Universiteit

Van Wikipedia

Een universiteit is een instelling voor hoger onderwijs, wetenschappelijk onderzoek en dienstverlening.

Inhoud

1 Geschiedenis
- 1.1 Soortgelijke instituten buiten Europa en het Midden-Oosten
2 Nederland en België (Achtergrond)
3 Nederland (overzicht)
4 Nederlandse Antillen
5 Voormalige Universiteiten in Nederland
6 Bevoegd gezag
7 Vlaanderen (België) (overzicht)
8 Transnationaal (Nederlands-Vlaams)
9 Organisatie
10 Ontwikkelingen
11 Overige
12 Gerelateerde onderwerpen
13 Externe links

[bewerk] Geschiedenis

Al in de Klassieke Oudheid waren er na het elementaire onderwijs in rekenen en schrijven hogere opleidingen die je kon volgen als je er voor wilde betalen. Dat was overigens alleen weggelegd voor kinderen of gunstelingen van aristocraten en rijke kooplieden. Meestal ging men in de leer bij een filosoof, redenaar of grammaticus die er voor hun levensonderhoud een privé-klasje op na hielden.

In de tijd van het Hellenisme ontstonden er instituten die met een moderne universiteit te vergelijken zijn. Bekend waren de filosofenscholen van Athene en het Mouseion van Alexandrië met de beroemde bibliotheek. In de tijd van het Romeinse Rijk waren er ook soortgelijke instituten in andere streken zoals in Noord-Afrika Carthago, in Italië Rome en Massilia in de Provence. Het Romeinse Rijk werd in de vierde eeuw gesplitst in een oost- en westdeel en na de val van het West-Romeinse Rijk was seculier hoger onderwijs in West-Europa grotendeels verdwenen en alleen voorbehouden aan de geestelijkheid. Ook in het overblijvende Oost-Romeinse Rijk verdween grotendeels de interesse in niet-godsdienstige studie.

Bij de expansie van de jonge islam was aanvankelijk grote belangstelling voor de vroegere Griekse wetenschap en filosofie. In Bagdad, Caïro (Al-Azhar) en Córdoba ontstonden belangrijke universiteiten. Vooral Córdoba trok ook veel Europese geleerden om er te studeren en te onderwijzen.

De eerste Europese middeleeuwse universiteiten werden opgericht naar voorbeeld van die van Córdoba, in 1088 in Italië (Bologna) en in Frankrijk (Montpellier) voor de studie van rechten, medicijnen en theologie. Al snel werden er universiteiten opgericht in Engeland en Midden- en Oost-Europa. Later volgde ook Scandinavië.

In Europa gingen jonge mannen naar de universiteit als ze de studie van het Trivium hadden afgerond, de voorbereidende richtingen grammatica, retoriek en logica, en het Quadrivium, dat bestond uit rekenkunde, meetkunde, muziek en astronomie. Dit was trouwens al het lesprogramma in de Romeinse tijd.

In de Nieuwe Tijd na de Middeleeuwen werden er talloze universiteiten opgericht in vrijwel alle grote steden en breidde onder invloed van de wetenschappelijke revolutie het aantal studierichtingen zich gestaag uit. Dit proces is tegenwoordig nog steeds aan de gang.

[bewerk] Soortgelijke instituten buiten Europa en het Midden-Oosten

In Azië waren ook al lange tijd universiteiten. Veelal waren deze evenals in Europa gelieerd aan een bepaalde godsdienst of tempel. Vooral de Tibetaanse kloosters waren vermaard om hun onderwijsmogelijkheden dat getalenteerde monniken en belangstellenden daar konden gaan volgen.

De belangrijkste Aziatische universiteit in de Oudheid was die van Nalanda, in Bihar, India, waar o.a. de bekende boeddhistische filosoof uit de 2e eeuw na Chr. Nagarjuna les gaf.

In het middeleeuwse China was het gebruikelijk dat de bestuurlijke elite, de mandarijnen, een zware opleiding kregen en ter afsluiting een 'staatsexamen' moesten afleggen. Deze opleidingen waren op Taoïstische en Confuciaanse leest geschoeid.

[bewerk] Nederland en België (Achtergrond)

Voordat er in de Lage Landen universiteiten waren, ging men voor een studie naar de universiteiten van Parijs (de Sorbonne), Keulen, Oxford of naar één van de vele in Italië.

De oudste universiteit van de Lage Landen is die van Leuven: de Katholieke Universiteit Leuven. Zij werd op 9 december 1425 door paus Martinus V opgericht.

De jongste universiteit van België is die van Hasselt, de Universiteit Hasselt. Op 3 september 1973 werd de universiteit onder de naam Limburgs Universitair Centrum (LUC) in gebruik genomen. Universiteit Hasselt heeft campussen in Hasselt en in Diepenbeek. De Universiteit Hasselt en de Universiteit Maastricht bieden samen enkele studierichtingen aan in de Transnationale Universiteit Limburg (tUL).

[bewerk] Nederland (overzicht)

De universiteiten van Nederland zijn (in volgorde van oorspronkelijke stichtingsdatum):

Universiteit Leiden - (LEI) (v/h Rijksuniversiteit Leiden - (RUL)) - (1575)
Rijksuniversiteit Groningen - (RuG) - (1614)
Universiteit Utrecht - (UU) (v/h Rijksuniversiteit Utrecht - (RUU)) - (1636)
Theologische Universiteit Kampen (Oudestraat) - (1854)
Theologische Universiteit Kampen (Broederweg) - (1854)
Universiteit van Amsterdam - (UvA) - (v/h Gemeentelijke Universiteit - (GU) (Amsterdam) - (1877; Athenaeum Illustre sinds 1632)
Vrije Universiteit Amsterdam - (VU, soms VUA) - (1880)
Theologische Universiteit Apeldoorn - (1894)

Technische Universiteit Delft - (TUD) (v/h Technische Hogeschool Delft - (THD)) - (1905; Koninklijke Academie sinds 1842)
Erasmus Universiteit Rotterdam - (EUR) (v/h Nederlandse Economische Hogeschool - (NEH) (Rotterdam)) - (1913)
Wageningen Universiteit en Researchcentrum - (WUR) (v/h Landbouw Universiteit Wageningen - (LUW)) - (1918)
Radboud Universiteit Nijmegen - (RU) (v/h Katholieke Universiteit Nijmegen - (KUN)) - (1923)
Universiteit van Tilburg - (UvT) (v/h Katholieke Universiteit Brabant - (KUB) Tilburg) - (1927)
Nyenrode Business Universiteit - (...) (v/h Nederlands Opleidings Instituut voor het Buitenland) - (NOIB)) (Breukelen) - (1946)

Technische Universiteit Eindhoven - (TU/e) (v/h Technische Hogeschool Eindhoven - (THE)) - (1956)
Universiteit Twente - (UT) (v/h Technische Hogeschool Twente) - (THT)) (Enschede) - (1961)
Katholieke Theologische Universiteit - (KTU) (Utrecht) - (1967)
Universiteit Maastricht - (UM) (v/h Rijksuniversiteit Limburg - (RL) (Maastricht)) - (1976)

Open Universiteit Nederland - (OU) (Heerlen en ca. 18 studiecentra in NL en B.) - (1984)
Universiteit voor Humanistiek - (UvH) (Utrecht (stad)) - (1991)
Universiteit Nimbas - (Utrecht (stad)) - (2005)

Militair: Nederlandse Defensie Academie - (NLDA)

Inmiddels is organisatorisch de Koninklijke Militaire Academie - (KMA) gefuseerd met het Koninklijk Instituut voor de Marine - (KIM), het Instituut Defensie Leergangen (IDL), de Faculteit Militaire Wetenschappen, de Leergang Topmanagement Defensie, het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en de HRM Academie (Human Resource Management Academie). Alle officieren van de Nederlandse krijgsmacht worden nu binnen één academie opgeleid: de Nederlandse Defensie Academie (NLDA). - De verschillende onderdelen hebben overigens hun naam behouden. - Ook verrichten de verschillende instituten gezamenlijk wetenschappelijk onderzoek. Het IDL is nu nog in Rijswijk gevestigd, maar zal in 2006/2007 volledig naar Breda verhuizen.

[bewerk] Nederlandse Antillen

Universiteit van de Nederlandse Antillen - (UNA) - (Curaçao) (1979)

[bewerk] Voormalige Universiteiten in Nederland

Universiteit van Franeker (1585 - 1811)
Universiteit van Harderwijk (1648 - 1811)

[bewerk] Bevoegd gezag

Universiteiten die door de staat worden ingericht zijn "openbare" (Nederland) of "gemeenschaps"-dan wel "pluralistische" (Vlaanderen) universiteiten. Andere universiteiten zijn dan "bijzondere" (Nederland) of "vrije" (Vlaanderen) universiteiten. Hierbij kan de naamgeving verwarrend zijn: zo is de Vrije Universiteit Brussel een vrijzinnige universiteit, terwijl de Vrije Universiteit in Amsterdam een christelijke, protestantse universiteit is. De Universiteit Antwerpen is een pluralistische universiteit, opgericht bij decreet door het Vlaams Parlement en ontstaan uit een fusie van voorheen gemeenschaps-, katholieke en pluralistische universitaire instellingen.

De Universiteit voor Humanistiek en de theologische universiteiten zijn bijzondere Nederlandse universiteiten waar onder andere geestelijk werkers, pastores en dominees worden opgeleid.

[bewerk] Vlaanderen (België) (overzicht)

De traditionale universiteiten in Vlaanderen (België) zijn (in alfabetische volgorde):

Katholieke Universiteit Brussel - (KUBrussel)
Katholieke Universiteit Leuven - (K.U.Leuven)
Universiteit Antwerpen - (UA)
Universiteit Gent - (UGent) (v/h Rijksuniversiteit Gent - (RUG))
Universiteit Hasselt - (UHasselt) (v/h Limburgs Universitair Centrum - (LUC) (Hasselt))
Vrije Universiteit Brussel - (VUB) (N.B. vergelijk ook met ULB)

De universiteiten (met doctoraatsopleidingen) kunnen samen met hogescholen een associatie vormen. In Vlaanderen zijn er inmiddels associaties rond de vijf grote universiteiten. Alleen de Katholieke Universiteit Brussel, die geen doctoraatsopleidingen aanbiedt, heeft geen afzonderlijke associatie.

Naast de traditionele universiteiten zijn tevens de Evangelische Theologische Faculteit in Heverlee bij Leuven en de Faculteit voor protestantse godgeleerdheid in Brussel erkend als academische hogeronderwijsinstellingen.
De Vlerick Leuven Gent Management School met campussen in Leuven en Gent en het Prins Leopoldinstituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen zijn door de overheid erkende academische hogeronderwijsinstellingen voor voortgezet universitair onderwijs.

Militair

De Koninklijke Militaire School in Brussel valt in feite niet onder de bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap maar de opleidingen en diploma's van deze instelling worden wel erkend.

Het Hogeronderwijsregister publiceert de door de overheid erkende instellingen en opleidingen online.

[bewerk] Transnationaal (Nederlands-Vlaams)

Een bijzondere instelling is de transnationale Universiteit Limburg (tUL). Deze werd bij verdrag opgericht door Nederland en Vlaanderen en is dus een binationale instelling. In Vlaanderen is het een ambtshalve geregistreerde instelling en maakt, via de Universiteit Hasselt, deel uit van de groep van de Vlaamse universiteiten. In Nederland is het een aangewezen instelling.

Voorts de Open Universiteit (OU) opgericht in 1984 ten behoeve van afstandsonderwijs op Hoger en Wetenschappelijk Onderwijs-niveau met als hoofdzetel Heerlen (Limburg) (Nederland) en circa 18 studiecentra in Nederland en Vlaanderen, veelal gevestigd op campussen of in gebouwen van bestaande universiteiten en hogescholen.

[bewerk] Organisatie

Een universiteit bestaat uit faculteiten, die weer kunnen zijn onderverdeeld in vakgroepen, departementen en studierichtingen.

[bewerk] Faculteit

Een faculteit is een bestuurlijke eenheid binnen het Hoger Onderwijs. Hierin zijn onderwijs- en onderzoekstaken ondergebracht. Een faculteit kan weer verder zijn onderverdeeld in subfaculteiten, vakgroepen, departementen of instituten.
Mogelijke faculteiten (hoofdstudierichtingen) zijn rechten (rechtsgeleerdheid), economie (economische wetenschappen), (politieke en) sociale wetenschappen, psychologie/pedagogiek, geneeskunde of medicijnen, wijsbegeerte en letteren, theologie en (natuur-)wetenschappen.

In Nederland zijn er afzonderlijke technische universiteiten en de landbouwuniversiteit.
In Vlaanderen zijn dat de faculteiten ingenieurswetenschappen en de landbouwwetenschappen aan de grote universiteiten.

[bewerk] Vakgroep/Departement

Een vakgroep is een coherente verzameling kennisgebieden. Wordt tegenwoordig ook wel aangeduid als basiseenheid. In sommige Vlaamse universiteiten gebruikt men de term "Departement".

[bewerk] Studierichting

Een studierichting is een coherente verzameling vakken die een student kan volgen. Het wordt niet altijd in dezelfde betekenis gebruikt, omdat sinds de invoering van het bachelor-master stelsel (BaMa) in 2002, gelijktijdig met de introductie van het systeem van accreditatie, de wet nog slechts "opleidingen" kent. Een universitaire studie bestaat sindsdien uit een bachelor- en een masteropleiding. Vaak heeft de student na het behalen van een bachelordiploma de keuze uit vele masteropleidingen om de studie af te ronden. Dat kan ook aan andere universiteiten en in het buitenland. Alle geaccrediteerde opleidingen (bachelor en master) worden door de overheid gepubliceerd in het CROHO (Centraal Register Opleidingen Hoger Onderwijs). Voor Nederlandse studenten in het buitenland is er verder ook het platform NEWS, gerund door studenten zelf.

[bewerk] Ontwikkelingen

Sinds een decennium of twee is het belang van onderzoek in de activiteiten van de universiteiten enorm toegenomen, waar voorheen vooral de onderwijstaken belangrijk waren. De internationale druk van "publish or perish" is hier ongetwijfeld niet vreemd aan.

De praktijk van peer review, waarbij de ene wetenschapper het werk van de andere bekritiseert en zo dat werk helpt te verbeteren, blijft fundamenteel bij het publiceren van onderzoeksresultaten, maar de absolute waarde ervan lijkt steeds meer af te nemen: het is belangrijker voor een onderzoeker dat zijn werk gepubliceerd en geciteerd wordt, dan dat de inhoud van dat werk echt het best mogelijke is. Steeds meer hangt de carrière van een onderzoeker af van het tellen van publicaties en citaties, en niet van de echte inhoud van zijn onderzoek.

[bewerk] Overige

Voorts zijn in Nederland en België nog diverse andere universitaire instituten gevestigd veelal vanuit het buitenland (met name Verenigde Staten) geadministreerd en vaak verbonden aan danwel gehuisvest bij Nederlandse en Belgische instellingen voor Hoger en Wetenschappelijk Onderwijs.