van de bevolking van de economisch en cultureel rijke gewesten Vlaanderen en Brabant kwamen naar de dunner bevolkte, economisch en cultureel minder vooruitgeschoven gewesten Holland, Zeeland en Friesland.
De oorzaak van de migratievloed moet gezocht worden in een samenloop van omstandigheden.
Wantoestanden in de rooms-Katholieke kerk hadden aanleiding gegeven tot het verspreiden van de geschriften van Martin Luther en later van Johannes Calvijn. Daarnaast zat de lakenindustrie in het slop omdat de aanvoer van wol vanuit Engeland opdroogde vanwege de onzekere politieke en religieuze tijdingen van die dagen. Vooral in de Westkwartier, in de steden Hondschote, Armentiers, Valenciennes en Ieper was een lompenproletariaat ontstaan als gevolg van de crisis in de lakennijverheid en eveneens door het niet behoren tot de gildenstructuur zoals die bestond in steden als Brugge en Gent. In deze omstandigheden hadden de oproerkraaiers bijna vrij spel. Op 10 augustus 1566 sloeg de vlam in de pan in het Zuidvlaamse Steenvoorde en Hondschoote en een beeldenstorm trok noordwaarts door de Nederlanden. Overal was wel een reden aan te haken bij het tegen de RK Kerk gerichte oproer: er heerste hongersnood als gevolg van een slechte oogst, calvinisten werden vervolgd en de Spanjaarden hieven hoge belastingen zonder met de belangen van de handel, steden en adel rekening te houden.
De Spaanse koning Filips II reageerde furieus op de berichten die hem bereikten en hij verving zijn bastaardzus Margaretha van Parma als landvoogdes door de hertog van Alva in 1567. Deze voerde een waar schrikbewind in waarbij een ieder die zich niet schikte naar de pijlers van de Spaanse macht (het katholieke geloof, het centrale gezag en het recht van de vorst zelfstandig belastingen op te leggen, zoals de Tiende Penning) door de Bloedraad ter dood (aan de galg, op de brandstapel of in de kerkers) veroordeeld kon worden. Ook de machtige edelen Egmont en Graaf Horne ontkwamen deze toorn niet. Alva had een sterke troepenmacht van 10.000 man uit Spanje over laten komen.
Als gevolg van deze gevaarlijke omstandigheden verlieten velen hun veilig geacht huis om zich elders te vestigen. Nog later na de val van Antwerpen in 1585 wordt de vlucht nog algemener: Brugge verloor ongeveer de helft van zijn inwoners, Mechelen ging van 30.000 zielen in het jaar 1550 naar 11.000 in 1590. Antwerpen met zijn 100.000 inwoners voor 1585 zakte naar 55.000 inwoners erna.
[bewerk] Vlucht na 1567
Vanuit de aan de Noordzee gelegen gewesten Vlaanderen, Zeeland, Holland en Friesland werd er vooral gevlucht richting naar Engeland, waarmee om handelsredenen, zie de wolhandel, al nauwe betrekkingen werden onderhouden. Vanuit Brabant en de andere gewesten ging de vlucht meest naar Duitsland. Toen de gewesten Holland en Zeeland redelijk bevrijd waren van de Spaanse troepen en de Republiek der Zeven Verenige Provinciën langzamerhand vorm begon te krijgen werd zij ook een vluchthaven voor vluchtelingen.
[bewerk] Bestemming: Engeland
In Londen kregen de vluchtelingen door een koninklijk charter van koningin Elizabeth I de Nederduytsche ghemeynte te Londen' de beschikking over de nog steeds bestaande kerk Austin Friars, momenteel in gebruik voor Nederlands- en Afrikaanssprekenden. De immigranten werden van harte toegelaten omdat zij technisch onderlegd waren in de voor die tijd zeer moderne textielsoorten zoals draperie, sajet, baai en saai. Zij werden strangers genoemd en overtroffen in heel wat steden soms in aantal de autochtone bevolking.
De steden met de meeste immigranten waren Sandwich, Norwich, Canterbury en Ipswich. Sandwich ligt even buiten Ramsgate met "The dutch house". Vlakbij Ipswich ligt het dorpje Lavenham waar "The Flemish weavershouses" een bezienswaardigheid zijn. In Norwich had de ingeweken calvinistische gemeente een eigen college, dat "de Politycke Mannen" werd genoemd. Dit college regelde de "gemeyne zaecken der Duytsche Kercke". Dit college was samengesteld uit 8 Vlamingen en 4 Walen. Die Walen waren afkomstig uit Waals-Vlaanderen, Artesië en Henegouwen. De Engelsen noemden dit college "the eight and four".
Lang duurde deze euforie echter niet. Afgunst over de welstand van de immigranten nam de overhand en er werden pamfletten aan de kerkdeuren van de Vlaamse gemeentes gehangen met als tekst: "2336 prentices and journeymen" stonden klaar om "Flemings and strangers" af te maken.
[bewerk] Duitsland
In de 16e eeuw was Duitsland een lappendeken van vorstendommen en ministaatjes. Uiteraard vertrokken de Nederlandse vluchtelingen vooral naar streken waar een protestantse vorst aan het hoofd stond. Het grootste gedeelte van deze vluchtelingen waren Brabanders, voornamelijk Antwerpse kooplieden. De steden waarnaar gevlucht werd waren Luthers van confessie wat moeilijkheden gaf met de calvinistische overtuiging van de vluchtelingen.
In Hamburg stichtten de Nederlanders daarom een gemeente in het plaatsje Altona aan de Elbe, waar zich nu de beruchte Reeperbahn bevindt. De Oostfriese stad Emden was ook een geliefd toevluchtsoord. Het raadhuis van Emden werd gebouwd door Antwerpenaar Laurens van Steenwinkel. Het is dan ook een getrouwe kopie van het stadhuis van Antwerpen. Naar Duisburg vluchtte Mercator waar hij ook zou overlijden. Keulen werd de toevlucht van Jacob Van Wesenbeke evenals van Jan Rubens, vader van Pieter Paul Rubens. Joost van den Vondel werd in Keulen geboren uit Antwerpse ouders.
Na de val van Antwerpen verplaatste een groot gedeelte van het reusachtige beurs- en handelsverkeer zich niet alleen naar Amsterdam maar ook naar Frankfurt am Main. Daardoor werd deze stad de eerste Duitse geld- en beursplaats. Een groot gedeelte van deze vluchtelingen kwam uit Antwerpen. Van de 110 grootste belastingbetalers in Frankfurt eind 16e eeuw kwamen er 76 uit de zuidelijke Nederlanden.
Het ligt voor de hand dat de rijkdom en economische macht van de vreemdelingen ook hier tot veel afgunst leidde. De stedelijke overheid nam maatregelen: alleen vreemdelingen met een vermogen mochten een beroep uitoefenen. In 1561 eiste de Lutherse geestelijkheid dat de calvinistische vreemdelingen zich aan de Lutherse confessie zouden onderwerpen en zoniet dat zij de stad zouden verlaten. Na onderhandelingen met keurvorst Frederik III van de Palts, zelf calvinist, kregen zij toestemming om zich te vestigen in de verlaten abdij van Groß-Frankenthal. Naarmate het verzet tegen vreemdelingen toenam, vertrokken er steeds meer naar Frankenthal of, zoals de vluchtelingen het noemden, Vrankendale, waar een calvinistische gemeente werd opgericht. Frankenthal werd zo groot dat er een kanaal naar de Rijn moest worden aangelegd. De bevolking bestond uit lakenmakers, zijde- en vooral tapijtwevers. Er werd zelfs een eigen schildersschool opgericht. In 1689 werd Frankenthal verwoest door Franse troepen.
