Kortfarge
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Det er fire «farger» i ein vanleg kortleik. Dei er; spar (♠),hjarte (♥), rute (♦) og kløver (♣). Det finst tretten spelekort med kvar av valørane, i ein kortstokk.
| Tradisjonelle vestlege spelekort, namn på kortfarger i ulike land og språk | ||||
|---|---|---|---|---|
| Kultur | Kortfarge | |||
| Anglo-Hispano*-franske kortfarger | Hjarte (♥) (Cœurs, Corazones Hearts) |
Rute (♦) (Carreaux, Diamantes Squares, Diamonds) |
Kløver (♣) (Trèfles, Tréboles Clovers) |
Spar (♠) (Piques, Picas Pikes) |
| Tyske kortfarger | Hjarte (Herz)  |
Klokker (Schellen)  |
Nøtter (Eichel)  |
Blad, Gras eller Grøn  (Laub, Gras eller Grün) |
| Sveitsertyske kortfarger | Roser (Rosen) | Klokker (Schellen) | Nøtter (Eicheln) | Skjold (Schilten) |
| Italo-spanske* kortfarger | Kopp (coppe / copas) | Mynt (denari / oros) | Klubbe (bastoni / bastos) | Sverd (spade / espadas) |
| Tarotkortfarger | Koppar | Stjerne, Mynt | Tryllestav, Stav | Sverd |
| Unicode svarte symbol (med HTML koder) |
♥ U+2665 (♥) | ♦ U+2666 (♦) | ♣ U+2663 (♣) | ♠ U+2660 (♠) |
| Unicode kvite symbol | ♡ U+2661 | ♢ U+2662 | ♧ U+2667 | ♤ U+2664 |
Innhaldsliste |
[endre] Historie
I Frankrike tok ein til å masseprodusere spelekort ved hjelp av tresnitt på slutten av 1400-talet. Dei mest kjente produksjonsstadane var byane Rouen og Lyon. Franske kortleikar må og ha vore tidleg i bruk i Noreg. Allereie i dagboka til Absalon Pederssøn frå Bergen finn ein den 29. november 1565 omtale av ein upopulær og usympatisk skotsk slaktar, med namnet Gilbert, som «en gildt [gjeldet] knecht aff ruder».
[endre] Spar
Symbolet «♠» var nok opprinneleg meint å etterlikne eit lauvblad, noko som var vanleg på tyske kortleikar, men symbolet vart tidleg oppfatta som ein spyd- eller lansespiss. Det franske ordet for spar er «pique» «spyd/lanse». I germanske land vart imidlertid dette symbolet oppfatta som bladet på ein spade - og i dei fleste germanske språk er ordet for kortfarga og ordet for spade (i fleirtal) identisk. Unnataket er moderne norsk. I tysk og nederlandsk kan kortfargen «spar» omtalast som «Schüppen»/«schoppen» «liten spade/skovl».
På spanske kortleikar og tarotleikar nyttar ein symbola «sverd» (spar), «beger» (hjarte), «mynt» (rute) og «stokkar» (kløver). Det spanske ordet for «sverd» er «espadas», og mange meiner derfor at ordet spader/spar kjem frå spansk. Men dette er lite truleg: Spanske kortleikar har vore lite eller ingenting brukt i germanske land - og dei andre kortfargene i germansk har heller ikkje spanske namn. Grunnen til forvirringa er at det latinske ordet «spatha» (bredt slagsverd; vevskei), som er lånt frå gresk «spathe» (flatt trestykkje; breid arbeidsreidskap), har samme indoeuropeiske rot som det germanske ordet «spade» (spade). Ein kan og leggje til at det spanske ordet for det franske kortsymbolet spar er «picos» - ikkje «espadas».
[endre] Hjarte
Symbolet «(♥)» kan ha utvikla seg frå eit beger eller eit lauvblad, noko som var vanlege symbol i eldre kortstokkar. Men det vart i allfall svært tidleg oppfatt som eit hjarte (fransk «coeur») - og det norske ordet «hjarte» er direkte omsett frå fransk.
[endre] Rute
Lyon som var ein av dei viktigaste produksjonsbyane for kortleikar var også kjent for produksjon, og eksport, av raude, rombeforma golvfliser av teglstein - og det er ikkje usannsynleg at kortsymbolet «rute» rett og slett skal vere ei slik golvflis. Det franske ordet for rute er «carreux» (rute, liten firkant) - og det kan også tyde «golvflis, teglsteinsplate».
Dette blir støtta av at det islandske ordet for «rute» - er «tigull» «tegl, teglsten; rombeformet gulvplate av tegl». Island tok tidleg til med å importere franske kortleika. Allereie på byrjinga av 1500-talet (første sikre kjelde er frå 1521) og når dei omsette det franske ordet «carreux» med «tigull» så kunne jo dette skuldast at tolkninga av denne figuren på denne tida framleis var allment kjent.
På norsk vart det franske ordet «carreux» direkte omsett til rute. Men i engelsk og spansk har ein oppfattet denne figuren som ein diamant (engelsk «diamonds» - spansk «diamantes»).
[endre] Kløver
Det er mogleg at kortfiguren «♣» opprinneleg var meint å vise ei klase med tre eikenøtter, dette symbolet var vanleg på tyske og sveitsiske kortleikar. Symbolet vart i allfall svært tidleg oppfatta som ein trekløver (fransk «trèfle» trekløver) - og det norske ordet «kløver» vart direkte omsett frå fransk.
I engelsk nyttar ein «clubs» (klubber) om kortfarga - i staden for «clovers» (trekløver). Grunnen til dette er noko uklar.
[endre] Rangering
I Storbritannia rekna ein opprinneleg hjarte for å vere den høgaste kortfarga, og på 1700- og 1800-talet var det vanleg å lage kortleikar der kortfargene representerte dei fire verdsdelane: hjarte = Europa, rute = Asia, kløver = Afrika og spar = Amerika. Australia vart ikkje rekna som ein eigen verdsdel på den tida. Men når ein brukte slike kortleikar i USA rekna dei sjølvsagt spar for å være den høgaste kortfarg. Og sida fleire av dei mest kjente kortspela har opphav i USA (ikkje minst bridge og poker) har dette ført til ein generell internasjonal aksept for at spar skal rangerast som den høgaste kortfarga.
