Zachte g
Van Wikipedia
Met de term zachte g wordt verwezen naar een bepaalde uitspraak van de klanken die in de Nederlandse spelling worden weergegeven met de letters g en ch. Een deel van de Nederlandstaligen spreekt deze klanken uit als palatale fricatieven (in het IPA weergegeven als respectievelijk /ʝ/ en /ç/), en niet als de velaire fricatieven /ɣ/ en /x/, de zogenoemde harde g. De zachte g kan voor de meeste Nederlanders als gemarkeerd beschouwd worden. In het zuiden van het Nederlandse taalgebied is deze uitspraak algemeen voor woorden met "g", niet met "ch". In Vlaanderen klinkt een "ch"-uitspraak voor een "g"-woord als gemarkeerd "Hollands".
Inhoud |
[bewerk] Uitspraak
Zowel een harde als een zachte g wordt gevormd door een vernauwing van de mondholte die ontstaat wanneer de achterkant van de tong omhooggebracht wordt. Het verschil is de plaats in de mondholte waar deze vernauwing optreedt: bij een zachte g is dat bij het harde gehemelte (palatum), bij een harde g verder naar achteren, bij het zachte gehemelte (velum) of zelfs richting de huig (uvula).
[bewerk] Verspreiding
De zachte g komt voor in heel Nederlandstalig België. In Nederland wordt de fricatieve uitspraak van de g vooral geassocieerd met de provincies Noord-Brabant en Limburg, al komt hij daarnaast ook voor in de Betuwe, het Rijk van Nijmegen, Het Land van Maas en Waal, de Zuid-Veluwe, het zuiden van de Achterhoek, het zuidoosten van de provincie Utrecht en andere plaatsen in Utrecht, Overijssel, Drenthe en Groningen. De Zeeuwse g wordt er ook wel onder gerekend, maar dit is in feite een zwakke harde g, die in de buurt van een h komt.
[bewerk] Sociale status
[bewerk] Nederland
De palatale uitspraak van de g komt niet voor in het Hollands, waar de standaardtaal op gebaseerd is. Hierdoor is de harde g de ongemarkeerde variant, en de zachte g de gemarkeerde variant geworden. Dat wil zeggen: de harde g wordt als standaard beschouwd, een zachte g valt in Nederland op. Doordat de meeste Nederlandse sprekers met een zachte g uit Noord-Brabant en Limburg komen, wordt de zachte g in Nederland van oudsher geassocieerd met het katholicisme. Dat in het Nederlandse staatsbestel lange tijd de protestanten overheersten, droeg niet bij aan een positieve waardering van een zachte g.
Hoewel een zachte g duidelijk nog steeds de gemarkeerde variant is, is het stigma heden ten dage een stuk minder. Desondanks kiezen sommige Nederlanders die van huis uit een zachte g hebben, er nog steeds voor om de ongemarkeerde, harde g aan te leren. Dit geldt nog steeds vrij sterk voor studenten van de Nederlandse toneelscholen en voor presentatoren op radio en televisie.
[bewerk] Vlaanderen
Het niet uitspreken van een zachte g komt in Vlaanderen als 'gemaakt' en 'Hollands' over. Een uitzondering hierop zijn sommige West-Vlamingen, die door invloeden van het dialect moeilijkheden hebben om een zachte g uit te spreken. De g van dergelijke personen klinkt dan ook vrij 'hard'. Een bekend voorbeeld is Johan Vande Lanotte.
[bewerk] Buitenland
Het Nederlands heeft in het buitenland vaak de naam een lelijke, gutturaal klinkende taal te zijn en wordt wel eens schertsend een keelziekte genoemd. Wanneer anderstaligen zich negatief over de uitspraak van het Nederlands uitlaten, noemen ze vooral de schraperige harde g als reden. Anderstaligen die voldoende vertrouwd zijn met het Nederlands om het onderscheid tussen een noordelijk en een zuidelijk accent te horen, vinden over het algemeen een accent met een zachte g het aangenaamst klinken.
[bewerk] Alternatieve interpretatie
Verwarrend genoeg wordt met de aanduidingen zachte g en harde g ook wel eens een ander verschil bedoeld: met de term zachte g wordt dan de stemhebbende /ʝ/ of /ɣ/ aangeduid, en met harde g de stemloze /ç/ of /x/. Omdat het verschil tussen stemhebbend en stemloos nauwelijks meer wordt gemaakt in Holland en andere gebieden waar de velaire uitspraak gemeengoed is, maar nog wel in de gebieden waar palatale klanken worden gemaakt, is het gebied waar een 'zachte g' wordt gemaakt in deze interpretatie nog nagenoeg hetzelfde. Alleen komt volgens deze opvatting in heel het Nederlandse taalgebied een harde g voor.
[bewerk] Externe links
- 'Harde g en zachte g' (Marc van Oostendorp)
