Wetenschappelijke promotie
Van Wikipedia
Promotie in academische zin is het behalen van de academische graad van doctor door het schrijven en publiekelijk verdedigen van een proefschrift, al dan niet met stellingen aan een universiteit, of althans onder supervisie van een hoogleraar die als promotor optreedt. Degene die gaat promoveren wordt een promovendus (Nederland) of doctorandus (Vlaanderen) genoemd.
Om tot promotie toegelaten te worden moet men eerst het doctoraalexamen (academische graden doctorandus, meester in de rechten of ingenieur aan een technische universiteit) of een daarmee gelijk te stellen examen hebben behaald (bijv. Master of Science, Master of Arts). Alhoewel niet gebruikelijk, zijn hierop soms uitzonderingsgevallen. Iemand die geen doctoraalexamen heeft gedaan kan, in grote uitzondering, toch tot de promotie worden toegelaten als hij aannemelijk kan maken dat hij in staat is zelfstandig wetenschappelijk onderzoek te verrichten en met gerede kans op succes een proefschrift kan voltooien. Hij dient hiervoor wetenschapsbeoefenaren en een promotor te vinden die (schriftelijk) garant voor hem staan. Het is echter niet altijd even makkelijk om in dat geval een promotor te vinden.
Daarnaast reiken universiteiten soms eredoctoraten uit aan mensen die zich op bepaalde gebieden erg verdienstelijk hebben gemaakt.
Voordat de promotieplechtigheid plaatsvindt wordt er een promotiecommissie samengesteld, bestaande uit de eigen promotor en een aantal andere wetenschappers die soortgelijk onderzoek doen als de promovendus. Dit kunnen ook wetenschappers uit het buitenland zijn.
Inhoud |
[bewerk] Promotieplechtigheid in Nederland
De promotie gaat volgens een vast ceremonieel, dat sterk per land, en voor een deel ook per universiteit kan verschillen. Het onderstaande beschrijft de promotieplechtigheid in Nederland.
De promovendus wordt geacht in reprensentatieve kleding (traditioneel, maar niet noodzakelijk, in rokkostuum) te verschijnen en zich te laten bijstaan door twee paranimfen die zich in kleding voegen naar de promovendus, meestal studievrienden of -vriendinnen, maar soms ook familieleden. Vrouwen gaan meestal gekleed in een speciale feestjurk waar verder geen speciale eisen aan worden gesteld behalve dat hij representatief moet zijn. De promotiecommissie bestaat uit de promotor(en) en eventuele co-promotoren, zijnde hoogleraren en universitaire docenten die de promovendus hebben begeleid, en andere hiervoor uitgenodigde opponenten.
De promovendus verkleedt zich met de paranimfen in het zweetkamertje en zet daar meestal een handtekening op de muur (afhankelijk van de locatie). Dan worden de promovendus en de paranimfen opgehaald door de in traditioneel gewaad gestoken pedel van de universiteit die met een staf met bellen voorgaat, waarna de eerste paranimf, waarna de promovendus, waarna de tweede paranimf volgt (deze exacte volgorde is afhankelijk van de Universiteit), en naar de promotiezaal geleid. Daarna leidt de pedel de promotiecommissie de zaal binnen, en iedereen in de zaal wordt verzocht op te staan voor het binnenkomen van de promotiecommissie. De hoogleraren zijn ieder gehuld in de aan hun universiteit gebruikelijke toga met hoofddeksel of muts. Als de commissie gezeten is mag iedereen op een teken van de pedel of de slag van de voorzitter van de vergadering weer gaan zitten.
Gedurende de zitting wordt de promovendus in openbaar debat aan de tand gevoeld over het proefschrift met de stellingen die hij zo goed mogelijk moet verdedigen. Hiervoor is een vaste periode uitgetrokken, de gehele plechtigheid duurt meestal precies 45 minuten. (Een uur minus het academisch kwartiertje). De promovendus spreekt de commissieleden aan met mijnheer de rector, hooggeachte promotor, hooggeleerde opponent en zeergeleerde opponent, naar gelang hun status. In theorie mag de promovendus zijn paranimfen om raad vragen bij het beantwoorden van de vragen, maar in de praktijk komt dat zelden of nooit voor.
De vragen die gesteld worden zijn in de regel binnen de promotiecommissie van tevoren al kenbaar gemaakt. De voorzitter plant de tijd dan zo dat de laatste die de promovendus mag ondervragen zijn eigen promotor is. Dit is niet het geval bij de Universiteit van Amsterdam, waarbij de eigen promotor geen vragen stelt tijdens de promotieplechtigheid. In sommige gevallen betekent dat, dat de andere opponenten niet al hun vragen kunnen stellen, in andere gevallen kan het zijn dat de promotor een heleboel tijd heeft en die geheel moet vullen.
Als er weinig vragen over het proefschrift zijn, dan is het ook de kunst van de promovendus om tijd te rekken. De promovendus dient dan ook niet te antwoorden met een simpel ja of nee op een vraag, maar dient flink uit te weiden. Daarbij kan hij ingaan op zaken die niet direct met de vraag te maken hebben, maar bijvoorbeeld de vraagsteller uitgebreid bedanken voor zijn interessante vraag, hem complimenteren met zijn prestaties op wetenschappelijk gebied, en vertellen hoe de promovendus is geinspireerd door artikelen van deze persoon. Als de promovendus onverhoopt geen antwoord weet op een vraag, zal hij dit absoluut niet rechtstreeks melden. Wat hij dan meestal doet is de vraag in andere woorden herhalen, en er nog wat zijdelings over uitweiden. De commissieleden zijn meestal zo vriendelijk om het hierbij verder te laten.
Aangezien een promotie over het algemeen een openbare plechtigheid is, zitten tijdens de promotieplechtigheid meestan de collega's en studiegenoten, familieleden en allerhande vrienden en bekenden van de promovendus in de zaal. De discussies die tussen de opponenten en de promovendus gevoerd worden zijn echter veelal zeer wetenschappelijk en formeel van aard. De aanwezigen in de zaal zal de inhoud daarvan grotendeels ontgaan.
Als de 45 minuten om zijn komt de pedel met staf binnen, stampt daarmee op de grond en roept luid: "Hora est!" ("het is tijd!"). De commissie trekt zich dan terug (de aanwezigen staan weer op bij het verlaten van de zaal door de hooggeleerden) om zich te beraden of aan de promovendus de doctorstitel kan worden verleend. Althans in theorie, want in de praktijk zal het nooit voorkomen dat de promotie niet doorgaat; als het proefschrift niet goed genoeg was laat men het niet op de plechtigheid aankomen om dat aan de promovendus mede te delen. Wel wordt hier de kwaliteit van de verdediging van het proefschrift besproken; daarvan is mede afhankelijk of de doctorstitel cum laude wordt verleend. Bij een briljant proefschrift kan een slechte verdediging er alsnog voor zorgen dat het predikaat cum laude niet wordt toegekend.
Hierna komt de promotiecommissie weer binnen (zaal staat weer op) en reikt met een toespraakje (laudatio) aan de promovendus de doctorsbul uit, al dan niet cum laude, waarna de promovendus zich doctor mag noemen. De commissie en eventueel aanwezige andere hoogleraren (in toga) verlaten als eerste onder begeleiding de zaal.
Hierna is er gelegenheid tot feliciteren en meestal een receptie. Tijdens dit laatste gedeelte zal de persoonlijke begeleider van de promovendus of de promotor een persoonlijke toespraak tot de promovendus (inmiddels de jonge doctor) houden, waarbij hij ingaat op de meer persoonlijke aspecten van het functioneren van de promovendus tijdens zijn of haar onderzoekswerk. Hierbij ontspant ieder zich en kan er soms flink gelachen worden.
Juridisch is het zo dat de promovendus zijn proefschrift moet verdedigen. Hij moet dus iets, wat dan ook, zeggen in antwoord op de vragen. Doet hij dit niet, omdat hij bijvoorbeeld met stomheid geslagen is, dan is hij niet gepromoveerd. Een slechte verdediging is ook een verdediging en heeft voor de promovendus in de praktijk niet de consequentie dat men hem de doctorstitel onthouden zal.
[bewerk] Afwijkende ceremonies
In Groningen heeft de promovendus de gelegenheid om zijn proefschrift aan het publiek toe te lichten voordat het officiële programma begint. Nadat de promovendus het proefschrift heeft toegelicht verlaat hij de zaal weer. Daarna volgt de procedure zoals hiervoor beschreven. In plaats van "Hora est!" wordt "Hora finita!" gebruikt. Dit lekenpraatje wordt ook gehouden aan de Universiteit van Amsterdam, de Radboud Universiteit Nijmegen, de Vrije Universiteit, de Technische Universiteit Delft, de Universiteit Twente en in Wageningen, Tilburg en Maastricht, alleen wordt hierna direct doorgegaan met de plechtigheid.
In Rotterdam begint de plechtigheid na de opening door de voorzitter met een ca. 15 minuten durende lezing van de promovendus die in het kort toelicht waar het proefschrift waar hij de afgelopen jaren aan heeft gewerkt over gaat en wat de conclusies zijn. Hier maakt dit dus deel uit van het officiële programma, daarmee duurt de zitting dus geen 45 minuten maar precies een uur. In Eindhoven is het gebruikelijk dat de eerste vraag door de promotor gesteld wordt, welke altijd zal vragen het werk en de conclusies kort toe te lichten. Ook in Nijmegen houdt de promovendus aan het begin van de zitting een lezing van ca. 10 minuten over de inhoud van de dissertatie. De zitting duurt in Eindhoven en Nijmegen ook precies een uur. De promotieplechtigheid in Nijmegen begint en eindigt met een kort gebed, uitgesproken door de rector magnificus nadat iedereen binnen is, en voordat de hoogleraren de zaal verlaten.
Bij veel universiteiten is het sinds 1992 niet meer verplicht om stellingen toe te voegen bij een een proefschrift. De promovendus bepaalt dan zelf of hij/zij stellingen wil toevoegen. Ingeval een promovendus stellingen wil toevoegen, dan zijn dat er gewoonlijk een stuk of tien; de meerderheid daarvan heeft betrekking op hetgeen er in het proefschrift wordt beweerd of aangetoond; de overige stellingen zijn vaak "leuk" bedoeld of moeten laten zien dat de promovendus ook buiten zijn of haar vakgebied iets te melden heeft. De stellingen worden overigens altijd los bij het proefschrift gevoegd; lezers kunnen dan zelf besluiten wat zij ermee doen.
Aan de Universiteit Leiden dragen promovendus en paranimfen een rok met niet een wit, maar een zwart vest (en een wit strikje). De aanspreekvormen voor de leden van de commissie zijn in Leiden: mijnheer de rector magnificus, hooggeschatte promotor en hoog/zeer/weledelgeleerde opponens.
Een promotieplechtigheid verloopt bijna altijd gladjes. Een enkele maal komt het wel eens voor dat de inhoud van een proefschrift omstreden is, dat één of meerdere van de commissieleden flink tegengas geeft, of de promotie zelfs wil tegenhouden. Als zoiets gebeurt zal dit de landelijke kranten halen. Zo was er in april 2003 een rel over een promotie van een arts, waarbij verzonnen patiëntengegevens gebruikt zouden zijn. Wanneer het daadwerkelijk mis dreigt te gaan, zullen van te voren maatregelen worden genomen. Men laat het liever niet op een publieke afgang in aanwezigheid van de voltallige aanhang aankomen.
[bewerk] Verwante onderwerpen
- Proefschrift
- Ius_promovendi (Promotierecht)
- Thesis
- Hoogleraar
- Universiteit
[bewerk] Externe links
- Promovendi Netwerk Nederland (PNN) - Belangenorganisatie voor Nederlandse promovendi.
- Erasmus PhD Association Rotterdam (EPAR) - Rotterdamse vereniging voor promovendi aan de Erasmus Universiteit.
- Promotiewijzer.nl Veel praktische informatie over het promoveren - Gelieerd aan Universiteit Maastricht.
- Promovendi Overleg Vrije Universiteit Amsterdam (ProVU) Informatie voor VU promovendi.
- UvA Promovendi-overleg - Informatie voor UvA promovendi.
