Ferdynand Magellan
Z Wikipedii
Ferdynand Magellan (port. Fernão de Magalhães, hiszp. Fernando de Magallanes; ur. wiosną 1480, zm. 27 kwietnia 1521) – żeglarz portugalski w służbie hiszpańskiej, odkrywca i morski podróżnik.
Nazwał Ocean Spokojny (Pacyfik). 20 września 1519 roku wyruszył z Portugalii drogą zachodnią, czyli przez Ocean Atlantycki, do Wysp Korzennych w Archipelagu Malajskim. Wyprawa, która wypłynęła pod jego dowództwem jako pierwsza opłynęła Ziemię. Zginął 27 kwietnia 1521 zabity przez mieszkańców wyspy Mactan w Archipelagu Filipińskim.
Spis treści |
Młodość
Magellan urodził się na kamienistej farmie w Sabrosa, Vila Real, w prowincji Trás-dos-Montes w północnej Portugalii. Jego rodzicami byli Pedro Rui de Magalhães, burmistrz miasta, i Alda de Mesquita. Magellan miał dwoje rodzeństwa: brata Diego de Sousa i siostrę Isabel.
Rodzice Magellana zmarli, gdy miał 10 lat. W wieku 12 lat Magellan został paziem króla Jana II i królowej Eleonory na dworze królewskim w Lizbonie, dokąd jego brat przyjechał dwa lata wcześniej. Tutaj, razem z kuzynem Francisco Serrano, Magellan kontynuował edukację, interesując się szczególnie geografią i historią. Niektórzy spekulują, że jego nauczycielem mógł być Martin Behaim. W 1496 roku Magellan został giermkiem.
W wieku 20 lat wypłynął po raz pierwszy na morze. W 1505 roku popłynął do Indii, aby wprowadzić tam na urząd Francisco de Almeidę na urząd portugalskiego wicekróla i założyć po drodze bazy wojskowe i morskie. To właśnie tam uzyskał chrzest bojowy: gdy miejscowy król odmówił płacenia daniny, oddziały Almeidy zdobyły muzułmańskie miasto Kilwa w dzisiejszej Tanzanii.
Magellan wyruszył następnie w podróż do Indii Wschodnich, biorąc udział w wyprawach na Wyspy Korzenne. W 1510 roku został awansowany na kapitana. Jednak po potajemnej podróży na wschód, bez pozwolenia, stracił dowództwo i został zmuszony do powrotu do Portugalii.
W 1511 roku Magellan został wysłany do Maroka, gdzie 28 sierpnia 1513 roku wziął udział w bitwie pod Azamor i został poważnie ranny w kolano w trakcie oblężenia mauretańsko-marokańskiej twierdzy. Mimo ran i otrzymania kilku medali Magellan został oskarżony o nielegalny handel z muzułmańskimi Mauretanami. Wdał się też w konflikt z Almeidą: gdy opuścił bez zezwolenia armię, Almeida posłał negatywny raport o żeglarzu na portugalski dwór. Kilka oskarżeń wycofano, ale Magellan popadł w niełaskę króla Manuela I, który odmówił podniesienia mu dochodów.
Król oznajmił także Magellanowi, że po 15 maja 1514 roku nie będzie już dalej zatrudniony w królewskiej służbie. Magellan formalnie wyrzekł się wtedy obywatelstwa i wyjechał, aby zaoferować swoje usługi dworowi Hiszpanii, zmieniając jednocześnie swoje nazwisko Fernão de Magalhães na Fernando de Magallanes.
Plany opłynięcia świata
Magellan dotarł do Sewilli, stolicy Hiszpanii, 20 października 1517 roku, i stamtąd udał się do Valladolid, aby spotkać się z nastoletnim królem, Karolem I (późniejszym władcą Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Karolem V).
Korzystając z pomocy Juana de Aranda, jednego z trzech głównych oficjeli Domu Indyjskiego w Sewilli, i innych przyjaciół, zwłaszcza Portugalczyka Diego Barbosa, Magellan naturalizował się jako Hiszpan. Zyskując w Sewilli znaczne wpływy, zdobył posłuchanie u Karola i potężnego Juana Rodrigeza de Fonseca, biskupa Burgos (niegdyś wroga Krzysztofa Kolumba).
Nieco wcześniej Magellan odkrył mapę, naszkicowaną na podstawie wcześniejszych podróży, która wskazywała Rio de la Plata, dużą deltę w kształcie zatoki w Ameryce Południowej, jako przejście przez kontynent na Ocean Spokojny. Zdecydował się na pionierskie przejście tą drogą, aby dotrzeć do Moluków (Wysp Korzennych), klucza do strategicznie ważnego i niezwykle lukratywnego handlu przyprawami. Podobno, aby zrealizować ten projekt, miał się zobowiązać do płynięcia na południe aż do 75 równoleżnika.
W planie tym pomógł mu Ruy Faleiro, astronom i uchodźca portugalski, który pozyskał nieocenione wsparcie finansowe ze strony Christophera de Haro, członka wielkiej firmy z Antwerpii, żywiącego urazę do króla Portugalii. 22 marca 1518 roku król Karol zaaprobował plan Magellana i przyznał mu hojne fundusze. W ramach umowy Magellan i Faleiro, jako dowódcy wyprawy, mieliby otrzymać 1/20 wszystkich zysków i oni, oraz ich potomkowie, mieliby rządzić wszelkimi odkrytymi ziemiami, nosząc tytuły Adelantados (gubernator prowincji granicznej).
Magellan złożył przysięgę na wierność w kościele Santa María de la Victoria de Triana, przekazują pewną sumę pieniędzy klasztornym mnichom, aby modlili się za jego powodzenie.
Za pieniądze otrzymane od króla, Magellan i Faleiro zakupili 5 statków; Trinidad (wyporność 110 ton, załoga 55 osób), San Antonio (wyporność 120 ton, załoga 60), Concepcion (wyporność 90 ton, załoga 45), Victoria (wyporność 85 ton, załoga 42) i Santiago (wyporność 75 ton, załoga 32). Trinidad był statkiem flagowym Magellana, a poza Faleiro kapitanami pozostałych byli Juan de Cartegena, Gomez, Gaspar de Quesada i Luis de Mendoza.
Podróże
10 sierpnia 1519 roku flota pięciu statków pod dowództwem Magellana opuściła Sewillę i popłynęła od rzeki Guadalquivir na południe do San Lucar de Barrameda, gdzie pozostawała przez pięć tygodni. Władze hiszpańskie zachowywały ciągle rezerwę wobec portugalskiego admirała i niewiele brakowało, aby wstrzymały podróż, ale 20 września 1519 roku Magellan wyruszył ostatecznie z Sanlúcar de Barrameda z 270 członkami załogi.
Wyprawa
Usłyszawszy o jego wypłynięciu, portugalski król Emanuel rozkazał jednostkom floty ścigać go, ale Magellan wymknął się Portugalczykom. Po wypłynięciu z San Lucar de Barrameda i krótkim postoju na Wyspach Kanaryjskich przybył na Wyspy Zielonego Przylądka, skąd wziął kurs na Przylądek Świętego Augustyna w Brazylii. 20 listopada przekroczył równik, a 6 grudnia załoga zobaczyła brzegi Brazylii.
Ponieważ Brazylia była w owym czasie terytorium portugalskim, Magellan ominął ją i 13 grudnia stanął na kotwicy w pobliżu dzisiejszego Rio de Janeiro, gdzie panowała dobra pogoda, a tubylcy byli przyjaźnie nastawieni. Flota uzupełniła zapasy ale przychylne warunki spowodowały, że wypłynięto z opóźnieniem. Następnie pożeglowano wzdłuż wybrzeża Ameryki Południowej, zatrzymując się 10 stycznia 1520 roku nad Río de la Plata. Gdy wyprawa szukała ciągle przejścia na Ocean Spokojny, u wybrzeży Argentyny została zaskoczona nadejściem zimy.
Magellan zdecydował się spędzić zimę w Patagonii. 31 marca załoga założyła osadę, którą nazwano Puerto San Julian (port Św. Juliana). Wybuchł wtedy bunt, w którym wzięło udział trzech spośród pięciu kapitanów statków, jednak nieudany, gdyż załogi pozostały w dużej części lojalne. Quesada i Mendoza zostali straceni, a Cartagena i kapłan wyprawy zostali wysadzeni na brzeg.
Cieśnina Magellana przecina południowy koniec Ameryki Południowej, łącząc Atlantyk i Pacyfik. 24 sierpnia podróż została podjęta i Santiago został wysłany na ląd w misji zwiadowczej, ale rozbił się w drodze powrotnej. Tylko dwóch marynarzy wróciło drogą lądową, aby powiadomić Magellana, co się stało. Na 52° szerokości południowej, 21 października 1520 roku flota osiągnęła Cape Virgenes i stwierdziła, że przejście zostało znalezione, ponieważ woda była słona i głęboka. Cztery statki rozpoczęły powolne przedzieranie się przez liczące 372 mile przejście, które Magellan nazwał Estreito de Todos los Santos (Cieśnina Wszystkich Świętych), ponieważ flota wpłynęła na nie w dniu Wszystkich Świętych, 1 listopada. Obecnie nosi ona nazwę Cieśniny Magellana.
Magellan zlecił najpierw statkom San Antonio i Concepcion zbadanie cieśniny, ale ten pierwszy, dowodzony przez Gomeza, zdezerterował i wrócił do Hiszpanii. 28 listopada pozostałe trzy statki wpłynęły na południowy Pacyfik. Magellan nazwał te wody Mar Pacifico (Morze Spokojne) z racji jego spokojnych w tym momencie wód.
Śmierć Magellana
Kierując się na północ, 13 lutego 1521 roku załogi przekroczyły równik. 6 marca dotarły do Marianów, a 16 marca do wyspy Homonhon w archipelagu filipińskim. Do tej chwili pozostało tylko 150 członków wyprawy. Magellan był w stanie porozumiewać się z tamtejszymi mieszkańcami, gdyż jego malajski tłumacz rozumiał ich język. 7 kwietnia dotarli do wyspy Cebu, a 27 kwietnia Magellan poniósł śmierć w czasie potyczki na wyspie Mactan.
Antonio Pigafetta, bogaty turysta, który zapłacił za możność uczestnictwa w wyprawie Magellana, jedyna osoba, która pozostała przy życiu i mogła opowiedzieć o jego śmierci, napisał:
- Gdy przyszedł ranek, 49 z nas zeszło z pokładu do wody i pomaszerowało przez nią na odległość dwóch strzałów z kuszy, zanim osiągnęliśmy brzeg. Łodzie nie mogły dobić do brzegu z powodu licznych skał w przybrzeżnej wodzie. Pozostałych 11 ludzi zostało do pilnowania łodzi. Gdy dotarliśmy do brzegu, miejscowi uformowali się w trzy oddziały w liczbie ponad 1500 ludzi. Gdy nas zobaczyli, zaatakowali, wydając głośne okrzyki. Muszkieterzy i kusznicy przez pół godziny strzelali do nich na dystans, ale bezskutecznie... Rozpoznawszy kapitana, tak wielu rzuciło się na niego, że strącili mu hełm... Tubylec cisnął bambusową włócznię w twarz kapitana, ale ten zabił go natychmiast swoją piką, która utknęła jednak w ciele. Próbując wyciągnąć miecz, zdołał to uczynić jedynie do połowy, gdyż został ranny w rękę bambusową włócznią. Gdy tubylcy to zobaczyli, rzucili się wszyscy na niego. Jeden ranił go w lewą nogę długim nożem przypominającym szablę, ale jeszcze większym. Spowodowało to, że kapitan upadł na twarz, a ci rzucili się na niego z żelaznymi i bambusowymi włóczniami i nożami, aż zabili nasze światło, nasze pocieszenie i naszego prawdziwego przewodnika. Gdy go uderzali, odwracał się jeszcze, aby ujrzeć, czy wszyscy dostaliśmy się do łodzi. Zobaczywszy jego śmierć, ranni wycofaliśmy się jak najszybciej do łodzi, które już odbijały.
Opłynięcie świata
Magellan zawarował w swojej ostatniej woli, że jego malajski tłumacz zostanie po jego śmierci wolnym człowiekiem. Tłumacz, który został ochrzczony jako Enrique (Henryk) w Malakce, w 1511 roku, a został porwany przez sumatrzańskich handlarzy niewolników ze swojej rodzinnej wyspy, stał się pierwszym człowiekiem, który opłynął glob. Enrique został związany umową przez Magellana w czasie jego wcześniejszych podróży do Malakki i był u jego boku w czasie walk w Afryce, w czasie konfliktu Magellana z dworem portugalskim i wtedy, gdy organizowano flotę. Jednak, po wydarzeniach na Mactan i śmierci Magellana, pozostali kapitanowie statków odmówili uwolnienia Enrique. Ten zerwał umowę i zdołał zbiec. Jednak Antonio Pigafetta robił cały czas notatki językowe i najwyraźniej był w stanie prowadzić komunikację z miejscowymi w trakcie dalszej podróży.
Trzy pozostałe statki popłynęły na zachód do Palawan, który opuściły 12 czerwca 1521 roku, kierowane do Brunei na Borneo przez pilotów Moro, potrafiących nawigować na płytkich wodach. Zakotwiczyły na 35 dni w pobliżu Brunei, gdzie Pigafetta opisuje przepych dworu radży Siripada (złoto, perły wielkości kurzych jaj itd.). Co więcej, Brunei mogło się pochwalić poskramianiem słoni i uzbrojeniem w 62 działa, 5-krotnie więcej niż miały statki Magellana. W Brunei lekceważono korzenie, które miały się okazać droższe od złota po powrocie do Hiszpanii. Pigafetta wspomina niektóre wyroby na dworze, jak porcelana, która nie była szeroko dostępna w Europie, i okulary – monokle dopiero wchodziły w Europie do użytku.
Po dotarciu do Moluków (Wysp Korzennych), 8 listopada 1521, wyprawę opuściło 115 członków załogi. Udało im się zawrzeć układ z sułatem Tidore, który był rywalem sułtana Ternate i sojusznikiem Portugalii. Statek Concepcion został ewakuowany, a przyprawy przeniesione na Victorię i Trinidad, ale Trinidad został przechwycony przez Portugalczyków w czasie próby powrotu drogą przez Pacyfik. Victoria wyruszyła do domu 21 grudnia 1521 roku i 22 maja 1522, dowodzona przez Juana Sebastiána Elcaño okrążyła Przylądek Dobrej Nadziei, mając jedynie ryż jako racje żywnościowe. 20 członków załogi zmarło z głodu, zanim Elcaño dotarł do Wysp Zielonego Przylądka, posiadłości portugalskiej, gdzie wysłał na ląd 13 dalszych członków załogi z obawy o utratę 26 ton przypraw (goździków i cynamonu).
Powrót
6 września, 1522, Juan Sebastián de Elcaño i pozostali członkowie wyprawy Magellana powrócili do Hiszpanii na ostatnim statku wyprawy, po niemal trzech latach od wyruszenia.
Elcaño otrzymał od króla Karola V wysoką pensję 500 dukatów rocznie (zanim tenże przyjął załogę w nowych garniturach na koszt korony). Karol zażądał od swojego szwagra Joao III zwolnienia z portugalskiego aresztu na Wyspach Zielonego Przylądka 13 pozostałych członków załogi, co szybko wykonano. Zastępca Elcaño nazwiskiem Miguel de Rodas otrzymał od króla pensję 50 tysięcy maravedi rocznie (ponaddwukrotne zarobki oficera), aczkolwiek 3 lata później skarżył się, że nie otrzymał do ręki nic. Główny inwestor organizujący wyprawę Magellana, nazwiskiem Cristobal de Haro, mimo strat w ludziach i statkach, został bogaczem. Przywieziono ok. 25-26 ton goździków, które sprzedano za zawrotną kwotę 7 888 634 maravedi. (źródło: S.A.Morison, The European Discovery of America. The Southern Voyages. [tom 2], str. 461).
| Tych 18 ludzi powróciło do Sewilli na statku Victoria w 1522 roku | |
| Nazwisko | Stopień |
| Juan Sebastián de Elcaño | Kapitan |
| Francisco Albo | Pilot |
| Miguel de Rodas | Pilot |
| Juan de Acurio | Pilot |
| Antonio Pigafetta | Pasażer |
| Martin de Judicibus | Główny steward |
| Hernando de Bustamente | Marynarz |
| Nicolas the Greek | Marynarz |
| Miguel Sanchez | Marynarz |
| Antonio Hernandez Colmenero | Marynarz |
| Francisco Rodrigues | Marynarz |
| Juan Rodrigues | Marynarz |
| Diego Carmena | Marynarz |
| Hans of Aachen | Artylerzysta |
| Juan de Arratia | Starszy marynarz |
| Vasco Gomez Gallego | Starszy marynarz |
| Juan de Santandres | Marynarz terminujący |
| Juan de Zubelita | Pomocnik |
Tylko 4 z 55 pierwotnych członków załogi powróciło w 1525 roku do Hiszpanii na statku Trinidad.
Odkrycia i ustalenia
Wyprawa Magellana jako pierwsza opłynęła glob i jako pierwsza przepłynęła cieśninę w Ameryce Południowej łączącą Atlantyk i Pacyfik. Członkowie wyprawy byli też pierwszymi Europejczykami, którzy zauważyli następujące rzeczy:
- "Wielbłąd bez garbu", którym była prawdopodobnie lama, guanaco, wikunia lub alpaka.
- Czarna "gęś", którą trzeba było obdzierać, a nie skubać – prawdopodobnie pingwin.
- Dwie z naszych najbliższych galaktyk – Obłoki Magellana – widzialne tylko na południowej półkuli.
- Rozmiar Ziemi był wielokrotnie większy od wszelkich ówczesnych szacunków naukowych – podróż miała 69 tys. km.
Większym jednak od stwierdzenia kulistości (a tym samym niewyobrażalnej wówczas wielkości) naszej planety zdziwieniem dla załogi było niedoliczenie się jednego dnia. Zwyczajowo, cały czas podczas podróży prowadzono z religijną dokładnością precyzyjne zapiski pomiarów czasu i miejsca. Magellan zabrał początkowo kilkadziesiąt 30-minutowych klepsydr. Podczas powrotu dookoła Afryki załoga została zmuszona do zatrzymania się na Wyspach Zielonego Przylądka. Tamże, we środę 9 lipca, załoga dowiedziała się, że jest właśnie czwartek (następny dzień kalendarzowy). Załoga mogła popełnić śmiertelny grzech niezachowania postu w piątki, mszy w niedziele itp. Kwestia wyjaśniła się dopiero po powrocie do Sewilli. Podróż na zachód powodowała zyskanie jednego dnia. Analiza błędu spowodowała zauważenie różnicy jednego dnia w mierze kalendarza.
Zobacz też: noty biograficzne, przegląd zagadnień z zakresu żeglarstwa, wielcy odkrywcy.
