Demokracja ateńska

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł wymaga dopracowania.
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz w dyskusji tego artykułu lub na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.

Demokracja

antyczna

hierarchiczna

ateńska

Demokracja ateńska była formą ustroju polis ateńskiej, położonej w greckiej krainie Attyce. Zazwyczaj uważa się, że trwała od początków VI do połowy IV wieku p.n.e., z przerwami. W V wieku populacja Aten liczyła około 300 tys. ludzi. Ateny były pierwszą i najważniejszą w czasach starożytnych demokracji.

[edytuj] Główne cechy

Podstawą demokracji ateńskiej były rządy większości. Zgromadzenie wszystkich obywateli płci męskiej brało udział w głosowaniu (demokracja bezpośrednia). Wybierani urzędnicy podejmowali decyzje - starożytni nie uważali takiego systemu za demokrację, lecz oligarchię. Demokracja znaczyła (i dla niektórych wciąż znaczy) równość w podejmowaniu decyzji, nie wybór osób mających takie zadanie (demokracja pośrednia). Istniało kilka przepisów i ograniczeń dotyczących władzy zgromadzenia, z wartym odnotowania Graphe Paranomon (także ustalonym przez zgromadzenie), które nie pozwalało na przyjęcie prawa sprzecznego z innym.

Przeciwnicy demokracji nazywali ją ochlokracją (gr. ochlos), co odnosi się szczególnie do jej formy późniejszej, po Peryklesie.

Głosowanie odbywało się w miejscach publicznych przez podniesienie rąk, czasem przez fizyczny podział ("Wszyscy którzy są za, idą na lewo"), a czasem na piśmie lub przez wrzucenie kamienia. Głosować mogli tylko dorośli mężczyźni. Kobiety, dzieci, niewolnicy oraz obcokrajowcy, których wielu zamieszkiwało w Atenach, nie mieli prawa głosu.

[edytuj] Powstanie demokracji ateńskiej

Czasem pierwsze formy demokracji widzi się już w prehistorii - mówi się wtedy o demokracji plemiennej. Na terenie starożytnej Grecji pewne cechy demokracji plemiennej przejawiała kultura mykeńska.

Około roku 1000 p.n.e. na terenie dzisiejszej Grecji, po długich i zawziętych walkach, zaczęły formować się zręby przyszłych miast-państw (poleis). Doszło do podziału Grecji na część dorycką (np. Sparta), achajską (Arkadia, Cypr) oraz jońską (Attyka, Jonia). Zamieszkiwana przez Etolów i Tesalów Grecja północna pozostała na uboczu głównych wydarzeń historii politycznej Greków. Plemniona doryckie charakteryzowały się większym konserwatyzmem i - szczególnie w przypadku Sparty - militaryzmem niż plemiona jońskie.

[edytuj] Ateny

Za ojczyzną demokracji uważa się Ateny, starożytną grecką polis położoną w Attyce. Około XI – VII wieku p.n.e. na południe i północ od Akropolu powstało miasto z agorą, otoczone w V wieku p.n.e. murami obronnymi - według mitów całą Attykę pod panowaniem ateńskim zjednoczył Tezeusz. Pierwszy kodeks prawa karnego i cywilnego zawdzięczają Ateńczycy Drakonowi. To właśnie on wprowadził między innymi rozróżnienie zabójstwa na nieumyślne oraz morderstwa. Państwo wtedy nie posiadało prawa ścigania sądowego ani prawa łaski. Natomiast same rozstrzygnięcia wpłynęły na powstanie nowego określenia na szczególnie surowe lub okrutne prawa - na takie prawa mówimy dziś "prawa drakońskie".

[edytuj] Solon

Równolegle z Drakonem działał w Atenach, jeden z siedmiu mędrców i poeta Solon. W 594 p.n.e. został on wybrany na pierwszego archonta. Był to najwyższy urzędnik państwowy, jego tytuł - archont eponymus - podkreślał pierwszeństwo w zgromadzeniu 9 archontów. Archonci wybierani byli tylko na rok, sprawowali władzę wykonawczą, sądowniczą, dowodzili wojskiem i pełnili funkcje kapłańskie. Główną zasługą Solona jako archonta było to, że przygotował grunt pod zmiany ustrojowe Aten. Po pierwsze dokonał on podziału obywateli na cztery klasy według cenzusu majątkowego, ustanowił tzw. Radę Czterystu, sąd przysięgłych, ujednolicił system miar i wag oraz znacznie poszerzył uprawnienia eklezji - zgromadzenia pełnoprawnych obywateli Aten, którzy ukończyli 20 lat. Od momentu pierwszego zgromadzenia był to najwyższy organ władzy, decydujący o polityce wewnętrznej i zagranicznej. Miejscem spotkań była agora (miejsce spotkań mieszkańców Aten) teatr lub wzgórze Pnyks. Głosowano na ogół jawnie, poprzez podniesienie rąk choć niekiedy odbywały się również głosowania tajne.

[edytuj] Zapoczątkowanie demokracji przez reformy Klejstenesa

W 508/507 roku p.n.e. Klejstenes wprowadził szereg reform, które w przyszłości stały się podstawą ustroju demokratycznego. Główne z tych reform to:

Podział na fratrie i rody (gene) został zastąpiony podziałem terytorialnym.
Attyka podzielona została na 10 okręgów (fyle) a te z kolei na jeszcze mniejsze rejony (demy).
Metojkowie (cudzoziemcy osiedleni na stałe w Attyce) zyskali prawa obywatelskie.
Utworzono Radę Pięciuset (boule) (po 50 obywateli z każej z 10 fyl).
wprowadzono ostracyzm oraz urząd 10 strategów (wybieralnych dowódców armii).

Celem reformy było zmniejszenie roli eupatrydów, zatarcie wielkich różnic majątkowych oraz egalitaryzacja społeczeństwa.

[edytuj] Krytyka

Demokracja ateńska miała również słabe strony, choćby ograniczoną możliwość udziału w Zgromadzeniach Ludowych (eklezjach) obywateli mieszkających poza Atenami. Szczególnie w okresie prac rolnych nie mogli oni sobie pozwolić na długą, pieszą wyprawę by wziąć udział w głosowaniu. Z drugiej strony na takich zgromadzeniach warto było być, by mieć oko na sprawy dotyczące wsi. Rozwiązaniem tego problemu było delegowanie z każdej wioski przedstawiciela, który by zadbał o interesy mieszkańców terenów wiejskich. Tak właśnie narodził się zawód posła. Krytykowano także (Platon, Arystoteles) długi czas podejmowania decyzji i procedury legislacyjnej, co w starożytności miało ogromne znaczenie. Nawet w wypadku zagrożenia państwa najważniejsze decyzje musiały jednak zapadać na Zgromadzeniu. Krytykowano ustrój demokratyczny za to, że waga głosu obywatela świadomego swej odpowiedzialności za polis była jednakowa z głosem niewykształconej osoby, której obce były sprawy całej społeczności.

[edytuj] Ogólne spojrzenie

Tak więc, w rezultacie tych ciągłych reorganizacji, począwszy od Drakona poprzez Solona a skończywszy na Klejstenesie, została ustanowiona tzw. Demokracja Ateńska. Sama nazwa pochodzi od wyrazów demos (lud) i kratos (władza) czyli dosłownie ludowładztwo. Oprócz całego mnóstwa drobniejszych zmian, opierała się ona głównie na możliwości udziału w zarządzaniu państwem wszystkich pełnoprawnych obywateli, którzy ukończyli 20 rok życia.

W historii świata nigdy nie było idealnego ustroju politycznego tzn. takiego, który by gwarantował interesy wszystkich obywateli, był niemożliwy do skorumpowania lub przeciwstawiał się zwykłej głupocie. W starożytnej Grecji demokracja była pochodną ludzkiego geniuszu, czy poetycko to ujmując darem niebios.

Jak mówił wtedy Perykles: Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas.

Nie wiedział wtedy mądry Perykles jak bardzo prorocze miały okazać się te słowa. Jedną z głównych zalet demokracji ateńskiej było też to, że urząd archonty i jego ośmiu pomocników trwał tylko rok i choć możliwe było przedłużenie trwania rządów o następną kadencję, to w wypadku jakiejkolwiek fuchy następowała szybka wymiana rządu. Jednak największą zaletą demokratyzacji polis (miasta) była powszechna możliwość udziału w życiu politycznym wszystkich wolnych obywateli.

Stosowano powszechnie niezwykle mądrą maksymę: Jesteśmy jedynym ludem, który jednostkę nie interesującą się życiem państwa uważa nie za bierną ale za nieużyteczną.

Niewątpliwie, takie nastawienie obyczajowości ogromnie sprzyjało poszerzaniu horyzontów przez obywateli Ateńskich, horyzontów kulturowych, religijnych a co najważniejsze – intelektualnych. To właśnie dlatego Ateny w tych czasach wydały tak wyborne umysły, światłe i śmiałe w podejmowaniu najtrudniejszych nawet decyzji jakich pozazdrościć im tylko mogły inne państwa w dziejach ludzkości. Demokracja, jako ustrój polityczny, została sprawdzona i od tego czasu trwa jej tryumfalny pochód poprzez strony historycznej księgi człowieczeństwa.