Wit-Rusland (naam)

Van Wikipedia

Bannier van Wit-Roethenië

Wit Rusland (Wit-Russisch: Белая Русь) is een historische naam voor verschillende gebieden in Oost-Europa, meestal voor het gebied dat ruwweg overeenkomt met het huidige Wit-Rusland. Veel talen, waaronder het Nederlands gebruiken deze naam wanneer men naar het land verwijst wat men in het Wit-Russisch met Беларусь (Belarus) aanduidt. Zie wiktionary:Belarus voor een overzicht. Sommige inwoners van Wit-Rusland beschouwen de naam Wit-Rusland als minachtend vanwege de associatie met het door hen ervaren Russische en Sovjet-imperialisme.

[bewerk] Betekenis en vertaling van de naam

De naam "Wit Rusland" is een letterlijke vertaling van de namen Belaja Roes (Белая Русь), maar kan onterecht de indruk geven dat dit gebied gerelateerd is aan de huidige Russische Federatie, terwijl het daarmee niets van doen heeft. De naam is gerelateerd is aan de oude gebieden van Roethenië (of Rus’ - zie Etymologie van Roes en afgeleiden).

Roethenië is de gelatiniseerde versie van Kievse Rus’ (Kievse Rijk), een Slavische staat die van de 9e tot de 12e eeuw het huidige Wit-Rusland, Oekraïne en een gedeelte van westelijk Rusland, oostelijk Polen en Slowakije omvatte.

Wit-Roethenië in 1918 (Ruthénie Blanche)

De term Белая Русь zou eigenlijk betrekking moeten hebben op Roethenië. De benaming Belarus, met de klemtoon op de laatste lettergreep, is afkomstig van de Russische woorden Белая (Bjelaja, dat "wit" betekent) en Русь (Roes', Roethenië), een oude historische benaming voor het gebied waar Oost-Slaven woonden. Dit gebied werd traditioneel onderverdeeld in:

Wit-Roethenië: grotendeels het huidige Wit-Rusland;
Zwart-Roethenië: een gebied in het westen van Wit-Rusland; in voblast Hrodna rond Hrodna, Slonim, Navahradak en Vaŭkavysk en een gedeelte van voblast Minsk);
Rood-Roethenië: een gebied in Polen en Oekraïne.

Later werd de naam Roethenië beperkt tot het huidige gebied Transkarpatië in Oekraïne, terwijl Roes' meer als synoniem voor (Groot-)Rusland werd genomen. De Nederlandse benaming Wit-Rusland is derhalve een letterlijke (zij het historisch gezien niet geheel correcte) vertaling van Belarus. Aanbevolen wordt om in officiële teksten in het Nederlands de naam Belarus te gebruiken.

Hoewel Belarus als Wit Rusland kan worden vertaald (in het Nederlands als landnaam Wit-Rusland geschreven), wordt de vergelijking van Rus’ en Rusland door sommige nationalistische Belarussen om historische redenen als controversieel ervaren en door een aantal historici betwist. Veel Wit-Russen zitten in over de implicaties op hun nationale zelfbeschikking, vooral in het licht van tsaristisch Russische en Sovjet-retoriek die roept om de hereniging van "één ondeelbaar Rusland".

In sommige talen is er wel een duidelijk onderscheid tussen de woorden ("Rusland" en het oude "Roes"). Bijvoorbeeld:

Pools: Białoruś ("Wit-Roes") en Rosja ("Rusland");
Oekraïens: Білорусь; Biloroes ("Wit-Roes") en Росія (Rosija) ("Rusland");
Duits voor 1945: Weißruthenien ("Wit-Roethenië") en Russland ("Rusland").

[bewerk] Geschiedenis

Naast Wit-Rusland werden in de geschiedenis vele andere namen gebruikt op kaarten. Voorbeelden zijn Russia Alba, Russija Alba, Wit Rusland, Weiss Reussen, White Russia, Hvite Russland, Hvíta Rússland, Weiss Russland, Ruthenia Alba, Ruthenie Blanche en Weiss Ruthenien (Weißruthenien), die werden gegeven aan verschillende gebieden, vaak verafgelegen van het gebied van het huidige Wit-Rusland. De term is zelfs eens gebruikt voor Novgorod.

Pas tegen het einde van de 16e eeuw werd de naam gebruikt voor het huidige Wit-Rusland.

Voor die tijd noemden de Wit-Russen zichzelf Litva ("Litouwers"), "inwoners van het Grootvorstendom Litouwen"; waarbinnen het gebied was geïntegreerd vanaf de 13e eeuw. Ze werden ook zo genoemd door buitenstaanders, zelfs tot lang na de 16e eeuw.

De oorsprong van de naam Wit Rusland is wat onduidelijk, maar zou zijn oorsprong kunnen hebben gehad in de pogingen die werden gedaan door de tsaren van Rusland om zich te onderscheiden van hun voorgangers in Rome en het Byzantijnse Rijk (op basis van het idee dat Rusland het "Derde Rome" was). De Rerum Moscoviticarum Commentarii van Sigismund von Herberstein legt uit dat de moskovitische leiders witte mantels droegen om zich te onderscheiden van het purper (donkerrood) van de Rome en het rood van de Byzantijnen. De Russische tsaar werd daarom de "Witte Tsaar" genoemd:

"Sunt qui principem Moscovuiae Album Regem nuncupant. Ego quidem causam diligenter quaerebam, cur Regis Albi nomine appellaretur" of Weisse Reyssen oder weissen Khünig nennen etliche unnd wöllen damit ain underscheid der Reyssen machen (uit: Rerum Moscoviticarum Commentarii) ^[1].

De tsaar zelf werd vaak "Grote Witte Tsaar" genoemd, terwijl hij onder andere de officiële titel had van (letterlijk): "De Souverein van heel Rus': de Grote, de Kleine en de Witte". Deze titel was samen met de statige formulering "Witte Tsarenrijk" in gebruik tot aan het einde van het Russische Rijk. Uiteindelijk kwam deze naam ook terug in de naam van de anti-communistische beweging de witten die vochten tegen het Rode Leger.

Het is nog steeds onduidelijk hoe het is gekomen dat de naam "Wit Rusland" uiteindelijk werd gebruikt voor het land Wit-Rusland.