Ibn Chaldun

Z Wikipedii

Ibn Chaldun, arab. ابن خلدون (ur. 27 maja 1332 w Tunisie, zm. 19 marca 1406 w Kairze) - arabski filozof, historyk, prekursor socjologii, politologii i ekonomii, któremu przypisuje się stworzenie arabskiej filozofii historii i socjologii. Jego dzieła wywarły duży wpływ na średniowieczną kulturę.

Pozostawał w służbie władców północnej Afryki i Granady. Był m.in. autorem historycznego dzieła Kitab al-ibar.

Opisał historię Arabów, Berberów i Persów. Jego najbardziej znane dzieło to Muqaddimah. Skrytykował w nim najczęściej popełniane przez pozostałych historyków błędy. Wyłożył w nim również teorię o społeczeństwie. Ponadto zawarł w swym dziele myśl asabiyah rozumianą jako więź grupowa. Zasłynął z nowatorskiej, jak na tamte czasy, koncepcji racjonalnego wyjaśniania zjawisk historycznych i społecznych.

[edytuj] Biografia

O Ibn Khaldunie dowiadujemy się z jego autobiografii. Nie mniej jednak niewiele w niej miejsca poświęcił swojemu życiu prywatnemu. Był dobrze urodzony. Pochodził z andaluzyjskiej rodziny Banū Khaldūn. W swojej autobiografii Ibn Khaldun cofa się do czasów proroka Mahometa. Ibn Khaldun pochodzi z arabskiego plemienia z Jemenu - bardzo poważanego i powszechnie znanego. Jeden z jego przodków - Wail Ibn Hogr był jednym z towarzyszy proroka. Plemię to przybyło do Hiszpanii tuż po podboju jej przez muzułmanów. Miało to miejsce 700 lat przed narodzinami Ibn Khalduna, czyli 20 pokoleń wcześniej. Jego przodkowie zajmowali wysokie pozycje wojskowe. Pochodząca z Sewilli rodzina Khaldunów przeniosła się w XIII wieku do Tunisu, wskutek podbicia miasta przez króla Galicji Ibn Alfonsa.

Wysoka pozycja społeczna rodziny Ibn Khalduna umożliwiła mu naukę u najlepszych wówczas nauczycieli w północnej Afryce. Poznawał Koran, uczył się filologii arabskiej, matematyki, filozofii. Zgłębiał tajniki mistyki. W wieku 17 lat stracił swoich rodziców z powodu plagi dżumy, jaka nawiedziła miasto.

Następnie w ślad za swoimi przodkami zaczął robić karierę polityczną. Zmieniająca się sytuacja polityczna wymagała od niego wysokiego stopnia umiejętności przystosowywania się. Mając 20 lat rozpoczął karierę jako kanclerz na dworze Ibn Tafrakina. Ten jednak został pokonany przez jednego z sułtanów. Ibn Khaldun, będąc na straconej pozycji, wyjechał do Fezu. Tam sułtan Abū Inan Fares I mianował go nadwornym pisarzem. Ibn Khaldun knując przeciwko swemu władcy trafił do więzienia w 1357 roku. 2 lata później, po śmierci sułtana, został wypuszczony na wolność. Kiedy Abū Salem doszedł do władzy, Ibn Khaldun został mianowany ministrem. Ibn Amar Abdullah zdetronizował Abu Salema i zajął jego miejsce. Był on przyjacielem Ibn Khalduna. Powierzył Ibn Khaldunowi stanowisko, które okazało się niewystarczająco znaczące dla Ibn Khalduna. Amar powstrzymał Ibn Khalduna przed sprzymierzeniem się z Abd al-Wadids. Stanowiło to przyczynę, z powodu której Ibn Khaldun przeprowadził się do Granady.

W Granadzie Ibn Khaldun został ciepło przyjęty, bo pomógł sułtanowi ponownie odzyskać władzę. W 1364 roku sułtan Nasrid Muhammad V posłał go z misją do króla Kastylii, by podpisać traktat pokojowy. Tam Ibn Khaldun otrzymał propozycję od kastylijskiego króla, by pozostać na jego dworze i odzyskać utraconą przez przodków ziemię. Ostatecznie zdecydował się ją odrzucić. Ibn Khaldun wszedł w zatarg z wezyrem Ibn al – Khatibem, który obserwował z narastającą nieufnością stosunki między Khaldunem a sułtanem Muhammadem V. Ibn al - Khatib podżega sułtana przeciwko Ibn Khaldunowi obawiając się, że zagraża on pokojowi w państwie. Efektem tego było wysłanie Ibn Khalduna z powrotem do Afryki.

W Afryce Ibn Khaldun został serdecznie przyjęty i mianowany premierem przez sułtana Abū Abdallāha. Ibn Khaldun odbył podróż, by zebrać podatki od okolicznych plemion berberyjskich. Po roku 1366, gdy umarł sułtan, Ibn Khaldun sprzymierzył się z Abdu l-Azīzem, przywódcą Tlemcenu w Algerii. Kilka lat później l-Azīz pokonał obecnego sułtana, zajmując tron i więzi Ibn Khalduna. Następnie Ibn Khaldun wstąpił do klasztoru. Przed 1370 rokiem zesłano go do Tlemcenu. Po śmierci l-Azīza rezydował w Fezie pod zwierzchnictwem regenta. Zmęczony polityką i bezustanną zmianą sprzymierzeńców w 1375 roku został wysłany przez sułtana Tlemcenu z misją do plemienia Dawadida, jako że stosunki Ibn Khalduna z plemionami berberyjskimi były bardzo poprawne. Tam Ibn Khaldun znalazł azyl. Przez trzy lata żył pod protekcją Berberów. Wykorzystał ten czas, by w odosobnieniu do napisać historię świata. Jednakże brakowało mu potrzebnej literatury do ukończenia pracy, postanawił więc wrócić w 1378 roku do rodzinnego Tunisu.

W międzyczasie Abū l-Abbas podbił Tunis, zatrudnił więc Ibn Khalduna ponownie. Tam poświęcił się on swojej książce, którą wkrótce skończył. Jednak jego stosunki z l-Abbasem, który wątpi w lojalność Ibn Khalduna, pozostały napięte. Pod pretekstem udania się do Mekki Ibn Khaldun opuścił Tunisu i pożeglował do Aleksandrii.

Podczas, gdy inne islamskie regiony toczyły wojny, Egipt pod panowaniem Mamluksa doświadczał okresu dobrobytu. Tam Ibn Khaldun spędził resztę swojego życia. W 1384 roku sułtan Egiptu mianował go profesorem i najwyższym sędzią. Jednak Ibn Khaldun w przeciągu roku zrezygnował z tego prestiżowego stanowiska. Prawdopodobnie powodem tego był fakt, iż stracił on żonę i dzieci, którzy zatonęli u wybrzeży Aleksandrii. Pod wpływem tego wydarzenia Ibn Khaldun zdecydował się ukończyć swoją pielgrzymkę do Mekki. W 1388 roku był skoncentrowany wyłącznie na szkole koranicznej, w której nauczał. W 1401 roku, za panowania Faraja, Ibn Khaldun wziął udział w wyprawie przeciwko mongolskiemu wodzowi – Timurowi, który oblężył Damascus. Khaldun wątpił w sukces, ale nie myślał o opuszczeniu Egiptu (co uczynił sam Faraj). Ibn Khaldun został w mieście i negocjował z mongolskim wodzem. Na jego prośbę szczegółowo opisał sytuacje Maghrebu. Następne pięć lat spędził w Kairze, kończąc swoją autobiografię i historię świata. Pracował jako nauczyciel i sędzia. Podczas tego okresu stworzył klub Rijal Hawa Rijal. Jego przedsięwzięcia zwróciły jednak uwagę lokalnych władz religijnych. Został umieszczony w więzieniu. Umarł w 1406 roku.

Khaldun widział siebie jako wybitnego historyka. Samą pojmował historię jako dyscyplinę naukową przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Opracował nowatorską metodę – docierał do źródeł historycznych i oceniał je wybierając poszczególne elementy. Napisał wiele prac. Opisał historię Arabów, Persów i Berberów. W jego dziele o historii powszechnej warto wyróżnić część Muqaddimah, którą można uznać za osobne dzieło. Jest ona w pewnym stopniu socjologiczną pracą. W dziele pojawia się myśl zwana asabiyah. Oznacza ona więzy pokrewieństwa, krwi. Dzięki nim spójne plemię może osiągnąć władzę. Te grupy, które upadają, zostają zastąpione przez nowe o silniejszych więziach. Kiedy społeczeństwo staje się wielką cywilizacją, po okresie wzrostu następuje jego upadek, bo każda dynastia trwa określony czas – jak ustalił Ibn Khaldun – zwykle 4 pokolenia. Po okresie skromności, a następnie przepychu następuje schyłek władzy. Nowe państwo powstaje więc poprzez podbój. Władzę przejmują Barbarzyńcy. Po jej umocnieniu zaczynają się interesować sztuką. Przyswajają więc kulturę upadłego plemienia. W końcu jednak i oni zostają podbici i wtedy cały proces się powtarza. Ponadto ibn Khaldun zajął się rozważaniem pojęcia prawdopodobieństwo psychologiczne.