Volksetymologie

Van Wikipedia

In de taalkunde spreekt men van een volksetymologie als een woord door een gebruiker - onder invloed van andere daarop lijkende bekende woorden - (op onjuiste wijze) wordt geïnterpreteerd, en dan volgens die interpretatie wordt uitgesproken en geschreven. Meestal gaat het hier om leenwoorden die vervangen worden door een combinatie van meer bekende woorden. In sommige gevallen slaagt een dergelijke volksetymologie erin om de Nederlandse woordenschat binnen te dringen, zoals scheurbuik (van Latijn scorbutus) en kattebelletje (van Italiaans cartabella).

Volksetymologieën zijn ook bij toponiemen (plaatsnamen) een veelvoorkomend verschijnsel. Ze leveren bijvoorbeeld broeken op in gemeentewapens van plaatsen op -broek (waar broek oorspronkelijk moeras betekent). De d in de Duitse naam voor Milaan, Mailand, kan ook uit volksetymologie worden verklaard (de onjuiste verklaring mei-land leeft nog steeds voort).

[bewerk] Voorbeelden

• kattebelletje komt van het Italiaanse cartabella
• kamperfoelie komt van het Latijnse caprifolium (geitenblad), waarbij men aannam dat het uit de stad Kampen kwam
• hangmat komt van het Indiaanse (Latijns-America) hamaca
• Pakkie-an komt van het Maleise bagian, dat afdeling (of deel) betekent.

Niet alle zo ontstane woorden zijn geaccepteerd en overgenomen als correct taalgebruik.

• rontonde is een ongeaccepteerde vorm (onder invloed van rond) voor het correcte "rotonde".

Soms zijn het oorspronkelijke woord en het nieuwgevormde woord beide blijven bestaan maar hebben ze een verschillende betekenis gekregen:

• rederijker uit het Franse rhéthorique, ("rede[voering]") + rijk, is komen te verwijzen naar een bepaald soort literair kunstenaar uit de vroegmoderne tijd, een "retorieker". Daarnaast bestaat het woord retoriek nog in de oorspronkelijke betekenis.

Soms hebben wij een buitenlandse volksetymologie overgenomen.

• De witte neushoorn dankt zijn naam niet aan zijn kleur, maar aan een verkeerde vertaling van de Engelse van het Zuid-Afrikaanse woord weit naar white. Het woord weit verwees naar de wijde lippen van deze soort in verhouding met die van de zwarte (puntlip) neushoorn. Wij hebben daarna deze 'foutieve' Engelse naam vertaald naar het Nederlands.

Zie ook Etymologie