Historia kolei we Francji
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Początki
We Francji kolej pojawiła się niezależnie w kilku prowincjach, głównie jako linie towarowe łączące okręgi przemysłowe z siecią wodną. System kolejowy objął najpierw północną część kraju; przed 1850 r. powstało m.in. kilka linii wylotowych z Paryża.
- 1827 – kolej konna Saint Etienne – Andrézieux (Lyonnais), łącząca kopalnie węgla z portem na Loarze; 1832 wprowadzenie ruchu pasażerskiego; 1833 - ukończenie linii St Etienne - Lyon (Perrache); 1837 sieć liczyła ok. 120 km linii; 1844 wprowadzenie trakcji parowej;
- 1830-33 – kolej konna St. Etienne – Lyon, ruch towarów i osób; 1834 – wprowadzanie parowozów Marca Seguina;
- 1832 - kolej (konna?) Alès - Nîmes - Beaucaire (Langwedocja), przedłużona 1837 do La Grand-Combe;
- 24 VIII 1837 – otwarcie parowej chemin de fer de Paris à Saint-Germain, początkowo do Le Pecq, przedłużenie przez Sekwanę do St-Germain-en-Laye w 1847; linia wyjątkowa wśród wczesnych kolei, bo służąca głównie ruchowi pasażerskiemu;
- 1838 - kolej Abscon - St Waast (Flandria);
- 1839 - otwarcie kolei parowych Montpellier - Cette (dzisiejsza ortografia: Sète; przedłużona do Nîmes), Langwedocja (głównie ruch pasażerski) oraz kolei Miluza - Thann (Alzacja);
- 1840 - otwarcie kolei Paryż (Montparnasse) - Wersal (głównie ruch pasażerski); CF Versailles-Rive Gauche;
- 1840-41 - koleje Paryż (Orléans) - Corbeil, Benfeld - Colmar (Alzacja), Bordeaux - La Teste;
- 1846 - otwarcie kolei podmiejskiej Paryż (Denfert-Rochereau) - Sceaux, CF de Sceaux; interesującą cechą tej kolei były stacje końcowe rozwiązane w formie pętli (parowozy były specjalnej konstrukcji, umożliwiającej pokonywanie ciasnych łuków);
[edytuj] Budowa sieci
- 1841 - przyjęcie ustawy o budowie kolejowej "réseau national" (sieci krajowej), której główne linie zbiegałyby się w Paryżu (skąd nazwa: "étoile de Legrand"); budową i eksploatacją zająć się miały prywatne towarzystwa, którym wydano by długoletnie koncesje;
- 1841-44 - kolej Strasburg - Bazylea; pierwsza linia dalekobieżna we Francji i pierwsza w Europie kolej przekraczająca granicę państwową;
- 1844 - kolej Paryż - Epernay; 1852 przedłużona do Strasburga (CF Paris à Strasbourg);
- 1846 - kolej Paryż - Beaumont-sur-Oise - Amiens - Arras - Douai - Lille (CF Nord barona Jamesa Rotschilda);
- 1847-49 – kolej Marsylia – Awinion, dziewięć parowozów Roberta Stephensona;
- 1850-te - budowa linii Paryż - Dijon - Lyon - Awinion - Marsylia (CF PLM) i linii Paryż - Orlean - Tours - Angoulême - Bordeaux (CF Orléans);
- 1850 - Paryż: otwarcie Gare de l'Est, najbardziej "klasycznego" z dworców czołowych;
- 1857 - otwarcie kolei Bordeaux - Agen - Tuluza - Narbonne - Sète; CF Midi;
- ...
- 1867 - otwarcie pierwszych kolei lokalnych ("chemins de fer locaux"), budowanych z mniej ostrymi standardami technicznymi;
- 1869 - otwarcie ostatniego odcinka Petite Ceinture (budowanej od 1852), małej obwodnicy Paryża, zbudowanej jako wspólna inwestycja kolei obsługujących stolicę dla integracji ich linii; linia służyła jako kolej miejska do otwarcia sieci metra;
- 1877 - otwarcie Grande Ceinture, wielkiej obwodnicy Paryża przeznaczonej dla tranzytowego ruchu towarowego;
W 1875 r. sieć kolejowa we Francji liczyła ok. 25 tys. kilometrów linii i obejmowała już wszystkie główne linie dalekobieżne. W 1876 Charles de Freycinet wystąpił z planem budowy dalszych 10 tys. km linii uzupełniających. Budowa kolei lokalnych postępowała do 1914 r. Część z nich była wąskotorowa i miała charakter tramwajów parowych (np. prowadzenie poboczem dróg).
W 1855 rząd interweniował w prywatny system kolejowy wymuszając fuzje wielu małych zarządów kolejowych. Do 1860 r. ukształtował się układ sześciu zarządów kolejowych, działających na zasadzie regionalnej, który zasadniczo przetrwał do nacjonalizacji. Ich główne linie w końcu XIX w. przedstawiały się następująco:
- Chemin de fer de l'Ouest eksploatowała pięć "grandes lignes" (magistral wychodzących z Paryża):
W 1908 r. CF Ouest została przejęta przez państwo i zjednoczona z CF État.
- Chemin de fer du Nord eksploatowała cztery "grandes lignes":
-
- 1) Paryż (Nord) - Amiens - Calais,
- 2) Paryż (Nord) - Amiens - Arras - Lille,
- 3) Paryż (Nord) - Saint-Quentin - Maubeuge;
- 4) Paryż (Nord) - Laon - Hirson;
- Chemin de fer de l'Est eksploatowała dwie "grandes lignes":
- Chemin de fer Paris-Lyon-Méditerranée (PLM), stworzona na bazie kolei Langwedocji i Prowansji, eksploatowała trzy "grandes lignes":
-
- 1) Paryż (Lyon) - Dijon - Lyon - Awinion - Marsylia - Nicea;
- 2) Paryż (Lyon) - Nevers - St Germain-des-Fossés - Lyon;
- 3) Lyon - Nîmes - Montpellier na prawym brzegu Rodanu;
- Chemin de fer d'Orléans eksploatowała trzy "grandes lignes":
W 1934 r. kolej dokonała fuzji z CF Midi.
- Chemins de fer de l'État (kolej państwowa) w postaci ukształtowanej w 1878 eksploatowała trzy linie główne:
-
- 1) Tours - Saintes;
- 2) Tours - Les Sables d'Olonne;
- 3) Nantes - La Rochelle - Saintes - Bordeaux.
- Chemin de fer du Midi, jedyny kolej znaczenia państwowego nie obsługująca Paryża, eksploatowała trzy linie główne:
-
- 1) Bordeaux - Agen - Tuluza - Narbona - Montpellier;
- 2) Bordeaux - Bayonne - Hendaye;
- 3) Bayonne - Tarbes - Tuluza.
Po przegranej przez Francję wojnie z Prusami sieć kolejowa Alzacji i włączonej do Rzeszy Niemieckiej części Lotaryngii przeszła pod zarząd specjalnie utworzonej dyrekcji Kaiserliche General-Direktion der Eisenbahnen in Elsaß-Lothringen (KDEL). Sieć została rozbudowana z 768 km do 2030 km, gruntownej przebudowie poddano też węzły w Metzu, Sztrasburgu i Miluzie. Po I wojnie światowej sieć przeszła pod zarząd państwowy francuski; pozostałością po epoce niemieckiej jest utrzymywany nadal ruch prawostronny (w pozostałej części Francji – lewostronny).
- 17 IX 1871 - pierwszy tunel alpejski: otwarcie Tunelu Fréjus (inaczej Tunel Mont-Cenis) między Modane i Bardonecchią (Sabaudia); 12,8 km długości;
[edytuj] Pierwsze koleje miejskie
- 1855 - Paryż: otwarcie "Chemin de fer Américain" (tramwaju konnego) między Sèvres i Place de la Concorde; linia założona przez wynalazcę szyn z rowkiem, Loubata (wcześniej zainstalowano je w Nowym Jorku); 1857 inna linia między Sèvres i Wersalem; w 1855 otwarto też kolej konną Rueil - Port-Marly w okolicach Paryża; pierwsze tramwaje konne w Europie; tramwaje konne utrzymały się we Francji bardzo długo: ich sieci otwierano jeszcze w l. 90-tych XIX w., a ostatnią linię w miasteczku Laboutarié (dep. Tarn) skasowano dopiero 1933;
- 1862 - Lyon: otwarcie pierwszego funikularu na świecie Rue de Termes - Croix Rousse;
- 1873 - pierwsze konne tramwaje miejskie w Paryżu; Compagnie Générale des Omnibus (CGO); 1874 w Hawrze, Lille i Nancy; do 1880 sieci pojawiają się w większości wielkich miast kraju;
- 1868 - inż. Larmenjat buduje tramwaj parowy prowadzony szyną środkową: linia Le Raincy - Montfermeil w okolicach Paryża;
- 1876 - Paryż: pierwszy tramwaj parowy w normalnej eksploatacji; trakcja parowa stała się potem w Paryżu dość popularna, eksploatowano najczęściej wagony parowe z imperialem typu "Serpolet" albo "Purrey";
- 1878 - pierwsze próby z lokomotywami bezdymnymi tramwajów (system Lamm-Francq) na linii Rueil - Port-Marly; potem w normalnym ruchu w Lille 1881, Lyonie 1888, Marsylii 1893;
- 1879 - Nantes: tramwaje na sprężone powietrze w normalnej eksploatacji (system Mékarski); od 1887 także w Paryżu (wiele linii do 1914) ; ponadto w Vichy (1895), Aix-les-Bains (1897), Saint-Quentin (1899) i La Rochelle (1901);
- 1891 - Paryż: otwarcie linii tramwaju linowego République - l'Eglise de Belleville.
- 1893 - Marsylia: pierwszy tunel tramwajowy na nowo otwartej linii parowej systemu "bezdymnego";
Tramwaj elektryczny przyjmował się we Francji stosunkowo wolno. Jednym z powodów była niechęć do instalowania przewodów trakcyjnych. Dlatego też, szczególnie w Paryżu, zanim w końcu przekonano się do nich, stosowano szereg innych sposobów zasilania.
- 1890 – tramwaj elektryczny w Clermont-Ferrand (Owernia) – przez kilka lat; zasilanie z rur metalowych;
- 1892 - Paryż: tramwaje akumulatorowe w normalnej eksploatacji;
- 1892 - Marsylia: próby z pierwszym we Francji tramwajem zasilanym z wiotkich przewodów napowietrznych; 1893 elektryfikacja linii tramwajów podmiejskich Lyonu i Bordeaux; 1894 elektryfikacja tramwajów miejskich w Hawrze; wielkie systemy innych miast (w tym paryski) zelektryfikowano najpóźniej w I dekadzie XX w.;
- 1898 - Paryż: pierwsze linie zasilane z kanałów podjezdniowych umieszczonych osiowo;
- 1899 - tramwaje zasilane kontaktami ulicznymi w Tours; od 1900 upowszechniają się w Paryżu (system Diatto);
- ...
- 1900 – otwarcie pierwszych odcinków metra w Paryżu; CF Métropolitain;
- 1900 – kolej CF Paris-Orléans: elektryfikacja trzecią szyną podejścia do dworca Orsay w Paryżu; początek elektryfikacji systemu podmiejskiego tej kolei;
- 1901 – kolej CF de l'État: elektryfikacja linii Paryż (Invalides) – Wersal; wprowadzenie sterowania ukrotnionego, początek elektryfikacji sieci podmiejskiej tej kolei; obie sieci zasilania dolnego przebudowane na przewody górne do 1978 r.
[edytuj] Modernizacja
- 1918 - pierwsze kasacje sieci tramwajowych zniszczonych w działaniach wojennych (Reims, Saint-Quentin, Armentières, Epinal, Charleville, Sedan, Cassel);
- 1926 – kolej CF Paris-Orléans: elektryfikacja linii Paryż – Vierzon, =1500 V;
- ...
- 1938 - Paryż: zamknięcie ostatniej linii tramwajowej;
- 1938 – upaństwowienie kolei, powstanie SNCF.
W okresie międzywojennym eksploatowano spalinowe wagony motorowe "Bugatti", pokonujące kilka tras z prędkościami handlowymi dochodzącymi do 117 km/h. Jeździły one przede wszystkim na liniach Paryż - Lyon i Paryż - Hawr. Niebagatelne osiągnięcia miały również pociągi parowe, zwłaszcza na sieci CF Nord. W 1935 ekspres Pullmana połączył Paryż z Brukselą w trzy godziny, osiągając prędkość średnią 103 km/h (między zatrzymaniami maksymalna handlowa 108 km/h).
Wszystkie parowozy zostały wyposażone w urządzenia monitorujące prędkość, ostrzegające o sygnałach i awaryjnie zatrzymujące pociąg przy przejechaniu sygnału "stój".
- ...
- 1954 – kolej SNCF: Valenciennes – Thionville, jednofazowa elektryfikacja próbna we Francji (~25 kV 50 Hz);
- 1956 – ukończenie przebudowy pierwszej linii metra paryskiego (nr 11) na kolej ogumioną;
- 1966 – kolej SNCF: Paris Nord – Lille Flandres – pierwsza wielka elektryfikacja jednofazowa we Francji (~25 kV 50 Hz)
- 1969 – uruchomienie pierwszej średnicy paryskiej SKR: linii A kolei RER;
- ...
- 1981 – otwarcie LGV Sud-Est, pierwszej linii wysokich prędkości we Francji łączącej Paryż z Lyonem (SNCF);
- 1983 – Lille: otwarcie metra – pierwszej kolejki automatycznej typu VAL;
- 1985 – Nantes: powrót tramwajów elektrycznych na ulice miasta. Pierwszy z dziesiątki systemów tramwajowych zbudowanych we Francji na przełomie XX i XXI w.;
- 1989-90 – otwarcie LGV Atlantique (Paryż – Le Mans/Tours);
- 18 V 1990 - światowy rekord prędkości pociągu TGV: 515,3 km/h;
- 1991 – Lyon: otwarcie linii D metra – automatycznej SKM o pełnych gabarytach pociągów;
- 1993 – otwarcie LGV Nord (Paryż – Lille – granica belgijska);
- 1994 – otwarcie Eurotunelu pod Kanałem La Manche;
- 1997 – odłączenie zarządu infrastruktury od przewoźnika; stworzenie Réseau ferré de France (RFF);
- 2000 - Nancy: uruchomienie pierwszej linii "tramwaju na oponach"; technologia dość zawodna, przez co kontrowersyjna; mimo to we Francji eksploatuje się trzy takie linie (można oczywiście się spierać, czy to jest "kolej");
- 2001 – otwarcie LGV Méditerranée (Valence – Marsylia);
- 13 II 2007 - kolejny, tym razem nieoficjalny, rekord prędkości pociągu TGV: 554,3 km/h;
- 2007 – przewidziane otwarcie LGV Est (Paryż – Strasburg).
[edytuj] Ważniejsi producenci taboru
- Société Alsacienne
- Fives-Lille, d. Fives Cail Babcock, zał. 1861 (Fives koło Lille)
- Franco-Belge
- Schneider (Le Creusot, Burgundia)
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
