Frankrike

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

République française


Flagg	Riksvåpen

Nasjonale motto: Liberté, égalité, fraternité (Fridom, likskap og brorskap)

Offisielle språk

Fransk

Hovudstad

Paris

Styresett

President
Statsminister

Republikk
Jacques Chirac
Dominique de Villepin

Flatevidd
- Totalt
- Andel vatn

547 030 km² (48.)
0,26 %

Folketal
- Estimert (2005)
- Folketeljing (—)
- Tettleik

60 656 178 (20.)
—
111/km² (68.)

Sjølvstende

I historisk tid

BNP
- Totalt (2005)
- Per innbyggjar

1 811 561 mill. USD (7.)
29 203 USD (21.)

Valuta

Euro

Tidssone

UTC +1

Nasjonalsong

La Marseillaise

Nasjonaldag

14. juli

Internasjonal telefonkode

+33

Nasjonale toppdomene

.fr

Frankrike er ein republikk i Vest-Europa med fleire territorium i Stillehavet og det karibiske havet. Den europeiske delen blir sagt å vera sekskanta, med tre kystar mot Middelhavet, Atlanterhavet og den engelske kanalen, og tre landegrenser: Til Spania og Andorra i sørvest, til Sveits, Italia og Monaco i søraust, og til Belgia, Luxembourg og Tyskland i nord. Bare kanalen skil landet frå Storbritannia.

Landet har hatt stor innverknad på historia til både Vest-Europa og resten av verda. Den franske revolusjonen inspirerte til opprør og politisk endring i andre land, og innførte nye ordningar, som menneskerettane og SI-systemet, som skulle bli verdsomspennande. Frankrike har òg vore ei stor kolonimakt, og styrer framleis nokre fjerntliggjande territorium. I denne samanhengen har landet hatt ord på seg for å gjera mykje vondt mot dei det herska over.

[endre] Historie

Grensene til Frankrike i dag ligg stort sett ved dei same grensene som oldtidas Gallia, slik dei keltiske gallarne rådde over landet. Gallia vart erobra av Romarriket i det første århundret f.v.t., og gallarane tok til seg latinsk språk og kultur. Kristendomen slo røter i det andre og tredje århundret av vår tidsrekning. I folkevandringstida på 300-talet kom germanske stammar frå aust inn i Gallia. Fremst av desse var frankarane som namnet «Frankrike» kjem frå. Bruken av namnet «Frankrike» for den moderne republikken kjem frå eit føydalsk domene rundt Paris. Karl den stores frankiske keiserrike vart i 843 delt i en austre, ein sentral og ein vestre del. Den austre delen (som snart vart omgjort til Det heilage romerske rike) var starten på det som seinere har blitt Tyskland, den vestre delen vart Frankrike.

Etterfølgarane til Karl den store regjerte over Frankrike til 987, då Hugh Capet, hertug av Frankrike og greve av Paris, vart krona til konge av Frankrike. Hans etterfølgarar (som utgjorde dynastia Capetian, Valois og Bourbon.) styrte landet til 1792. Den franske revolusjon starta i 1789 og resulterte i at Frankrike vart ein republikk i 1792.

Napoleon Bonaparte tok kontroll over republikken i 1799 og gjorde seg sjølv til første konsul. Fleire blodige krigar herja då over heile Europa, Naploeon erobra fleire land og etablerte nye kongedømer med sine eigne familiemedlemer som overhovud. Etter Napoleons endelege nederlag i 1815 vart det franske monarkiet gjeninnført, men vart så avskaffa og fulgt av ein ny republikk i 1848. Den andre republikken varte til Napoleons nevø Louis-Napoléon Bonaparte vart valgt til president og erklærte seg sjølv som keisar i 1852. Keisar Napoleon III vart avsatt og ein tredje republikk innført i 1870.

Frankrike var på den sigrande sida i begge verdskrigane på 1900-talet. Frankrike leid likevel store tap både økonomisk og menneskeleg. Særleg den første verdskrigen gjorde stor skade i Frankrike. Det franske verdsimperiet mista store landområde, og statusen som ein dominerande verdsmakt forsvann. Etter den andre verdenskrigen vart den fjerde republikken danna. I 1958 vart det utarbeida eit semipresidensielt demokrati, kjent som den femte republikken.

Etter siste verdskrig har Frankrikes forsoning og samarbeid med Tyskland vist seg å vera sentralt i spørsmålet om politisk og økonomisk integrasjon av Europa, mellom anna med innføring av felles valuta (euro) i januar 1999.

Frankrike har stått i spissen av europeiske statar som ønskjer å nytta den monetære unionen til å fremme eit meir samla og handlekraftig europeisk politisk-, forsvars- og tryggleiksapparat. Men det er teikn på at dette har gått for fort for folket i Frankrike. I ei folkeavrøystning i mai 2005 vart det fleirtal mot ratifiseringa av traktaten om ei forfatning for Europa.

Kart over Frankrike

[endre] Regionar

Frankrike er delt inn i 22 regionar. Regionane er igjen delt inn i departement, som igjen er delt inn i arrondissement og kommunar.

Dei franske regionane er:

[endre] Klima

Frankrike er langt frå ei øy, men grenser til sjø både i nord, vest og sør. Atlanterhavet i vest og Middelhavet i sør hindrar dei store døgnlege temperaturvariasjonane. Normandie og Bretagne på nordvestkysten har eit klima som ikkje er ulikt Storbritannia, men er litt mildare og våtare enn London. Dei sentrale områda av Frankrike frå Paris, gjennom Loiredalen til Strasbourg har litt meir variasjon. Området er gjerne kjend for å vere lummert, men det sentrale Frankrike har ofte behagelege forhold om sommaren med temperaturar rundt 25-27°C i snitt på dagtid. Vintrane her er derimot meir skya og fuktige, med ein god del tåke frå hausten av. Innimellom kan kaldluft frå Sibir halde temperaturen godt under 0°C i fleire dagar på rad. Paris har ein årleg nedbørsnormal på 619 mm, og nedbøren er jamt fordelt gjennom året, sjølv om ein har mykje færre skyer om sommaren enn om vinteren. Varmast er det i juli med ein normal maksimumstemperatur på 25°C. Ein har derimot hatt over 40°C her. Lyon som ligg lenger sør får meir nedbør, normalen her er 813 mm i året. Her i Rhonedalen er det òg oftare torevêr enn lenger nord, og om vinteren kan kaldlufta legge seg til i dalen og danne vedvarande tåke.

Sidan høgda aukar sørover i landet mot Alpane og Massif Central er vintrane her like kalde som lenger nord, men avstanden frå havet gjev gjerne fleire klåre sommardagar. I dei austlegaste områda kan ein derimot få kraftig torevêr på sommarstid. Byane som ligg litt opp i høgda, som Le Puy i Massif Central og Grenoble i Alpane kan vere småkalde på sommarkveldar, og i januar er det ofte iskaldt her. På solrike sommardagar vert det likevel som oftast varmt, særleg mot Provence. Sjølv på vinteren kan varme vindar strøyme ned frå Pyreneane og gje over 20°C i Gascogne-området, t.d. i Toulouse.

Somrane langs Middelhavskysten er nesten heilt tørre, med ei regnbyge kanskje ein gong i veka. Côte d'Azur (inkludert Monaco) har normaltemperaturar over 10°C sjølv i januar, og det regnar berre omlag kvar tredje eller fjerde dag om vinteren. Mest regn her er det om hausten, og oktober er den våtaste månaden, gjerne i samband med torevêr. Marseilles har ein årleg nedbørsnormal på 546 mm, medan den normale maksimumstemperaturne i juli er så høg som 29°C. Mistralvinden, ein kald nordleg vind frå Alpane, kan likevel gje ganske så sure forhold, og av og til kan vindstyrken nå full storm (25-27 m/s). Den er vanlegast frå november til april langs kysten frå Toulon til Marseilles. Mistralen oppstår ofte brått og varer ein dag og to, før det gjerne vert meir sol, varmare og rolegare vêr.

Mot Pyreneane og vestkysten er klimaet ei blanding av Middelhavsklima og Atlanterhavsklima. Ein har ofte regnbyger her, som innimellom kan verte kraftige. I sør er Pyreneane både høge nok og nære nok sjøen til at ein kan få snø på dei høgaste toppane, men dei unngår tåka som ein ofte har på Atlanterhavskysten. Omkring La Rochelle vert det ein overgong frå dei solrike forholda i Aquitaine til dei meir tempererte forholda i Bretagne. Bordeaux har like milde vintrar som Middelhavskysten, men mindre sol og meir regn. Nedbørsnormalen her er 900 mm i året. Somrane er i snitt litt varmare enn i Paris, men austleg vind frå Massif Central kan bringe temperaturane godt over 30°C. Cherbourg i Normandie har enno våtare klima enn lenger sør, 931 mm i året, og om vinteren regnar det gjerne 2 av 3 dagar. Denne delen av den franske kysten kan òg få ein god dose med vind, særleg når lågtrykka kjem inn i Biascayabukta vinterstid.

Vest-Europa