Mammoeten
Van Wikipedia
Paleontologie > Paleozoölogie > lijst van Fossiele zoogdieren
| Mammoeten IUCN-status: Uitgestorven (c.10.000 v.Chr.) |
||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||||
| Taxonomische indeling | ||||||||||
|
||||||||||
| Geslacht | ||||||||||
| Mammuthus Brookes, 1828 |
||||||||||
| Typesoort | ||||||||||
| Elephas primigenius Blumenbach | ||||||||||
 |
||||||||||
|
||||||||||
|
Mammoeten (Mammuthus) zijn een geslacht van uitgestorven olifantachtigen.
Inhoud |
[bewerk] Verschillende soorten
Er hebben verschillende soorten mammoeten bestaan. Het zijn waarschijnlijk afstammelingen van een gezamenlijke voorouder. Doordat ze verschillende leefwijzen hadden konden ze naast elkaar bestaan.
- zuidelijke mammoet (Mammuthus meridionalis) uit zuidelijk Europa;
- steppenmammoet (M. trogontherii) uit Europa
- wolharige mammoet (M. primigenius) uit noordelijk Europa, Azië en Noord-Amerika;
- Sardinische Dwergmammoet, (M. lamarmorae) uit Sardinië (Italië)
- keizersmammoet (M. imperator) uit Noord-Amerika;
- Amerikaanse mammoet (M. columbi) uit Noord- en Midden-Amerika
De wolharige mammoet is van deze soorten waarschijnlijk de bekendste. Hij leefde rond 600.000 jaar geleden, in het Pleistoceen. Hij had een dikke vacht waarvan de haren soms tot aan de grond reikten. De oren waren klein (30 centimeter) en ook bedekt met haren ter bescherming tegen de kou. Van de andere mammoetsoorten was alleen de steppenmammoet dik behaard, de andere soorten leefden in veel warmere gebieden en waren dan ook vrijwel onbehaard, net als de huidige olifanten. Het lijkt er ook op dat de wolharige mammoet een kortere levensduur had, ze werden hooguit 35 jaar. De huidige olifant haalt makkelijk 50 jaar.
Vaak wordt gedacht dat mammoeten immens groot waren, en 'mammoet' is in onze taal een aanduiding voor 'gigantisch' geworden, bijvoorbeeld in 'mammoettanker' of 'mammoetwet'. Dit geldt zeker voor de grootste soorten, de keizersmammoet en de Amerikaanse mammoet van Noord Amerika, maar de andere mammoeten waren niet groter dan de hedendaagse Aziatische olifant. Wel hadden ze gigantische slagtanden, bij stieren konden die wel 4 meter lang zijn.
[bewerk] Evolutie
Volgens de nieuwste inzichten zouden de mammoeten zich ongeveer 4,8 miljoen jaar geleden hebben afgesplitst van de voorouders van de Aziatische olifant, terwijl hun gemeenschappelijke voorouder zich ongeveer 7,3 miljoen jaar geleden heeft afgesplitst van de gemeenschappelijke voorouder met de Afrikaanse olifant. Dat betekent dus dat er in feite een nauwere verwantschap bestaat tussen de mammoet en de aziatische olifant dan tussen de afrikaanse en de aziatische olifant.
De Latijnse naam "Mammut" wordt gegeven aan een andere familie van uitgestorven olifantachtigen, de mastodonten. Deze familie heeft zich al bijna 30 miljoen jaar geleden afgesplitst van die van de huidige olifanten en de mammoeten. De mastodont is dus niet bijzonder nauw verwant aan de mammoet.
[bewerk] Ontdekking en naam
Al eeuwen lang werd er in Noord-Europa, Rusland en Siberië fossiel ivoor gevonden. In de 18e en 19e eeuw ontdekten Russische onderzoekers in Siberië diverse tamelijk goed bewaarde ingevroren lichamen in de permafrost van Siberië. Een buitengewoon volledig lichaam werd in 1901 gevonden aan de oevers van de rivier Berezovka. De Jakoeten (een Mongools, Turks-sprekend volk) waren al eeuwenlang bekend met dergelijke resten en hadden daaraan de naam "mamont" gegeven, hetgeen "aardworm" betekent in hun taal. Zij dachten namelijk dat de in de grond gevonden overblijfselen afkomstig waren van een reusachtige aardworm. In het Russisch heet het dier nog altijd "mamont". Via Franse publicaties raakte, door een spelfout, echter in West-Europa de vorm "mammouth" verspreid.
[bewerk] Leefgebied
Omdat tijdens de ijstijd veel van het water op aarde bevroren was, waren sommige zeeën drooggevallen. Daardoor kon de wolharige mammoet zich verspreiden over grote delen van de wereld. De mammoeten hadden als woongebied toendra- en permafrostgebieden van noordelijk Europa, Azië en Noord-Amerika.
Net als bij vele andere bewoners van deze streken het geval was, zoals de wolharige neushoorn, was het lichaam bedekt met een dichte en isolerende laag haar om het te beschermen tegen het koude klimaat. Het leefgebied was overigens volgens recentere inzichten wel koud maar niet zo koud dat er geen gras kon groeien, waarvan een mammoet naar schatting 180 kilo per dag nodig had. Ze hadden sterke kiezen om de taaie, harde grassen op de steppen te kunnen vermalen.
[bewerk] Uitgestorven
De mammoet stierf waarschijnlijk vlak na het einde van de laatste ijstijd uit, zo'n 12.000 jaar geleden. Er bestaan sterke vermoedens dat bejaging door de mens hier een groot aandeel in had. Of dit inderdaad de oorzaak was of bijvoorbeeld de klimaatsverandering aan het eind van de ijstijd is nog onderwerp van een hevige wetenschappelijke controverse. In de Siberische permafrost zijn nog aanzienlijke aantallen ingevroren mammoeten te vinden die voldoende goed geconserveerd zijn om een heleboel over de dieren te weten te komen, zelfs wat voor kleur haar ze hadden en hoe ze roken (als hedendaagse olifanten).
[bewerk] Bijzondere vondsten
In 1993 rapporteerden Russische wetenschappers dat ze resten van mammoeten hadden gevonden op Wrangel eiland, 200 km uit de Siberische kust, die gedateerd werden op 3700 jaar geleden (dus pas 1700 jaar voor Christus).
Hierdoor zou het uitsterven van de mammoet met 6000 jaar naar voren worden gehaald. Deze vondst geeft steun aan de hypothese dat de mammoet is uitgestorven als gevolg van bejaging door de mens.
De op Wrangel gevonden mammoeten leken erg klein; hoewel aanvankelijk werd gerept van 'dwergmammoeten' lijkt het er nu op dat het om vrouwtjesmammoeten gaat die, net als hedendaagse olifanten, na hun eerste dracht niet meer groeiden en beduidend kleiner bleven dan mannetjes. Overigens zijn van vele, ook hedendaagse, andere diersoorten kleinere ondersoorten bekend die op geïsoleerde eilanden leven.
Eind 2002 werd in de Siberische provincie Jakoetië de zogenoemde Yukagir-mammoet (een wolharige mammoet) gevonden van 18.000 jaar oud. Eerder waren er al ongeveer een dozijn mammoeten gevonden in Siberië en Alaska, maar dit was een zeer goed bewaard gebleven exemplaar. Zo was de kop (op de slurf na) vrijwel intact. Ook trof men een complete poot en een maag met goed geconserveerde inhoud aan.
[bewerk] Nederland mammoetland
De grootste mammoetverzameling (7500 botten) ter wereld ligt in het Naturalis-museum te Leiden. Dat is te danken aan het onder water komen te staan van de Noordzee en de daarin gelegen Doggersbank.
Wat tegenwoordig de Noordzee is, was tijdens de laatste ijstijd een boven de zeespiegel liggende vlakte. Doordat veel water was vastgelegd in de immense ijskappen lag de zeespiegel zo'n 150 meter lager dan tegenwoordig.
Door het smelten van het ijs kwam deze vlakte geleidelijk onder water te staan. Het merendeel van de Noordzee heeft tegenwoordig een diepte van 100 tot 120 meter. Maar midden in de Noordzee ligt een reusachtige zandbank die nu zo'n 40 meter onder de zeespiegel ligt.
Ten tijde van het smelten van de ijskap was deze Doggersbank een tijdlang een boven de rijzende zeespiegel uit stekende heuvelrug. De dieren die de vlakte bevolkten vluchtten hier naartoe. Toen ook dit laatste toevluchtsoord onder water kwam te staan verdronken grote massa's dieren jammerlijk.
Vissers die hun sleepnetten boven, of in de buurt van, de Doggersbank uitgooien halen regelmatig botten naar boven. Een groot deel daarvan is voor onderzoek aan Naturalis afgedragen.
Veel Nederlandse onderzoekers spelen een prominente rol in mammoetonderzoek en expedities.
[bewerk] Externe link
- mammoetnieuws uit het Natuurhistorisch Museum Rotterdam
 |
Voor woordenboekinformatie, zie de pagina mammoet op WikiWoordenboek |
